mẹo hay

Giáo trình mô hình hóa ô nhiễm không khí năm 2024

1. GIA TP HỒ CHÍ MINH VIEÄN MOÂI TRÖÔØNG VAØ TAØI NGUYEÂN [IER] PGS.TS. ÑINH XUAÂN THAÉNG GIAÙO TRÌNH OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ [Tái bản lần thứ nhất, 2007] NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH 2007
2. ÑAÀU Moâi tröôøng soáng – caùi noâi cuûa nhaân loaïi ñang ngaøy caøng oâ nhieãm traàm troïng do con ngöôøi. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, moâi tröôøng ñang töøng böôùc bò huûy dieät laø moái quan taâm khoâng chæ rieâng cuûa moät quoác gia naøo. Baûo veä moâi tröôøng laø nghóa vuï cuûa coäng ñoàng toaøn caàu vaø cuûa Vieät Nam noùi rieâng. Chæ thò soá 36/CT-TW ngaøy 25/06/1998 cuûa Boä Chính trò Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñaõ theå hieän ñöôøng loái chæ ñaïo ñuùng ñaén ñoái vôùi coâng taùc baûo veä vaø gìn giöõ moâi tröôøng soáng cuûa nöôùc ta. Hieän traïng moâi tröôøng khoâng khí ôû nöôùc ta, ñaëc bieät laø trong caùc khu coâng nghieäp vaø ñoâ thò lôùn nhö thaønh phoá Hoà Chí Minh, Haø Noäi, Haûi Phoøng, Ñoàng Nai … ñang laø moái lo ngaïi cho caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc veà maët moâi tröôøng cuõng nhö toaøn theå daân cö trong khu vöïc. Phaàn lôùn caùc nhaø maùy xí nghieäp chöa coù heä thoáng xöû lyù oâ nhieãm khoâng khí hoaëc coù nhöng hoạt ñoäng khoâng coù hieäu quaû vaø mang tính chaát ñoái phoù. Beân caïnh ñoù, vôùi ñaëc ñieåm cuûa moät neàn coâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp mang tính chaát saûn xuaát nhoû, coâng nghieäp laïc haäu, thieáu thoán nguyeân vaät lieäu…, neân ngaøy caøng thaûi vaøo moâi tröôøng soáng moät khoái löôïng buïi, hôi khí ñoäc vaø muøi hoâi khổng loà, gaây aûnh höôûng khoâng nhöõng cho coâng nhaân tröïc tieáp saûn xuaát maø ngay caû daân cö khu vöïc laân caän cuõng chòu aûnh höôûng ñaùng keå. Vieäc xaây döïng ñaát nöôùc treân cô sôû coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa cuøng vôùi möùc ñoä gia taêng ñaùng keå caùc khu vöïc ñoâ thò, khu daân cö khoâng coù quy hoaïch ñoàng boä, toång theå vaø thieáu hôïp lyù laïi caøng gaây phöùc taïp theâm cho coâng taùc quaûn lyù vaø khoáng cheá oâ nhieãm töø caùc nguoàn thaûi. Caùc phöông tieän giao thoâng coâng coäng ít hoaëc khoâng thuaän tieän cho vieäc ñi laïi cuûa nhaân daân cuøng vôùi hieän traïng quy hoaïch veà maïng löôùi caùc tuyeán ñöôøng khoâng ñaùp öùng nhu caàu raát cao cuûa thöïc teá ñaõ goùp phaàn raát lôùn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí ôû caùc khu ñoâ thò lôùn nhö thaønh phoá Hoà Chí Minh, Haø Noäi, … Ñaëc bieät laø vaøo giôø cao ñieåm thöôøng gaây ra keït xe ñoâi khi tôùi 3 hoaëc 4 giôø lieàn. Cuoán saùch naøy ñöôïc bieân soaïn nhaèm muïc ñích phuïc vuï cho coâng taùc giaûng daïy vaø hoïc taäp cuûa caùn boä, sinh vieân vaø caùc hoïc vieân sau ñaïi hoïc chuyeân ngaønh Kyõ thuaät Moâi tröôøng.
3. cuoán saùch bao goàm nhöõng vaán ñeà veà nguoàn goác oâ nhieãm khoâng khí, taùc haïi cuûa oâ nhieãm khoâng khí, caùc quaù trình bieán ñoåi, khueách taùn chaát oâ nhieãm trong khí quyeån vaø kieåm soaùt caùc nguoàn thaûi. Vôùi noäi dung treân, cuoán saùch naøy cuõng coù theå phuïc vuï cho ñoâng ñaûo baïn ñoïc thuoäc caùc chuyeân ngaønh khaùc coù quan taâm ñeán lónh vöïc oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí. Do nhieàu yeáu toá khaùch quan cuõng nhö chuû quan, saùch khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Taùc giaû xin chaân thaønh caûm ôn söï quan taâm theo doõi vaø mong nhaän ñöôïc nhieàu yù kieán ñoùng goùp cuûa caùc ñoàng nghieäp vaø baïn ñoïc. Taùc giaû xin baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán Giaùo sö Tieán siõ Traàn Ngoïc Chaán ñaõ goùp yù cho noäi dung cuûa cuoán saùch. Chaân thaønh caûm ôn Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ sôùm taùi baûn cuoán saùch naøy. TP. Hoà Chí Minh, 02/2007 Taùc giaû
4. THIEÄU VEÀ OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ 1.1. TOÅNG QUAN VEÀ OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ Mosris Neibusger - nhaø khí töôïng hoïc cuûa moät tröôøng ñaïi hoïc ôû California ñaõ trích daãn töø taïp chí “Today’s Health” do hieäp hoäi Y hoïc Myõ xuaát baûn nhö sau: “Taát caû caùc quoác gia vaên minh roài seõ ñi theo con ñöôøng, khoâng phaûi laø nhöõng bieán ñoäng baát thình lình maø laø söï ngeït thôû töø trong baàu khoâng khí chöùa chaát thaûi cuûa chính hoï”. Moät soá nhaø söû hoïc ñaõ tieân ñoaùn caùc giaû thieát raèng: “Söï buøng noå veà daân soá seõ keùo theo caùc nhu caàu thieát yeáu caàn nhieàu thöïc phaåm hôn, nhieàu nöôùc hôn, cuõng nhö nôi ôû, phöông tieän giao thoâng ñi laïi vaø coâng aên vieäc laøm. Ñeå thoûa maõn ñöôïc nhu caàu ñoù seõ khoâng bao giôø chaám döùt ñöôïc naïn oâ nhieãm khoâng khí xung quanh ta”. Nhöõng soâng, hoà saïch seõ töø ñôøi toå tieân oâng baø ta ñeå laïi ñaõ nhanh choùng trôû thaønh caùc doøng chaûy coù muøi, nhöõng hoà nöôùc thoái röõa maø trong ñoù khoâng moät sinh vaät naøo duø laø nhoû beù coù theå soáng noåi. Khaû naêng töï laøm saïch cuûa caùc doøng chaûy haàu nhö khoâng coøn nöõa hoaëc vôùi khaû naêng giaûm ñi raát nhieàu vì caùc nhaân toá gaây oâ nhieãm goàm quaù nhieàu loaïi nöôùc thaûi nhö: nöôùc thaûi sinh hoaït töø caùc oáng coáng, chaát giaët taåy, thuoác tröø saâu vaø caùc chaát thaûi coâng nghieäp. Caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi nhö maùy bay, taøu hoûa duøng daàu Diesel, khí thaûi töø caùc xe gaén maùy, xe oâ toâ, loø ñoát vaø chaát thaûi raén cuøng thaûi vaøo khí quyeån cuûa chuùng ta. Trong baøi baùo “Man - An erglangerred Spieceis” [ Con ngöôøi – Moái hieåm hoaï], naêm 1968 Department of the interrion year boook ñaõ caûnh baùo raèng: “Chuùng ta phaûi naâng cao taát caû moïi thöù trong töông lai tröø toác ñoä gia taêng daân soá cuûa loaøi ngöôøi”. Tröôùc ñaây treû em vaø caùi maùy xuùc laø hai ñieàu kieän toát nhaát ñeå phaùt trieån xaõ hoäi. Nhöng ngaøy nay neáu loaøi ngöôøi muoán toàn taïi thì phaûi ñöa ra keá hoaïch cho söï phaùt trieån.
