Tận dụng tốt lợi thế về mặt thuế quan từ Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU [EVFTA], nhiều mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đã và đang xâm nhập EU – thị trường khó tính bậc nhất thế giới.
Kể từ khi EVFTA chính thức có hiệu lực [1/8/2020], kim ngạch xuất khẩu nông sản của Việt Nam sang thị trường EU đã đạt những kết quả ấn tượng. Hiện EU là thị trường xuất khẩu thứ tư của rau, quả Việt Nam. Ngoài các loại trái cây đã được xuất khẩu nhiều năm, trong tháng 6/2021, EU cũng đã nhập quả vải tươi của Việt Nam. Việc tiếp cận thành công thị trường cao cấp đã nâng vị thế của sản phẩm, mở ra cơ hội cho quả vải đến với thị trường mới. Cùng với lô vải thiều đầu tiên vào Czech và Pháp, các loại trái cây khác như: Thanh long, mít, xoài, nhãn, bưởi… cũng đang được Bộ Công Thương, Bộ NN&PTNT đẩy mạnh xúc tiến thương mại để xuất khẩu sang các quốc gia trong khối EU.
Nông sản xuất khẩu vào EU thường có giá cao hơn hẳn so với mặt bằng chung của thị trường và luôn giữ được sự ổn định về giá mua cũng như sản lượng tiêu thụ. Tuy nhiên, việc đẩy mạnh xuất khẩu nông sản vào thị trường này không phải dễ vì yêu cầu về chất lượng, an toàn thực phẩm rất khắt khe; những tiêu chuẩn, đòi hỏi của EU cũng ngày càng cao, tần suất giám sát, kiểm tra cũng cao hơn các thị trường khác.
Nhiều chuyên gia nhận định, có muôn vàn rào cản về pháp lý, do đó buộc DN phải chủ động tìm hiểu thông tin và đáp ứng đầy đủ, ổn định các quy định mới có thể xuất khẩu bền vững. Do khoảng cách địa lý xa, chi phí tiếp cận thị trường cao, Doanh nghiệp cũng cần nghiên cứu về chi phí, rủi ro để cân bằng được bài toán xuất khẩu. Doanh nghiệp có thể xây dựng những câu chuyện xung quanh quy trình sản xuất nông sản xuất khẩu nhằm tạo sự khác biệt cho nông sản Việt trên thị trường EU.
Tuy nhiên mọi vấn đề sẽ không chỉ dừng lại tại đó, giữa tháng 11/2021, Liên minh châu Âu [EU] đưa ra khuyến cáo cấm nhập khẩu vào thị trường 27 nước đối với các sản phẩm khai thác từ việc phá rừng. Theo Thương vụ Việt Nam tại Bỉ, quy định này không ảnh hưởng đến Việt Nam vì nước ta đã ký cam kết với EU chỉ xuất khẩu lâm, nông sản theo đúng quy định.
Nhưng liên quan đến việc trái cây Việt Nam vào thị trường EU, mùa hè vừa qua, vải thiều Việt Nam đã được nhập khẩu vào thị trường EU nói chung và Bỉ nói riêng thông qua công ty Vinamex Belgium. Vải được chuyên chở bằng đường hàng không tới Frankfurt [Đức] và Paris [Pháp], sau đó, công ty Vinamex dùng xe sang chở về Bỉ. Vải được bán tại 2 siêu thị lớn là Carrefour Tongres [ở Brussels] và Spar Hasselt [cách Brussels khoảng 150 km]. Giá bán là 24€/kg, gấp đôi so với quả cerise loại to, ngon nhất [12 €/kg]. Đối với khách nước ngoài, quả vải Việt Nam rất lạ vì quả tròn, to, xuất hiện giữa mùa hè khi các loại quả khác đang vào vụ thu hoạch như dâu, cerise, nho… Điều khiến khách bản xứ không quan tâm đến quả vải là do giá bán quá cao.