5. caàn löu yù laø vieäc thuyeát phuïc con ngöôøi phoøng beänh hôn chöõa beänh laø moät vieäc laøm raát khoù. Ñieàu naøy coù nghóa laø, vôùi oâ nhieãm moâi tröôøng, ñeå thuyeát phuïc con ngöôøi phoøng choáng, baûo veä vaø gìn giöõ moâi tröôøng laø moät vieäc laøm raát khoù khoâng chæ vôùi nhöõng ngöôøi khoâng hieåu bieát gì veà oâ nhieãm moâi tröôøng maø ngay caû nhöõng ngöôøi hieåu bieát veà chuùng cuõng tìm caùch neù traùnh. Irving S. Bengelsdorf thuoäc Los Angeles Times ñaõ noùi raèng, töø khi caùc nhaø khoa hoïc vaø caùc kyõ sö ñaõ nhaän thöùc ñöôïc vaán ñeà oâ nhieãm laø traùch nhieäm cuûa hoï phaûi giaûi quyeát vaán ñeà naøy, ñeà xuaát caùc chính saùch vaø trôï giuùp caùc nhaø laõnh ñaïo haønh chính trong vieäc höôùng daãn thöïc hieän coù hieäu quaû coâng taùc baûo veä moâi tröôøng. Tuy nhieân, vaán ñeà oâ nhieãm khoâng chæ giaûi quyeát baèng coâng ngheä maø phaûi xem xeùt treân caû phöông dieän xaõ hoäi vaø kinh teá hoïc. Nguyeân nhaân cô baûn gaây phieàn toaùi moâi tröôøng cuûa chuùng ta laø söï roái raém, phöùc taïp vaø chieàu saâu cuûa noù. Chuùng ta phaûi thay theá söï taêng tröôûng veà chaát thay cho söï taêng tröôûng veà löôïng, cung caáp ñaày ñuû caùc tính toaùn veà phí toån cuûa xaõ hoäi cuûa caùc vaán ñeà oâ nhieãm, xem xeùt caùc yeáu toá veà maët moâi tröôøng khi coù keá hoaïch hoaëc quyeát ñònh moät vaán ñeà naøo ñoù, nhaän thöùc moâi tröôøng nhö moät vaán ñeà toång hôïp. Chuùng ta phaûi hieåu vaø coâng nhaän söï phuï thuoäc cô baûn cuûa taát caû caùc khía caïnh cuûa moâi tröôøng bao goàm caû con ngöôøi. Vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng laø moät vaán ñeà mang tính chaát toaøn caàu, yeâu caàu phaûi coù bieän phaùp giaûi quyeát treân toaøn theá giôùi. Toå chöùc giaùo duïc, vaên hoùa, khoa hoïc cuûa Lieân Hieäp Quoác ñaõ coù nhöõng hoaït ñoäng tích cöïc trong lónh vöïc naøy. Hoäi thaûo quoác teá cuûa Lieân Hieäp Quoác veà “con ngöôøi vaø moâi tröôøng” ñöôïc toå chöùc taïi Stockholm - Thuî Ñieån thaùng 6/1972 ñaõ taäp hôïp raát nhieàu chuyeân gia, caùc nhaø khoa hoïc, caùc quan chöùc cuûa chính phuû caùc nöôùc treân theá giôùi nhaèm thoáng nhaát cöông lónh haønh ñoäng chung trong coâng taùc gìn giöõ vaø baûo veä moâi tröôøng. Hoäi thaûo ñaõ khaúng ñònh vieäc giaûi quyeát vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng chæ coù caùc nhaø khoa hoïc, caùc kyõ sö, caùc quan chöùc haønh chính, caùc toå chöùc theá giôùi…, maø phaûi mang tích chaát coäng ñoàng - töùc laø moãi caù nhaân, moãi con ngöôøi ñeàu phaûi coù yù thöùc giöõ gìn vaø baûo veä moâi tröôøng. Cuõng taïi hoäi nghò naøy ngöôøi ta thoáng nhaát laáy ngaøy 5 thaùng 6 haøng naêm laøm ngaøy “Moâi tröôøng theá giôùi”. Trong thoâng ñieäp göûi toaøn theá giôùi haõy “Cöùu laáy traùi ñaát” – chieán löôïc cho cuoäc soáng beàn vöõng, cuûa Hieäp hoäi quoác teá veà baûo veä thieân nhieân [IUCN], Chöông trình moâi tröôøng cuûa Lieân Hieäp Quoác [UNEP] vaø Quyõ quoác teá veà baûo veä thieân nhieân [WWF] – Grand, Thuî Syõ thaùng 10 naêm 1991, ñaõ nhaán maïnh ba muïc tieâu chieán löôïc baûo veä toaøn caàu laø:
6. duy trì caùc quaù trình sinh thaùi quan troïng cuûa caùc heä baûo ñaûm söï soáng; • Phaûi baûo toàn tính ña daïng di truyeàn; • Phaûi söû duïng beàn vöõng baát cöù moät loaøi hay moät heä sinh thaùi naøo. Ñeå thöïc hieän ñöôïc caùc muïc tieâu ñoù, lôøi keâu goïi nhaán maïnh phaûi haønh ñoäng ngaên chaën naïn oâ nhieãm moâi tröôøng. “Taát caû caùc chính phuû caàn phaûi ban haønh nguyeân taéc phoøng ngöøa. Ñoù laø giaûm hoaëc nôi naøo ñoù coù ñieàu kieän thì ngaên chaën vieäc thaûi boû böøa baõi caùc chaát thaûi ñoäc haïi. Toát nhaát laø daønh vieäc baûo veä ñaát, khoâng khí, soâng ngoøi vaø bieån cho moät cô quan. Phaûi vaän duïng caû caùc bieän phaùp kích thích baèng kinh teá vaø quy cheá. Taát caû caùc chính quyeàn thaønh phoá, coâng xöôûng, coâng nghieäp vaø noâng daân ñeàu phaûi ñoùng goùp cho coâng vieäc ñoù”. “Vieäc thaûi ra caùc chaát SOx, NOx, CO vaø caùc chaát hydrocarbon phaûi ñöôïc giaûm tôùi möùc toái thieåu ôû caùc nöôùc coù thu nhaäp cao. Beân caïnh ño,ù vôùi caùc nöôùc ñang coâng nghieäp hoaù, tình traïng ñoù khoâng ñöôïc ñeå taêng leân. Vieäc thaûi ra caùc chaát gaây “hieäu öùng nhaø kính” caàn phaûi haïn cheá tôùi möùc toái ña. Vôùi caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp caàn phaûi coá gaéng giaûm thieåu oâ nhieãm töø nhöõng nguoàn môùi. Cuõng theo lôøi keâu goïi ñoù “Vaøo cuoái theá kyû naøy, taát caû caùc chính phuû phaûi ban haønh nguyeân taéc phoøng ngöøa. Nhöõng nöôùc coù thu nhaäp cao phaûi giaûm thaûi sulfur ñioxit ñeán 10 % cuûa möùc naêm 1980 vaø giaûm 75 % cuûa khí thaûi NOx cuûa möùc naêm 1985. Vieäc cheá taïo vaø söû duïng caùc chaát CFCI [hôïp chaát cuûa chlor, flor vaø carbon trong coâng ngheä ñoâng laïnh] phaûi ñöôïc ngöøng ôû nhöõng nöôùc coù thu nhaäp cao, giaûm nhanh vaø maïnh ôû caùc nöôùc khaùc”. “Vieäc thaûi CO phaûi ñöôïc caét giaûm 20 % cuûa möùc naêm 1990 vaøo naêm 2005, ôû nhöõng nöôùc thu nhaäp cao phaûi ngöøng vieäc saûn xuaát vaø söû duïng vaøo naêm 2010”. Taïi Myõ, töø chính saùch quoác gia veà moâi tröôøng naêm 1969, ngaøy 1 thaùng 1 naêm 1970 ñaõ ban haønh chính saùch baûo veä moâi tröôøng nhö laø moät luaät daân söï [Boä luaät No 91 - 190]. Chính saùch naøy ñöôïc thoâng qua moät hoäi ñoàng veà chaát löôïng moâi tröôøng vaø quaûn lyù taát caû caùc chöông trình veà chaát löôïng moâi tröôøng vôùi söï xem xeùt kyõ löôõng taát caû caùc moái lieân quan cuûa caùc chöông trình khaùc nhau coù aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng. Cô quan Baûo veä Moâi tröôøng cuûa Myõ [Environmental Protection Agency - EPA], ñaõ ñöa ra söï thoáng nhaát cuûa nhieàu cô quan thuoäc nhieàu sôû, ban, ngaønh khaùc nhau cuøng giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng. Nhieäm vuï cuûa EPA laø toå chöùc giaûi quyeát caùc vaán ñeà moâi tröôøng treân cô sôû hôïp nhaát, thöøa nhaän moái quan heä giöõa caùc chaát oâ nhieãm, hình thöùc oâ nhieãm vaø coâng ngheä xöû lyù.
7. vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng môùi ñöôïc Nhaø nöôùc quan taâm vaø ñaàu tö khaù nhieàu kinh phí trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Tuy laø moät nöôùc laïc haäu, kinh teá keùm phaùt trieån nhöng vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng cuõng gaây khoâng ít phieàn phöùc cho xaõ hoäi do neàn kinh teá Vieät Nam mang moät hình thaùi kinh teá rieâng bieät vôùi coâng ngheä laïc haäu, nguyeân vaät lieäu thieáu thoán, quy moâ nhoû, naèm xen keõ trong khu daân cö vaø ñaëc bieät laø nguoàn kinh phí ñaàu tö cho coâng taùc gìn giöõ vaø baûo veä moâi tröôøng laø khaù haïn heïp. Moät ñaëc thuø khaùc laø ôû nhöõng thaønh phoá lôùn nhö Haø Noäi, thaønh phoá Hoà Chí Minh, … do maät ñoä giao thoâng lôùn, caùc phöông tieän coâng coäng ít hoaëc gaàn nhö khoâng phuø hôïp vôùi thò hieáu ngöôøi daân neân vaán ñeà oâ nhieãm khoâng khí do giao thoâng vaän taûi gaây ra khoâng phaûi laø nhoû. Theo thoáng keâ môùi ñaây nhaát daân soá thaønh phoá Hoà Chí Minh laø 6.239.938 ngöôøi [con soá ñieàu tra cuoái naêm 2005], vôùi maät ñoä daân soá nhö vaäy vieäc gaây oâ nhieãm moâi tröôøng do haøng trieäu xe maùy, haøng traêm ngaøn xe taûi, xe hơi laø khoâng traùnh khoûi. Tuy nhieân, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, moät phaàn do neàn kinh teá ñöôïc ngaøy moät naâng cao, ñöôïc Ñaûng vaø Nhaø nöôùc quan taâm ñuùng möùc coâng taùc gìn giöõ vaø baûo veä moâi tröôøng ôû Vieät Nam töøng böôùc ñaõ ñi vaøo neà neáp. Song song vôùi vieäc ra ñôøi cuûa boä chuû quaûn [Boä Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng, nay laø Boä Taøi nguyeân – Moâi tröôøng] laø caùc heä thoáng ngaønh doïc [caùc Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng nay là Sở Tài nguyên & Môi trường] cuøng caùc cô quan haønh chính khaùc. Ñieàu quan troïng nhaát laø söï ra ñôøi cuûa Boä Luaät baûo veä moâi tröôøng cuûa nöôùc Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam 10/1/1994 vaø Luaät Moâi tröôøng söûa ñoåi ñöôïc Quoác Hoäi khoùa XI, kyø hoïp thöù 8 thoâng qua ngaøy 29/11/2005, Chuû tòch nöôùc kyù ban haønh ngaøy 12/12/2005 vaø có hieäu löïc töø 01/07/2006, coâng taùc baûo veä moâi tröôøng ñaõ ñöôïc chuù troïng treân phaïm vi caû nöôùc. Caùc coâng taùc giaùm saùt, xöû lyù moâi tröôøng ñöôïc thöïc hieän cho haàu heát caùc cô sôû, xí nghieäp, nhaø maùy ñaõ, ñang vaø seõ xaây döïng trong töông lai. Song song ñoù laø haøng loaït caùc vaên baûn, nghò ñònh döôùi luaät cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc vaø caùc ñòa phöông nhaèm thöïc hieän toát Boä Luaät neâu treân. 1.2. CAÙC TAÙC NHAÂN GAÂY OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ 1.2.1. Khoâng khí “saïch” Khoâng khí vaø nöôùc cuøng vôùi thöïc phaåm laø moät trong caùc ñieàu kieän heát söùc caàn thieát vaø quan troïng ñoái vôùi söï soáng cuûa caùc loaøi ñoäng vaø thöïc vaät noùi chung. Ngöôøi ta coù theå nhòn aên, nhòn uoáng haøng chuïc ngaøy vaãn khoâng cheát nhöng neáu con ngöôøi ngöng thôû trong vaøi phuùt ñaõ coù theå daãn ñeán töû vong.
8. moät ngöôøi trung bình phaûi hít, thôû khoaûng treân döôùi 15 kg khoâng khí ñeå phuïc vuï cho söï soáng. Yeâu caàu ñoái vôùi khoâng khí ñoù laø söï trong saïch cuûa noù. Thôøi xa xöa neáu khoâng keå ñeán caùc hieän töôïng thieân nhieân xaûy ra nhö ñoäng ñaát, nuùi löûa, baõo caùt sa maïc hay dòch phaán hoa thì moâi tröôøng thieân nhieân voán laø trong saïch, yeân tónh, khoâng bò oâ ueá. Noù raát thuaän lôïi vaø tieän nghi cho con ngöôøi cuõng nhö caùc loaøi sinh vaät khaùc. Moät caùch töông ñoái, coù theå coi khoâng khí ñoù laø “khoâng khí saïch”. Trong giaùo trình naøy, keå töø ñaây chuùng ta thoáng nhaát goïi khoâng khí saïch laø khoâng khí ñeå tieän söû duïng. Khoâng khí laø hoãn hôïp cuûa khoâng khí khoâ vaø hôi nöôùc. Ngöôøi ta cuõng coù theå goïi khoâng khí neâu treân laø khoâng khí aåm vì thaønh phaàn cuûa chuùng ngoaøi caùc chaát khí ra, chuùng coøn chöùa moät löôïng hôi nöôùc nhaát ñònh tuyø thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø aùp suaát cuûa khí quyeån. ÔÛ ñieàu kieän bình thöôøng khoâng khí chöa bò oâ nhieãm coù caùc thaønh phaàn chính sau đây: Baûng 1. 1. Thaønh phaàn caùc chaát trong khoâng khí khoâ chöa bò oâ nhieãm Teân chaát Coâng thöùc phaân töû Tyû leä theo theå tích Toång troïng löôïng trong khí quyeån [Trieäu taán] Nitô N2 78,09 3.850.000.000 Oxy O2 20,91 1.180.000.000 Argon Ar 0,93 65.000.000 Cacrbon dioxit CO2 0,032 2.500.000 Neon Ne 18ppm [*] 64.000 Heli He 5,2 “ 3.700 Metan CH4 1,3 “ 3.700 Kripton Kr 1,0 “ 15.000 Hydro H2 0,5 “ 180 Nitô oâxit N2O 0,25 “ 1.900 Cacrbonmonoxít CO 0,10 “ 500 OÂzon O3 0,02 “ 200 Sulfur dioxit SO2 0,001 “ 11 Nitô dioxit NO2 0,001 “ 8 Ghi chuù: [*] 1 ppm = 0,0001 % theå tích; 1 ppm = M/22,4 mg/m3
9. 22,4/M. Trong ñoù:M laø phaân töû löôïng cuûa chaát khí; 22,4 laø theå tích [tính baèng lít] cuûa moät mole chaát khí ôû ñieàu kieän tieâu chuaån [0o C vaø 1 atm]. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, ngoaøi caùc thaønh phaàn khoâ neâu treân maø ngöôøi ta thöôøng goïi laø khoâng khí khoâ, trong khoâng khí coøn chöùa moät löôïng hôi nöôùc nhaát ñònh. Thoâng thöôøng hôi nöôùc toàn taïi trong khoâng khí döôùi daïng “hôi quaù nhieät”, töùc laø chuùng ôû traïng thaùi chöa baõo hoaø. Khoâng khí coù theå nhaän theâm hôi nöôùc ñeå trôû veà traïng thaùi baõo hoaø. Noàng ñoä baõo hoaø cuûa hôi nöôùc trong khoâng khí phuï thuoäc raát nhieàu vaøo nhieät ñoä. Lượng hơi nước bão hòa theo nhiệt độ coù theå tham khaûo baûng 1.2 sau ñaây: Baûng 1.2. Noàng ñoä baõo hoaø hôi nöôùc phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä Nhieät ñoä [to C] Noàng ñoä hôi nöôùc baõo hoaø [%] 0 10 20 25 30 0,6 1,2 2,3 3,1 4,2 Löôïng hôi nöôùc chöùa trong khoâng khí coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng. Cuøng vôùi caùc yeáu toá khaùc cuûa khí quyeån, chuùng coù theå laø moâi tröôøng taïo neân caùc phaûn öùng hoaù hoïc giöõa caùc chaát oâ nhieãm vôùi nhau ñaëc bieät laø vôùi caùc chaát khí coù tính “háo nöôùc” deã taïo thaønh caùc axit, ñaây laø nguyeân nhaân taïo neân caùc traän möa axit maø chuùng ta thöôøng nhaéc ñeán. 1.2.2. Caùc taùc nhaân gaây oâ nhieãm khoâng khí ÔÛ treân chuùng ta ñaõ ñeà caäp ñeán khaùi nieäm khoâng khí saïch, nhö vaäy : Theá naøo laø khoâng khí bò oâ nhieãm? Coù theå hiểu moät caùch töông ñoái nhö sau: Beân caïnh caùc thaønh phaàn chính cuûa khoâng khí, baát kyø moät chaát naøo ôû daïng raén, loûng, khí ñöôïc thaûi vaøo moâi tröôøng khoâng khí vôùi noàng ñoä vöøa ñuû gaây aûnh höôûng tôùi söùc khoûe con ngöôøi, gaây aûnh höôûng xaáu ñeán söï sinh tröôûng, phaùt trieån cuûa ñoäng, thöïc
10. huyû vaät lieäu, laøm giaûm caûnh quan moâi tröôøng ñeàu gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, hay noùi khaùc ñi laø khoâng khí ñoù ñaõ bò oâ nhieãm. OÂ nhieãm khoâng khí coù theå laø theå pha troän cuûa caùc theå raén, loûng, khí. Nhöõng theå maø chuùng ñöôïc phaân taùn raát nhanh nhôø caùc ñieàu kieän veà khí haäu. Khi xaûy ra hieän töôïng giaûm aùp [aùùp thaáp nhieät ñôùi] caùc khoái khoâng khí chuyeån ñoäng laøm cho caùc chaát gaây oâ nhieãm trôû neân ñaäm ñaëc, thaûm hoaï oâ nhieãm coù theå xaûy ra. Töông töï nhö vaäy, caùc chaát voâ haïi döôùi taùc duïng cuûa aùp xuaát seõ boác leân vaø coù theå trôû thaønh chaát gaây oâ nhieãm nghieâm troïng cho moâi tröôøng khoâng khí khi chuùng keát hôïp vôùi chaát khaùc cuøng coù trong moâi tröôøng khoâng khí. Caùc nhaân toá goùp phaàn taïo neân oâ nhieãm khoâng khí bao goàm caû nhaân toá töï nhieân vaø do con ngöôøi. Caùc nhaân toá töï nhieân bao goàm caùc quá trình tự nhiên như: động đất, núi lửa, bão cát sa mạc, cháy rừng, sóng thần hay dịch phaán hoa và quá trình thối rữa của động và thực vật. Thoâng thöôøng, caùc nhaân toá töï nhieân thöôøng xaûy ra ôû xa ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa con ngöôøi. Caùc nhaân toá oâ nhieãm do con ngöôøi taïo ra thì deã kieåm soaùt hôn. Chaát gaây oâ nhieãm do con ngöôøi taïo ra thöôøng phaùt sinh töø quaù trình hoạt động công nghiệp, giao thông vận tải, nông nghiệp, dịch vụ thương mại, phá rừng và kể cả các hoạt động trong chiến tranh gây ra. Chaát oâ nhieãm khoâng khí do con ngöôøi taïo ra veà toång quan coù theå chia laøm caùc dạng sau: Ô nhiễm do bụi, hơi khí độc, nhiệt thừa, mùi hôi, chất phóng xạ và các vi sinh vật. 1.3. MOÄT SOÁ HIEÅM HOAÏ VEÀ OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ 1.3.1. Treân theá giôùi Lòch söû nhaân loaïi ñaõ xaûy ra khaù nhieàu hieåm hoaï veà oâ nhieãm khoâng khí. Coù theå keå ñeán thaûm hoaï ñaàu tieân xaûy ra trong theá kyû 20 do oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí gaây ra laø khí thaûi coâng nghieäp thaûi ra gaây neân hieän töôïng “nghòch ñaûo nhieät” kìm haõm khoâng cho khí thaûi phaùt taùn leân cao, gaây ra hieän töôïng ñaàu ñoäc ôû thaønh phoá thuoäc thung luõng Manse cuûa Bæ vaøo naêm 1930 vaø cuõng töông töï nhö vaäy ôû doïc thung luõng Monongahela vaøo naêm 1948. Trong caùc thaûm hoaï naøy laøm cho haøng traêm ngöôøi cheát vaø raát nhieàu ngöôøi khaùc bò aûnh höôûng ñeán söùc khoûe. Hieän töôïng nghòch ñaûo ñaõ laøm taêng noàng ñoä hôi khí ñoäc gaây ngaït thôû taïi thuû ñoâ London nöôùc Anh, laøm cheát vaø bò thöông 4.000 ñeán 5.000 ngöôøi. Taïi nöôùc Myõ vaøo thaùng 8 naêm 1969 khoâng khí oâ nhieãm bò “tuø haõm” laâu ngaøy ñaõ bao phuû töø mieàn Chicago vaø Milwankee tôùi New Orleans vaø Philadelphia gaây raát