Để quảng bá quả vải, các siêu thị phải mang ra lối vào, mời khách nếm thử, nhưng họ vẫn không mua vì giá cao. Hơn nữa, khách hàng Bỉ phản hồi, họ không thích vì vải Việt Nam quá ngọt, trong khi vải nhập từ Nam Phi hay từ Australia, giá bán thấp hơn [6€/kg], ngọt nhưng có vị hơi chua, hợp với khẩu vị của người bản xứ.
Vải thiều được đóng theo từng hộp, mỗi hộp khoảng 1 kg nhưng có những khách hàng chỉ mua vài lạng. Vải bày bán rời, chỉ sau 1-2 ngày trở nên thâm vỏ, hình thức rất xấu, khách hàng chê, không mua.
Vụ vải năm nay chỉ đáp ứng nhu cầu của những người Việt Nam sống xa quê hương, nhớ hương vị quê nhà, còn đa phần người bản xứ đều không quan tâm. Tuy nhiên, với giá bán buôn tại công ty [14€/kg], rất ít người Việt Nam sẵn sàng chi tiền mua vì người Việt tại Bỉ sống rất tiết kiệm. Nhà nhập khẩu nhiều khi phải gọi điện mời những người quen đến mua vải để “ủng hộ”, thậm chí, gặp người Việt ngoài đường, lôi kéo họ vào mua vải nhưng đều bị từ chối.
Liên quan đến nhãn lồng của Sơn La, nhãn được nhập sang Hà Lan và sau đó được phân phối đi toàn châu Âu. Tuy nhiên, chỉ sau vài ngày, các đại lý mang hàng trả lại nhà phân phối do khâu bảo quản kém, nhãn thối.
Với những vấn đề nêu trên, thiết nghĩ, các cơ quan chức năng cần xem xét lại việc xuất khẩu hoa quả sang thị trường EU, về cách thức bảo quản và xác định rõ đối tượng khách hàng vì mục đích là nhắm tới khách hàng Châu Âu. Còn khách hàng người Việt đã bão hòa với quả vải và họ không còn thiết tha nữa.
Không chỉ được xuất khẩu sang các nước châu Á truyền thống, những năm gần đây, vải thiều Việt Nam đã có mặt ở nhiều nước châu Âu, châu Mỹ.
Vải thiều được xuất sang nhiều quốc gia như Trung Quốc, Thái Lan, Mỹ, Australia... Ảnh: Vũ Long
Thẳng tiến Âu - Mỹ
Theo Sở Công Thương Bắc Giang, năm 2023, toàn tỉnh có 29,7 nghìn hécta trồng vải thiều. Sản lượng ước đạt hơn 180.000 tấn, tăng khoảng 20.000 tấn so với năm ngoái. Trong đó, diện tích trồng vải đạt tiêu chuẩn VietGAP là 15.600 ha với sản lượng ước đạt 115.000 tấn; đạt tiêu chuẩn GlobalGAP là 215 ha với sản lượng khoảng 2.500 tấn.
Để chủ động trong việc tiêu thụ vải thiều, tránh tình trạng “được mùa, mất giá”, tỉnh Bắc Giang đã cùng các cục, vụ, thương vụ Việt Nam ở nước ngoài nắm bắt thông tin thị trường để xây dựng kế hoạch xuất khẩu.
Điều đáng ghi nhận là cùng với việc xuất khẩu vải thiều sang các nước châu Á, nhiều diện tích vải thiều hướng tới thị trường khó tính như: Mỹ, châu Âu, châu Úc…
Trong đó, lượng vải thiều dự kiến xuất khẩu sang thị trường Mỹ năm nay của Bắc Giang là 1.500 tấn. Hiện Bắc Giang đã có 17 mã số vùng trồng được Mỹ cấp mã số với diện tích 205 ha. Tỉnh Bắc Giang xác định Mỹ là thị trường tiềm năng, có sức mua lớn.