11. Thaûm hoaï lôùn nhaát do oâ nhieãm khoâng khí xaûy ra trong thôøi gian gaàn ñaây nhaát, ñoù laø vuï roø ræ khí MIC [khí Metyl–iso–cyanate] cuûa lieân hieäp saûn xuaát phaân boùn ôû Bhopal thuoäc AÁn Ñoä vaøo naêm 1984. Khoaûng treân 2 trieäu ngöôøi ñaõ bò nhieãm ñoäc, trong ñoù coù 5.000 ngöôøi cheát vaø 50.000 ngöôøi bò nhieãm ñoäc traàm troïng, raát nhieàu ngöôøi bò muø… Khí MIC laø loaïi khí ñoäc ñöôïc duøng trong thuoác tröø saâu. Noù taùc duïng vôùi nöôùc raát nhanh, thaâm nhaäp vaøo ñöôøng hoâ haáp gaây neân beänh phoåi phuø thuõng. Raát nhieàu ngöôøi ôû Bhopal ñaõ cheát vì phoåi cuûa hoï chöùa ñaày nöôùc. Cöù 3 treû em maø meï cuûa chuùng coù thai trong thôøi gian ñoù thì chæ coù moät em ñöôïc soáng soùt. Raát nhieàu em sinh ra bò dò taät. Thöïc vaät cuõng bò aûnh höôûng nghieâm troïng, ôû phaïm vi 3,5 km2 bao quanh nhaø maùy, caây coái ñeàu bò cheát hoaëc vaøng laù, naêng suaát thu hoaïch cuûa caùc loaïi caây aên traùi, cuû raát thaáp. Thaønh phoá Mexico, thuû ñoâ cuûa Mexico vôùi 20 trieäu daân laø thaønh phoá ñoâng daân nhaát theá giôùi vaø cuõng laø nôi oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí vaøo loaïi baäc nhaát theá giôùi. Thaùng 3 naêm 1992, daân chuùng thaønh phoá ñaõ traûi qua nhöõng ngaøy raát khoù khaên do treân 2,5 trieäu chieác xe hôi vaø khoaûng 30 ngaøn xí nghieäp coâng nghieäp hoaït ñoäng thaûi vaøo moâi tröôøng löôïng hôi khí ñoäc, buïi vaø muøi hoâi raát lôùn. Theo thoáng keâ cho thaáy moãi naêm khoaûng 4,3 trieäu taán chaát thaûi ñoäc haïi thaûi vaøo moâi tröôøng ñaõ laøm cho noàng ñoä OÂzon cao hôn tieâu chuaån cho pheùp 3 laàn. Thaønh phoá ñaõ phaûi aùp duïng bieän phaùp khaån caáp laø tröôøng hoïc phoå thoâng phaûi ñoùng cöûa, giaûm bôùt giôø sinh hoaït vaø laøm vieäc cuûa ngöôøi lôùn. Taïm ngöøng hoaït ñoäng cuûa 1 trieäu oâ toâ, haøng traêm nhaø maùy, xí nghieäp coâng nghieäp phaûi ngöøng saûn xuaát hoaëc hoaït ñoäng vôùi 3/4 coâng suaát nhaèm giaûm löôïng hôi khí ñoäc thaûi vaøo khí quyeån. Chaéc chuùng ta haún coøn nhôù thaûm hoaï nhaø maùy ñieän nguyeân töû Trernobön cuûa Ucraina [thuoäc Lieân Xoâ cuõ] vaøo naêm 1984. Haäu quaû cuûa thaûm hoaï naøy khoâng chæ gaây aûnh höôûng ngay khi xaûy ra maø noù coøn tieàm aån vaø gaây aûnh höôûng raát laâu daøi cho ñeán nay vaãn chöa khaéc phuïc ñöôïc. Toaøn theá giôùi ñeàu quan taâm ñeán tai hoaï naøy. Phaûi maát haøng chuïc tyû dollar môùi coù theå khaéc phuïc haäu quaû naøy. OÂ nhieãm khoâng khí cuøng vôùi vieäc khai thaùc taøi nguyeân khoâng hôïp lyù, chaët phaù röøng böøa baõi…, laøm cho taàng ôzon bò thuûng, gaây neân hieäu öùng nhaø kính vaø ñaëc bieät laø thay ñoåi khí haäu toaøn caàu gaây neân hieän töôïng Elnino vaø Lanina keøm theo nhöõng traän möa luït, baõo khuûng khieáp vaø haïn haùn keùo daøi. Keát quaû cuoái cuøng laø daãn ñeán thieät haïi nhaân maïng taøi saûn cuûa coäng ñoàng cuøng naïn chaùy röøng nghieäm troïng nhö ñaõ töøng xaûy ra taïi Bangladesh, Trung Quoác, Myõ, Nhaät, Indonesia vaø caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi trong ñoù coù Vieät Nam. Keøm theo caùc hieän töôïng naøy laø oâ nhieãm nguoàn nöôùc, oâ
12. tröôøng khoâng khí khoâng chæ treân phaïm vi moät nöôùc maø coù theå aûnh höôûng tôùi caùc nöôùc laân caän. 1.3.2. Taïi Vieät Nam Taïi Vieät Nam, thaät may maén cho chuùng ta laø chöa xaûy ra thaûm hoaï naøo gaây aûnh höôûng lôùn ñeán moâi tröôøng do oâ nhieãm khoâng khí. Tuy nhieân, thöïc teá cho thaáy do caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp, giao thoâng vaän taûi, sinh hoaït, noâng nghieäp…, ñaõ laøm gia taêng möùc ñoä oâ nhieãm khoâng khí leân raát cao, nhaát laø sau khi coù chính saùch môû cöûa ñaàu tö vaøo saûn xuaát töø naêm 1984 cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ban haønh. Taïi caùc khu coâng nghieäp, caùc thaønh phoá lôùn, noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm vöôït quaù tieâu chuaån cho pheùp raát nhieàu laàn. Gaàn ñaây chuùng ta ñaõ phaùt hieän ñaõ coù möa axit ôû Caø Mau, Baïc Lieâu vaø raát coù theå coøn nhieàu nôi khaùc maø chuùng ta chöa bieát ñeán. 1.4. OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ ÔÛ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH VAØ MOÄT SOÁ ÑOÂ THÒ VIEÄT NAM Tình hình oâ nhieãm khoâng khí taïi Vieät Nam thöôøng taäp trung ôû moät soá thaønh phoá lôùn vaø caùc khu ñoâ coâng nghieäp. Caùc thaønh phoá lôùn vaø khu coâng nghieäp cuûa Vieät Nam so vôùi nhieàu nöôùc treân theá giôùi tuy quy moâ vaø taàm côõ chöa baèng, nhöng tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng noùi chung vaø oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí noùi rieâng ñang coù nguy cô ngaøy moät taêng, coù nôi ñaõ ôû möùc traàm troïng. Coâng taùc ñieàu tra, ñaùnh giaù hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng môùi ñöôïc caùc cô quan chöùc naêng thöïc hieän trong nhöõng naêm cuûa thaäp nieân 90 thoâng qua caùc traïm quan traéc quoác gia, caùc maïng löôùi kieåm soaùt vaø giaùm saùt oâ nhieãm moâi tröôøng cuûa caùc tænh, caùc khu coâng nghieäp. Vì theá chöa coù ñuû soá lieäu ñeå ñaùnh giaù moät caùch ñaày ñuû tình hình oâ nhieãm khoâng khí cuûa nöôùc ta. Maët khaùc, nöôùc ta ñang trong thôøi kyø coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc neân dieän maïo khu ñoâ thò vaø coâng nghieäp thay ñoåi raát nhanh, do vaäy phaûi thöôøng xuyeân caäp nhaät thoâng tin, ñieàu tra, giaùm saùt boå sung thì môùi coù cô sôû ñeå ñaùnh giaù vaø ñeà xuaát caùc chính saùch quaûn lyù vaø giaùm saùt thích hôïp. Tuy nhieân, theo nhöõng soá lieäu ban ñaàu cuõng coù theå sô boä cho thaáy tình hình oâ nhieãm khoâng khí taïi moät soá ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp ñieån hình nhö sau. 1.4.1. Tình traïng oâ nhieãm khoâng khí taïi TP Hoà Chí Minh Thaønh phoá Hoà Chí Minh tröôùc naêm 1945 chæ coù khoaûng 400.000 daân cö sinh soáng [keå caû Chôï Lôùn], caùc hoaït ñoäng veà giao thoâng vaän taûi chuû yeáu baèng xe thoà, ghe thuyeàn, soá löôïng xe hôi khoâng ñaùng keå, chuû yeáu chæ coù moät soá thöông gia giaøu coù vaø thöïc daân Phaùp luùc ñöông thôøi. Theo thoáng keâ môùi nhaát daân soá thaønh phoá Hoà Chí
13. ngöôøi [con soá ñieàu tra cuoái naêm 2005], đó là chưa kể số dân vãng lai không thống kê được. Ñaây laø thaønh phoá coù soá daân ñoâng nhaát Vieät Nam, laø trung taâm vaên hoaù, khoa hoïc kyõ thuaät vaø giao dòch vôùi nöôùc ngoaøi thoâng qua caùc caûng lôùn nhö Saøi Goøn, Beán Ngheù, Taân Caûng … vaø saân bay Taân Sôn Nhaát. Maët khaùc, noù coøn laø ñaàu moái giao thoâng raát quan troïng vôùi caùc tænh mieàn Ñoâng Nam Boä vaø caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh hieän nay coù haøng chuïc khu coâng nghieäp ñaõ vaø ñang hình thaønh vôùi quy moâ haøng chuïc ngaøn hecta nhö khu coâng nghieäp Taân Thuaän, Linh Xuaân, Linh Trung, Taân Taïo, Vónh Loäc, Leâ Minh Xuaân, khu coâng nghieäp quaän Taân Bình… Theo soá lieäu thoáng keâ trong nhöõng naêm gaàn ñaây cho thaáy coù khoaûng gaàn 800 xí nghieäp coâng nghieäp, treân 30.000 cô sôû saûn xuaát tieåu thuû coâng nghieäp ñang hoaït ñoäng trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Qua hai ñôït kieåm tra cuûa Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng thaønh phoá Hoà Chí Minh ñoái vôùi caùc nhaø maùy xí nghieäp lôùn ñaõ phaân loaïi vaø ñaùnh giaù ñöôïc 85 nhaø maùy, xí nghieäp ñöôïc lieät keâ vaøo “saùch ñen”, ñoù laø nhöõng nhaø maùy, xí nghieäp coù möùc ñoä oâ nhieãm naëng caàn phaûi giaûi quyeát töùc thôøi. Qua thöïc teá ñoù coù theå thaáy taûi löôïng caùc chaát oâ nhieãm do caùc nhaø maùy, xí nghieäp naøy thaûi ra raát lôùn, noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm thöôøng cao hôn tieâu chuaån cho pheùp. Baûng 1.3. döôùi ñaây cho chuùng ta thaáy caùc soá lieäu ñoù. Baûng 1.3. Hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí cuûa moät soá nhaø maùy ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh Teân nhaø maùy Taûi löôïng buïi [taán/naêm] Taûi löôïng SO2 [taán/naêm] Taûi löôïng NO2 [taán/naêm] Noàng ñoä buïi [mg/m3 ] Noàng ñoä SO2 [mg/m3 ] Noàng ñoä NO2 [mg/m3 ] Tieáng oàn [dBA] Deät Vieät Thaéng Deät Phöôùc Long Deät Phong Phuù Deät Thaønh Coâng Deät Thaéng Lôïi Deät Chaán AÙ Deät Quyeát Thaéng Deät may Gia Ñònh 11,26 5,28 8,45 - - - 11,26 0,64 153,73 72,06 115,30 126,8 116,6 67,84 153,73 42,4 35,25 13,22 26,44 26,9 25,7 15 35,25 - 0,59 0,56 0,6 - - 1,90 0,42 - 0,20 0,23 0,35 - - 0,142 0,30 - 0,083 0,13 0,22 - - 0,08 0,015 - 90 96–100 96–100 84 – 97 84 – 96 108 90 -
14. Hueâ Giaáy Xuaân Ñöùc Giaáy Liksin Hoaù chaát T.Bình Vissan Saigon Vewong Röôïu Bình Taây XK Caàu Tre Vifon Bia Saøi Goøn Boät giaët VISO Boät giaët TICO Cty Phöông Ñoâng Theùp Thuû Ñöùc Theùp Nhaø Beø Theùp Taân Bình Ñieän Thuû Ñöùc Ñieän Chôï Quaùn Cement Haø Tieân 1 Cement QK.7 Cement Bình Ñieàn Thuoác laù Vónh Hoäi Thuoác laù Saøigoøn Thuyû tinh Khaùnh Hoäi 1,714 - 2,82 - 0,5 1,6 1,02 - - - 3,53 1,0 0,8 47,17 114,31 98,6 1078,8 - 140,4 181 3,6 - - 1,8 19,22 - 48,08 160 –200 0,03 0,9 0,58 117,8 233,2 408,7 56,52 95,4 79,5 129,71 44,09 56,4 13.872 583 1.900 48 - 63 98 466,4 4,41 - 11,02 21,4 3,4 106 67,84 25,9 51,4 97,6 11,02 21 17,5 29,74 20,22 19,2 4.687,2 128 436 12 - 14,2 20,6 102,8 0,83 0,59 0,51 - - - - 0,2 0,19 - 0,53 0,48 - 0,85 0,77 - 0,41 - 5,2 46,2 8,6 - - 4,1 0,32 0,14 0,14 - - - - 0,35 0,245 - 0,33 0,02 - 0,53 0,55 - 0,68 - 0,45 - - - - 0,62 0,06 - 0,021 - - - - 0,053 0,122 - 0,03 - - 1,01 0,96 - 0,71 - - - - - - 0,095 - - - - - - - - - - - - - - - 85–100 - - - 95 - 110 90–105 - - - Nguoàn soá lieäu: Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng tp Hoà Chí Minh
15. vaän taûi, theo soá lieäu thoáng keâ nhöõng naêm gaàn ñaây cho thaáy moät soá löôïng xe coä khoång loà ñang löu haønh treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. Coù theå tham khaûo soá lieäu döôùi ñaây: Baûng 1.4. Thoáng keâ soá löôïng xe taïi tp Hoà Chí Minh [soá lieäu 1997] [chieác] Loaïi xe Naêm 1993 Naêm1994 Naêm 1995 Naêm 1996 Naêm 1997 Xe gaén maùy Xe oâ toâ 866.000 73.000 954.738 87.929 1.004.000 96.000 1.098.899 100.992 1.288.754 194.777 Nguoàn soá lieäu: Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng tp Hoà Chí Minh. 1997 Ñoù laø chöa keå moät soá löôïng xe vaõng lai vaø xe khoâng ñaêng kyù taïi Sôû Giao thoâng Coâng chaùnh. Haøng naêm soá löôïng xe taêng leân khaù nhanh. Cuõng theo soá lieäu thoáng keâ naêm 1996, löôïng nhieân lieäu tieâu thuï cuûa caùc loaïi xe noùi treân vôùi moät khoái löôïng ñaùng keå. Baûng 1.5 cho thaáy ñieàu ñoù. Baûng 1.5. Löôïng nhieân lieäu tieâu thuï trong giao thoâng ñöôøng boä 1996 [lít/ngaøy] Khu vöïc Daàu DO Xaêng Vaønh ñai ngoaøi Vaønh ñai trong Noäi thaønh Toaøn thaønh 163.062 117.195 106.836 387.093 110.711 199.017 668.280 978.008 Nguoàn soá lieäu: Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng tp Hoà Chí Minh Treân cô sôû caùc soá lieäu treân coù theå tính toaùn sô boä löôïng khí thaûi thaûi ra do caùc phöông tieän treân trong caùc naêm 1996 vaø 1997 nhö sau: Baûng 1.6. Taûi löôïng oâ nhieãm theo löôïng nhieân lieäu baùn ra naêm 1996 [taán/naêm] Chæ tieâu oâ nhieãm Xe chaïy daàu Xe chaïy xaêng Toång coäng Buïi SO2 NOx CO HC Chì 1.672 7.783 21.404 10.895 4.665 2.518 2.157 14.387 215.790 21.597 186 4.190 9.940 35.791 226.685 26.241 186 Nguoàn soá lieäu: Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng tp Hoà Chí Minh
16. Taûi löôïng oâ nhieãm theo löôïng nhieân lieäu baùn ra naêm 1997 [taán/naêm] Chæ tieâu oâ nhieãm Xe chaïy daàu Xe chaïy xaêng Toång coäng Buïi SO2 NOx CO HC Chì 1.551 7.217 19.849 10.103 4.330 - 2.755 2.360 15.741 236.100 23.610 203 4.306 9.577 35.590 246.203 27.940 203 Nguoàn soá lieäu: Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng tp Hoà Chí Minh. Moät ñieàu ñaùng chuù yù laø trong oâ nhieãm giao thoâng vaän taûi, do ñaëc ñieåm laø nguoàn ñöôøng neân raát khoù kieåm soaùt vaø phaïm vi oâ nhieãm lan raát nhanh gaây aûnh höôûng xaáu ñeán daân cö hai ven ñöôøng. Coù theå tham khaûo soá lieäu sau ñaây: Baûng 1.8. Naêm 1997 taûi löôïng oâ nhieãm theo haønh trình vaø loaïi xe [taán/naêm] Chæ tieâu oâ nhieãm Xe chaïy daàu Xe chaïy xaêng Toång coäng Buò SO2 NOx CO HC Chì 686 3.193 8.782 4.470 1.196 - 1.328 1.138 7.586 113.785 11.397 98 2.014 4.331 16.368 118.255 13.295 98 Nguoàn soá lieäu: Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng tp Hoà Chí Minh Baùo caùo cuûa Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng thaønh phoá Hoà Chí Minh thaùng 2 naêm 1997 veà “Hoaït ñoäng moâi tröôøng thaønh phoá Hoà Chí Minh” cho thaáy chaát löôïng moâi tröôøng khoâng khí bò oâ nhieãm chuû yeáu laø töø caùc ngaønh coâng nghieäp hoaù chaát, luyeän kim, vaät lieäu xaây döïng, naêng löôïng, giao thoâng vaän taûi vaø caùc hoaït ñoäng coù lieân quan ñeán ñoát caùc loaïi nhieân lieäu ñaëc bieät laø daàu DO. Toaøn thaønh phoá coù 688 con ñöôøng lôùn nhoû vôùi toång chieàu daøi 811km, coù treân 600 heûm nhoû heïp vôùi toång chieàu daøi 813km. Soá löôïng nuùt giao thoâng laø 9.814, soá nuùt coù khaû naêng gaây uøn taéc 1.102 neân raát deã gaây hieän töôïng uøn taéc veà giao thoâng thaäm