Còn tỉnh Hải Dương hiện có khoảng 8.880 ha vải, phân bố chủ yếu ở huyện Thanh Hà [khoảng 3.250 ha] và thành phố Chí Linh [khoảng 3.400 ha]. Trong đó, diện tích vải thiều sớm chiếm 30%, diện tích còn lại là vải thiều chính vụ.
Cơ bản các diện tích sản xuất vải trên địa bàn tỉnh Hải Dương được sản xuất theo quy trình an toàn. Trong đó, có 52 vùng trồng với diện tích 610 ha sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP. Những vùng sản xuất vải phục vụ xuất khẩu được kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt nhằm bảo đảm các điều kiện của các nước nhập khẩu.
Đến nay, tỉnh Hải Dương đã được cấp và duy trì 203 mã số vùng trồng xuất khẩu sang Mỹ, Australia, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan. Có 13 mã số cơ sở đóng gói xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, Nhật Bản, Australia, Newzeland, Mỹ và Thái Lan.
Năm nay, quả vải tỉnh Hải Dương đáp ứng được tiêu chuẩn xuất khẩu sang các thị trường cao cấp như: Mỹ, châu Âu, Australia… với sản lượng ước đạt 6.000 tấn.
Chú trọng vào chế biến sâu
Ông Nguyễn Thanh Bình - Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam - cho biết, để tránh việc xuất khẩu phụ thuộc vào 1 thị trường, Việt Nam tìm cách xuất khẩu vải thiều sang các nước như: Mỹ, châu Âu, châu Úc... Trên thực tế, nhiều tấn vải thiều đặt chân sang được các thị trường khó tính này là một điều rất mừng.
Tuy nhiên thẳng thắn nhìn nhận, số lượng xuất khẩu vải thiều sang Mỹ, châu Âu chưa nhiều. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, quãng đường vận chuyển xa dẫn đến chi phí vận chuyển tăng cao. Hơn nữa thị hiếu của người dân các nước châu Âu, Mỹ với quả vải tươi chưa phổ biến.
Do đó để nâng cao xuất khẩu, ông Nguyễn Thanh Bình đưa ra các giải pháp. Đó là tiếp tục quảng bá, xúc tiến thị trường châu Âu, Mỹ đặc biệt nhắm đến đối tượng người tiêu dùng gốc Á.
Bên cạnh đó, thay vì xuất khẩu vải tươi, Việt Nam cần chú trọng vào chế biến sâu như vải sấy, nước đóng hộp, nước ép... Đây là những mặt hàng phù hợp với thị hiếu của người dân các nước Mỹ, châu Âu, châu Úc... Hơn nữa khi chế biến sâu thời gian bảo quản kéo dài, tiện trong việc vận chuyển.
Ông Lê Thanh Hòa - Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường [Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn] - đánh giá, điều kiện tự nhiên của Việt Nam thích hợp cho nhiều loại trái cây sinh trưởng, phát triển tốt, đặc biệt trái cây nhiệt đới, ngon, quý hiếm và rất đa dạng.
Năng lực sản xuất, bảo quản, chế biến ngày càng được nâng cao do áp dụng tiến bộ khoa học kĩ thuật. Do vậy hiện nay trái cây Việt đạt yêu cầu về chất lượng, không những phục vụ thị trường nội địa mà còn được xuất khẩu tới rất nhiều nước, trong đó có cả những thị trường rất khắt khe như: Mỹ, châu Âu...
Để phát triển ngành hàng trái cây, ngành nông nghiệp đã vận dụng các chính sách hỗ trợ của Chính phủ, đồng thời chỉ đạo, hướng dẫn áp dụng giải pháp khoa học công nghệ trong quá trình sản xuất và sau thu hoạch, liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.
Hi vọng với sự nỗ lực của Việt Nam, trái vải thiều sẽ tiếp tục xuất hiện nhiều hơn tại thị trường Mỹ, châu Âu thời gian tới.