17. trong caùc giôø khoâng phaûi cao ñieåm. Vôùi ñaëc ñieåm ñöôøng nhoû heïp, maët khaùc, caùc phöông tieän giao thoâng chuû yeáu laø xe gaén maùy vaø caùc loaïi xe hôi, xe ñaïp vaø soá löôïng taêng raát nhanh haøng naêm, do vaäy tình traïng oâ nhieãm giao thoâng taêng leân cuõng khaù nhanh. Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa ñeà taøi 28.01.04 [1985] do Kyõ sö Ñoã Traàn Ñính vaø Tieán siõ Phaïm Ñöùc Nguyeân tieán haønh cho thaáy oâ nhieãm do buïi vaø tieáng oàn khu vöïc thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø khu vöïc Bieân Hoaø laø lôùn nhaát vuøng Ñoâng Nam Boä. Ñöôøng ñaúng trò buïi laéng 40 mg/m3 bao quanh khu vöïc giaùp ranh quaän 1 vaø quaän 5. Treân ñöôøng Traàn Höng Ñaïo, töø ngaõ tö Nguyeãn Vaên Cöø ñeán ngaõ tö Nguyeãn Tri Phöông laø khu vöïc oâ nhieãm buïi lôùn nhaát thaønh phoá, noàng ñoä buïi vöôït töø 3 ñeán 4 laàn tieâu chuaån cho pheùp. Ñöôøng ñaúng trò buïi laéng 30 mg/m3 bao quanh khu vöïc töø chôï Beán Thaønh ñeán thò traán An Laïc vaø xa caûng mieàn Taây. Ñöôøng ñaúng trò buïi laéng 20 mg/m3 [vöôït trò soá cho pheùp khoaûng 2 laàn] bao goàm toaøn boä khu vöïc daân cö coøn laïi cuûa thaønh phoá tröø Thaûo Caàm Vieân, Phuù Thoï Hoøa vaø khu vöïc Thanh Ña. Veà oâ nhieãm do SO2, ñöôøng ñaúng trò noàng ñoä SO2 = 0,8 mg/m3 bao phuû toaøn boä khu vöïc chôï Beán Thaønh, chôï Bình Taây. Ngaõ tö Traàn Höng Ñaïo vaø Nguyeãn Tri Phöông laø nôi oâ nhieãm SO2 cao nhaát. Noàng ñoä SO2 = 1,84 mg/m3 cao hôn tieâu chuaån cho pheùp [0,05 mg/m3 ] laø 37 laàn. Ñöôøng ñaúng trò SO2 = 0,5 mg/m3 bao phuû haàu heát khu vöïc ñoâng daân töø bôø soâng Saøi Goøn ñeán xa caûng mieàn Taây, Nhaø Beø, Bình Trieäu, Thuû Ñöùc vaø Bieân Hoaø. Veà tieáng oàn, ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh chuû yeáu do caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi gaây neân ñaëc bieät laø caùc loaïi xe vaän taûi, xe ba gaùc maùy, xích loâ maùy. Tuy maät ñoä xe thaáp hôn caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi nhöng möùc ñoä oàn laïi cao hôn raát nhieàu. Treân caùc ñöôøng Traàn Höng Ñaïo, Lyù Thöôøng Kieät, Ba thaùng Hai, vv… möùc ñoä oàn ño ñöôïc xaáp xæ 80 dBA, haáu heát caùc ñöôøng khaùc laø 75 dBA, cao hôn tieâu chuaån cho pheùp töø 15 ñeán 20 dBA. Theo nhöõng soá lieäu thoáng keâ gaàn ñaây cho thaáy maät ñoä giao thoâng taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh taêng leân raát nhanh. Coù theå tham khaûo soá lieäu sau ñaây veà löu löôïng xe ôû moät soá tuyeán ñöôøng chính trong thaønh phoá. Baûng 1.9. Löu löôïng xe giôø cao ñieåm treân moät soá ñöôøng chính [1997] taïi tp HCM Teân ñöôøng Löu löôïng [xe/giôø] Ba thaùng hai Traàn Höng Ñaïo Huøng Vöông 13.000 12.500 10.015
18. Kieät 11.306 Nguoàn: Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân – ÑHQGTPHCM Möùc ñoä löu thoâng cuûa caùc loaïi xe gia taêng, maëc duø thaønh phoá ñaõ coù nhieàu bieän phaùp khaùc nhau nhö caám xe giôø cao ñieåm, xaây döïng nhieàu nuùt giao thoâng, môû roäng ñöôøng, giaûi toûa loøng leà ñöôøng nhöng qua keát quûa giaùm saùt cuûa caùc traïm giaùm saùt quoác gia cho thaáy möùc ñoä oâ nhieãm khoâng khí vaãn ngaøy moät gia taêng. Theo keát quaû giaùm saùt cuûa traïm quan traéc quoác gia thuoäc Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân – Ñaïi hoïc Quoác gia thaønh phoá Hoà Chí Minh noàng ñoä moät soá chaát oâ nhieãm nhö buïi, SO2, tieáng oàn…, ñaõ vöôït tieâu chuaån cho pheùp. Baûng 1.10. Noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm taïi moät soá ñieåm trong tp Hoà Chí Minh [4/1997] Ñieåm ño Buïi [mg/m3 ] CO [mg/m3 ] Chì [mg/m3 ] NO2 [mg/m3 ] Ñinh Tieân Hoaøng – Ñieän Bieân Phuû Haøng Xanh Minh Phuïng – Haäu Giang Phuù Laâm 1.35 0,5 0,86 0,37 16,76 10,37 11,78 10,31 0,0031 0,0022 0,0023 0,0017 0,127 0,083 0,0063 0,029 Nguoàn: Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân – ÑHQGTPHCM Theo caùc soá lieäu giaùm saùt gaàn ñaây nhaát cho thaáy noàng ñoä buïi cuûa caùc ñieåm giaùm saùt ñeàu vöôït tieâu chuaån cho pheùp. Caùc chæ soá oâ nhieãm khaùc ñeàu coù xu höôùng taêng hôn so vôùi nhöõng naêm tröôùc. Baûng 1.11. Noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm taïi moät soá ñieåm trong tp Hoà Chí Minh [7/1999] Ñieåm ño Buïi [mg/m3 ] CO [mg/m3 ] Chì [mg/m3 ] NO2 [mg/m3 ] Ñinh Tieân Hoaøng – Ñieän Bieân Phuû Haøng Xanh Phuù Laâm 1.87 1,14 0,63 17,29 6,96 6,77 0,0032 0,0023 0,0017 0,217 0,115 0,052 Nguoàn: Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân – ÑHQGTPHCM Beân caïnh ñoù caùc dòch vuï saûn xuaát, xaây döïng cô baûn cuõng laøm cho möùc ñoä oâ nhieãm giao thoâng cuûa thaønh phoá taêng leân raát nhieàu, coù nôi noàng ñoä buïi taêng leân quaù tieâu chuaån cho pheùp töø 50 ñeán 60 laàn. Veà lónh vöïc coâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp möùc ñoä gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng. Qua hai ñôït kieåm tra thaønh phoá ñaõ thoáng keâ ñöôïc 84 nhaø maùy, xí nghieäp ñöôïc lieät keâ vaøo “saùch ñen” ñeå xöû lyù. Caùc loaïi
19. hoaù chaát, deät nhuoäm, cheá bieán thöïc phaåm, saûn xuaát giaáy, nhaø maùy ñieän, thuoác tröø saâu, saûn xuaát theùp, myø aên lieàn, saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng… thöôøng naèm trong dieän ñoù. Ví duï: nhaø maùy ñieän Thuû Ñöùc moãi ngaøy ñoát 1.000 taán daàu FO vaø 750 taán daàu DO ñeå phaùt ñieän; Moãi naêm thaûi ra 1.078 taán buïi;, 13.872 taán SO2; 4.687,2 taán NO2. Nhaø maùy hoaù chaát Taân Bình saûn xuaát caùc saûn phaåm H2SO4 vaø pheøn nhoâm. Nhaø maùy söû duïng moät soá löôïng raát lôùn löu huyønh, quaëng boâxit, daàu FO. Caùc chaát oâ nhieãm thaûi ra moâi tröôøng khoâng khí bao goàm: SO2 vaø SO3 = 160 ñeán 200 taán/naêm; 21,4 taán NO2; ñoù laø chöa keå löôïng buïi pheøn vaø tieáng oàn. Nhaø maùy cement Haø Tieân thaûi ra löôïng khí thaûi töø loø hôi vôùi löôïng buïi 140,4 taán/naêm, NO2 = 436 taán/naêm, ngoaøi ra coøn löôïng buïi cement thaûi ra raát lôùn chöa coù soá lieäu ño ñaïc chính xaùc veà chuùng. Beân caïnh caùc xí nghieäp coâng nghieäp lôùn nhö neâu treân, vôùi treân 30.000 cô sôû tieåu thuû coâng nghieäp vaø cô sôû saûn xuaát hoaït ñoäng ñang laøm cho moâi tröôøng khoâng khí thaønh phoá bò oâ nhieãm naëng neà khoâng keùm. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, vôùi chính saùch daõn daân, xaây döïng theâm nhieàu khu coâng nghieäp lôùn, giaûi toaû bôùt caùc cô sôû gaây oâ nhieãm naëng cuûa thaønh phoá ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh tích nhaát ñònh. Tuy nhieân, caùc khu vöïc oâ nhieãm naëng nhö khu coâng nghieäp vaø tieåu thuû coâng nghieäp thuoäc phöôøng 19, 20 Taân Bình, khu vöïc Suoái Caùi, Xuaân Tröôøng, Suoái Nhum Thuû Ñöùc, Quaän 6, Quaän 8, 11 vaø Quaän 5…, vaãn coøn laø nhöõng nôi coù möùc ñoä oâ nhieãm khoâng khí raát cao. Theo nhöõng con soá thoáng keâ gaàn ñaây cho thaáy daân soá thaønh phoá tính ñeán naêm 2005 laø 6.239.938 ngöôøi vôùi möùc ñoä taêng haøng naêm khoaûng treân 110.000 ngöôøi chöa keå soá daân nhaäp cö khoâng hôïp phaùp vaø khaùch vaõng lai ñaõ gaây aùp löïc raát lôùn veà nhu caàu ñi laïi cuûa ngöôøi daân thaønh phoá. Maïng löôùi giao thoâng coâng coäng cuûa thaønh phoá cuøng vôùi heä thoáng ñöôøng xaù chöa ñöôïc quy hoaïch vaø phaùt trieån ñoàng boä maëc duø thaønh phoá ñaõ coù nhieàu chính saùch öu tieân cho lónh vöïc naøy ñaàu tö theâm caùc phöông tieän xe bus, coù chính saùch trôï giaù cho xe bus, taêng cöôøng söûa chöõa maïng löôùi ñöôøng xaù, xaây döïng caùc voøng xoay, caàu vöôït… nhöng vaãn khoâng haïn cheá ñöôïc möùc ñoä oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí ngaøy caøng gia taêng hieän nay. Coù theå minh hoaï söï gia taêng soá löôïng phöông tieän giao thoâng qua baûng 1.12. sau ñaây: Baûng 1.12. Thoáng keâ soá löôïng phöông tieän vaän chuyeån ôû TP. HCM [ÑV: chieác] Loaïi phöông tieän 2000 2001 2002 2003 2004 Xe 2 baùnh 1.723.754 2.181.456 2.498.992 2.809.853 3.115.838 Xe oâ toâ caùc loaïi 27.765 53.764 80.186 130.848 228.300 Xe bus, xe lam 2.190 3.836 4.379 4.894 5.389
20. Giao thoâng Coâng chaùnh thành phố. HCM Coù theå noùi möùc ñoä oâ nhieãm moâi tröôøng cuûa thaønh phoá Hoà Chí Minh laø cao nhaát so vôùi taát caû caùc thaønh phoá, caùc tænh khaùc trong caû nöôùc. 1.4.2. Tình hình oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí taïi Haø Noäi Tröôùc naêm 1954 Haø Noäi laø moät thaønh phoá mang naëng tính chaát haønh chính vaø trung taâm tieâu thuï, coâng nghieäp chöa phaùt trieån. Noäi thaønh chieám 1.200 ha trong ñoù coù 120 ha ñöôïc caáu truùc ñoâ thò hoaøn chænh. Daân soá noäi thaønh coù 25.000 ngöôøi. Ñeán naêm 1992 noäi thaønh ñaõ môû roäng leân 4.300 ha [taêng 3,5 laàn], daân soá noäi thaønh gaàn 1 trieäu ngöôøi. Veà coâng nghieäp, naêm 1955 môùi chæ coù 9 xí nghieäp coâng nghieäp, nay con soá naøy taêng leân ñeán 277 [naêm 1990], ngoaøi ra coøn 240 xí nghieäp thöông nghieäp, aên uoáng, 300 xí nghieäp dòch vuï, söûa chöõa, 450 hôïp taùc xaõ tieåu thuû coâng nghieäp vaø 3.550 toå saûn xuaát dòch vuï vôùi treân 30.000 lao ñoäng. Phaàn lôùn caùc xí nghieäp coâng nghieäp, nhaø maùy ñeàu söû duïng caùc thieát bò cuõ, coâng ngheä laïc haäu, ñaëc bieät laø caùc ñôn vò saûn xuaát nhoû. Moät soá nôi chöa coù caùc heä thoáng thoâng gioù vaø xöû lyù hôi khí ñoäc, moät soá nôi tuy ñaõ coù nhöng khoâng duy tu, baûo döôõng toát hoaëc hö hoûng chöa thay theá do khoâng coù kinh phí…, neân thöïc teá khoâng hoaït ñoäng ñöôïc. Vì vaäy, tuy möùc ñoä saûn xuaát coâng nghieäp nhoû nhöng moâi tröôøng khoâng khí laïi bò oâ nhieãm traàm troïng hôn so vôùi thuû ñoâ caùc nöôùc khaùc. Nhaø maùy ñieän Yeân Phuï thuoäc Quaän Ba Ñình tröôùc ñaây laø nguoàn gaây oâ nhieãm raát lôùn cho khu vöïc daân cö xung quanh. Noàng ñoä SO2 trong khu vöïc gaàn nhaø maùy ñaït tôùi 0,32 mg/m3 gaáp 6 laàn tieâu chuaån cho pheùp, vì vaäy Nhaø nöôùc ñaõ quyeát ñònh ñoùng cöûa. Thöôïng Ñình – khu coâng nghieäp lôùn nhaát Haø Noäi bao goàm 22 xí nghieäp, nhaø maùy lôùn, nhoû tröôùc ñaây naèm xa khu daân cö, nay haøng loaït khu daân cö xung quanh moïc leân nhö Thanh Xuaân Baéc, Thanh Xuaân Nam, Kim Giang…, maët khaùc, caùc nhaø maùy, xí nghieäp laïi naèm xen keõ trong khu daân cö, cô quan, tröôøng hoïc neân möùc ñoä aûnh höôûng raát lôùn. Quaän Hai Baø Tröng tröôùc ñaây caùc xí nghieäp coâng nghieäp naèm ôû vuøng ven noäi thaønh, nay do möùc ñoä ñoâ thò hoaù phaùt trieån nhanh daãn ñeán tình traïng caùc nhaø maùy, xí nghieäp laïi naèm xen keõ trong khu daân cö. Ví duï Nhaø maùy cô khí Traàn Höng Ñaïo, Röôïu bia Haø Noäi, Deät kim Ñoâng Xuaân, Deät 8 thaùng 3, Hoaù chaát Ba Nhaát, Cô khí Mai Ñoäng… Noàng ñoä buïi vaø hôi khí ñoäc ôû caùc khu vöïc treân vöôït quaù tieâu chuaån cho pheùp töø 7 ñeán 8 laàn, coù nôi ñeán 15 hoaëc 16 laàn. Theo soá lieäu thoáng keâ vaø ño ñaïc treân 110 xí nghieäp coâng nghieäp cuûa noäi thaønh thuoäc 4 quaän ñaõ cho thaáy keát quaû ñaùng lo ngaïi.
21. ñaây cho thaáy keát quaû khaûo saùt cuûa 4 quaän noäi thaønh neâu treân. Baûng 1.13. Tình hình oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí 4 quaän noäi thaønh Haø Noäi Teân Quaän Buïi [mg/m3 ] SO2 [mg/m3 ] CO2 [mg/m3 ] CO [mg/m3 ] Quaän Ñoáng Ña Quaän Hai Baø Tröng Quaän Ba Ñình Quaän Hoaøn Kieám 0,3 – 1 0,3 – 1 0,15 - 0,15 – 0,3 0,15 – 0,5 0,05 – 0,15 - 6 – 10 6 – 10 2 - 2 – 5 5 – 10 1 - Nguoàn soá lieäu: Ñeà taøi NCKH do Uyû ban Khoa hoïc Haø Noäi – UBND tp Haø Noäi quaûn lyù. Veà giao thoâng vaän taûi, tuy maät ñoä xe khoâng lôùn, caùc tuyeán ñöôøng chính chæ khoaûng 1.500 – 3.000 xe/giôø nhö do ñöôøng heïp, maët ñöôøng xaáu, khoâng phaân tuyeán roõ raøng neân caùc phöông tieän phaûi luoân thay ñoåi toác ñoä, ñaëc bieät ôû moät soá nuùt giao thoâng nhö Cöûa Nam, Ngaõ Tö Sôû, Khaâm Thieân…, caùc xe phaûi döøng laâu neân löôïng khoùi thaûi sinh ra raát lôùn. Theo thoáng keâ cuûa Sôû Giao thoâng Coâng chaùnh Haø Noäi, naêm 1996 ôû Haø Noäi coù khoaûng 65.000 oâ toâ caùc loaïi, 1.200 xe lam, 1.150 xe Boâng Sen, 600.000 xe gaén maùy 2 baùnh, 150 xe bus caùc loaïi. Haøng naêm soá löôïng xe ôû Haø Noäi taêng leân raát nhanh, khoaûng 17 – 20 % /naêm. Döï baùo ñeán naêm 2.000 soá xe ôû Haø Noäi taêng leân raát nhanh so vôùi naêm 1996 [2,35 laàn], trong ñoù oâ toâ con taêng 2,35 laàn, xe taûi 62 laàn vaø xe bus 1,23 laàn. Taïi moät soá tuyeán ñöôøng nhö Mai Ñoäng, Loø Ñuùc, Minh Khai, Giaûi Phoùng, Ngaõ Tö Sôû, Nguyeãn Traõi, Thanh Xuaân… noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm so vôùi tieâu chuaån cho pheùp [TCVN – 1995] cao hôn raát nhieàu laàn. Noàng ñoä SO2 taïi Ngaõ Tö Sôû leân ñeán 1,5 – 7,5 mg/m3 , vöôït tieâu chuaån cho pheùp 3 – 15 laàn. Veà tieáng oàn do caùc phöông tieän giao thoâng gaây ra trung bình treân caùc tuyeán ñöôøng töø 75 – 79 dBA, ñaây laø möùc oàn töông ñoái lôùn, töông ñöông vôùi möùc oàn cuûa caùc thaønh phoá khaùc treân theá giôùi. Moät ñaëc ñieåm caàn löu yù nöõa laø do caùc dòch vuï aên uoáng, cheá bieán thöùc aên vaø chôï nhoû nhieàu neân löôïng vi khuaån toàn taïi trong khoâng khí khaù nhieàu. Qua khaûo saùt ôû moät soá ñöôøng phoá phía Nam thaønh phoá thì cöù 10 lít khoâng khí chöùa 282 – 386 con vi khuaån gaây beänh khaùc nhau, trong khi ñoù taïi Berlin [Ñöùc] sau theá chieán thöù 2 soá löôïng vi khuaån trong 10 lít khoâng khí chæ laø 1 con. Möùc ñoä toàn taïi caùc loaïi vi khuaån trong khoâng khí cao coù theå daãn ñeán dòch beänh
22. höôûng ñeán söùc khoûe cuûa daân cö xung quanh cao hôn caùc nôi khaùc. 1.4.3. OÂ nhieãm khoâng khí ôû thaønh phoá Haûi Phoøng Thaønh phoá Haûi Phoøng vôùi daân soá treân 400.000 ngöôøi, ñöôøng saù chaät heïp, toå chöùc giao thoâng khoâng khaùc gì Haø Noäi neân oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí gaây ra khoâng khaùc gì Haø Noäi. Maët khaùc, ñaây laïi laø moät haûi caûng lôùn thöôøng xuyeân ñoùn caùc taøu chôû haøng xuaát vaø nhaäp khaåu vaøo caùc tænh phía Baéc vaø laø trung taâm phaân phoái haøng ñi caùc tænh phía Baéc neân maät ñoä giao thoâng taêng khaù cao. Veà coâng nghieäp, Nhaø maùy cement Haûi Phoøng laø nguoàn gaây oâ nhieãm lôùn nhaát thaønh phoá Haûi Phoøng. Nhaø maùy saûn xuaát vôùi heä thoáng thieát bò laïc haäu, heä thoáng loïc buïi vaø xöû lyù khí ñoäc hoaït ñoäng vôùi hieäu quaû keùm vaø hay hoûng, khoâng hoaït ñoäng. Löôïng khoùi buïi thaûi ra moâi tröôøng khaù lôùn. Veà muøa heø do ôû cuoái höôùng gioù neân noäi thaønh ít bò oâ nhieãm nhö vuøng ngoaïi thaønh laø nôi chòu aûnh höôûng raát lôùn nguoàn oâ nhieãm naøy. Noàng ñoä buïi lô löûng xung quanh nhaø maùy bieán thieân töø 1,4 ñeán 4,2 mg/m3 , cao hôn tieâu chuaån cho pheùp töø 3 ñeán 8 laàn. Vuøng daân cö caùch xa oáng khoùi 1.000 m bò aûnh höôûng lôùn nhaát do quaù trình phaùt taùn chaát oâ nhieãm gaây neân. Ngoaøi Nhaø maùy cement Haûi Phoøng ra, caùc nhaø maùy ñieän Thöôïng Lyù, Cô khí Duyeân Haûi, Ñoùng taøu Baïch Ñaèng, nhaø maùy Thuyû Tinh, vv… cuõng laø nhöõng nguoàn oâ nhieãm ñaùng keå gaây neân hieän traïng oâ nhieãm hieän nay cuûa thaønh phoá Haûi Phoøng. Khu vöïc bò oâ nhieãm ñaõ chieám 60 % dieän tích toaøn thaønh phoá. Trong moät soá nhaø maùy noàng ñoä caùc chaáy oâ nhieãm taêng cao quaù lôùn; ví duï noàng ñoä buïi trong Nhaø maùy cement Haûi Phoøng taïi phaân xöôûng ñoùng bao leân tôùi 639 mg/m3 . Tieáng oàn trong moät soá Nhaø maùy nhö Cô khí Duyeân Haûi laø 112 dBA, Nhaø maùy ñoùng taøu Baïch Ñaèng 106 ñeán 116 dBA. 1.4.4. OÂ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí ôû moät soá khu coâng nghieäp vaø caùc tænh khaùc Trong nhöõng naêm tröôùc ñaây, khi chöa coù chính saùch cho pheùp ñaàu tö saûn xuaát, treân laõnh thoå Vieät Nam coøn khaù ít caùc khu coâng nghieäp. ÔÛ mieàn Baéc coù moät soá khu coâng nghieäp nhö vuøng moû Quaûng Ninh, khu gang theùp Thaùi Nguyeân, khu coâng nghieäp Vieät Trì, Haûi Phoøng… Beân caïnh ñoù coøn moät soá nhaø maùy lôùn vôùi möùc ñoä oâ nhieãm khaù traàm troïng nhö Nhaø maùy cement Hoaøng Thaïch, Nhaø maùy nhieät ñieän Ninh Bình, Phaân ñaïm Haø Baéc, Phaân laân Vaên Ñieån, vv… ÔÛ mieàn Nam, lôùn nhaát laø khu coâng nghieäp Bieân Hoaø [nay ñoåi thaønh Bieân Hoaø 1] thuoäc tænh Ñoàng Nai, ngoaøi ra coøn khaù nhieàu nhaø maùy naèm raûi raùc xen keõ trong caùc khu daân cö nhö khu vöïc quaän Taân Bình vôùi caùc nhaø maùy Hoaù chaát Taân Bình, Daàu aên Taân Bình, Mì Vifon, Deät Thaéng Lôïi, khu caùc nhaø maùy deät Phöôùc Long, Vieät Thaéng thuoäc huyeän Thuû Ñöùc, Hoaù chaát Thuû Ñöùc, vv… Ñoù laø chöa keå haøng chuïc ngaøn cô sôû saûn xuaát tieåu thuû coâng nghieäp vaø saûn
23. caùc khu coâng nghieäp hoaëc caùc nhaø maùy neâu treân, noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm raát cao, coù nôi vöôït tieâu chuaån cho pheùp haøng traêm laàn. Phaïm vi bò oâ nhieãm cuõng raát roäng, coù nôi leân tôùi haøng chuïc km. Ví duï Nhaø maùy cement Hoaøng Thaïch, vôùi chieàu cao oáng khoùi 87 m, tröôùc ñaây khi heä thoáng loïc buïi tónh ñieän hoaït ñoäng toát, löôïng buïi thaûi ra ngoaøi tuy coù noàng ñoä cao hôn tieâu chuaån cho pheùp nhöng khoâng nhieàu. Trong nhöõng naêm 1986 ñeán 1988, do heä thoáng loïc buïi buïi hoûng, khoâng khí trong khu vöïc bò oâ nhieãm raát naëng neà. Löôïng buïi thaûi ra moãi ngaøy trung bình laø 100 taán, coù nôi caùch xa 10 ñeán 15 km vaãn bò oâ nhieãm. Qua keát quaû nghieân cöùu cuûa moät soá ñeà taøi tröôùc ñaây ôû mieàn Baéc cho thaáy, noàng ñoä buïi ôû caùc xaõ xung quanh nhaø maùy raát cao. Ví duï xaõ Minh Taân [Huyeän Kim Moân] caùch nhaø maùy 0,5 ñeán 2 km noàng ñoä buïi trong khoâng khí muøa heø tôùi 9,2 mg/m3 , muøa ñoâng 1,2 mg/m3. Buïi laéng treân maët ñaát muøa heø töø 110 ñeán 417 g/m2 /thaùng, muøa Ñoâng töø 13 ñeán 163 mg/m2 / thaùng. ÔÛ xaõ Kim Sôn thuoäc huyeän Ñoâng Trieàu caùch xa 5 ñeán 10 km, noàng ñoä buïi muøa heø laø 0,65 ñeán 0,75 mg/m3 , muøa ñoâng töø 0,65 ñeán 0,8 mg/m3 ; buïi laéng treân maët ñaát muøa heø laø 107 ñeán 128 g/m2 /thaùng, muøa ñoâng laø 69 ñeán 91 g/m2 /thaùng. Noàng ñoä SO2 ôû caùc xaõ ñeàu lôùn, coù nôi raát lôùn nhö xaõ Minh Taân ñaït 1,67 ñeán 2,61 mg/m3 . Taïi vuøng moû Quaûng Ninh, vöïa than lôùn nhaát caû nöôùc tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí cuõng ñang ôû möùc baùo ñoäng. Noàng ñoä buïi coù côõ haït 5 μm [buïi gaây beänh hoâ haáp] chieám tyû leä raát cao, ôû haàm loø laø 70 ñeán 95 %, coøn ôû caùc nhaø maùy saøng, tuyeån thì thay ñoåi theo muøa, muøa möa thôøi tieát aåm tyû leä naøy laø 50 ñeán 60 %, muøa khoâ tyû leä naøy laø 60 ñeán 8 %. Haøm löôïng SiO2 [caùc taùc nhaân gaây beänh buïi phoåi] chieám tyû leä 16 ñeán 30 % trong buïi than. Do ñoù tyû leä coâng nhaân maéc caùc beänh veà ñöôøng tai muõi hoïng chieám 80 % trong toång soá ngöôøi ñöôïc khaùm, coøn soá ngöôøi bò beänh buïi phoåi chieám tôùi 85 % treân toång soá coâng nhaân maéc beänh buïi phoåi trong ngaønh coâng nghieäp. ÔÛ moät soá moû than haàm loø nhö Maïo Kheâ, Haø Laàm, Thoáng Nhaát noàng ñoä buïi ñeàu vöôït tieâu chuaån cho pheùp raát nhieàu laàn. Baûng 1.14 cho chuùng ta thaáy ñieàu ñoù. Baûng 1.14. Noàng ñoä buïi taïi moät soá haàm loø [mg/m3 ] Loø chôï Noàng ñoä buïi trong khoâng khí [mg/m3 ] Thoáng Nhaát Vaøng Danh Haø Laàm 33 58,2 128
24. 77,7 ÔÛ moû loä thieân noàng ñoä buïi coøøn cao hôn raát nhieàu, coù nôi vöôït quaù tieâu chuaån cho pheùp haøng traêm laàn. ÔÛ moät soá caùc khu coâng nghieäp khaùc, noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm cuõng raát cao, theo keát quaû sô boä ñieàu tra cuûa caùc cô quan quaûn lyù vaø giaùm saùt moâi tröôøng cho thaáy moät soá keát quaû sau, Baûng 1.15. OÂ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí ôû moät soá nhaø maùy ôû mieàn Baéc Teân nhaø maùy Ñieåm ño Chaát oâ nhieãm Noàng ñoä [mg/m3 ] Hoaù chaát Vieät Trì Phaân ñaïm Haø Baéc Accu Vónh Phuù Phaân laân Vaên Ñieån Vicaco Phoái lieäu thuoác 666 Maùy taïo khí Phaân xöôûng ureâ Ñuùc chì Ñuùc baûn cöïc Naïp lieäu loø cao Ra lieäu loø cao Xöôûng ñieän giaûi Buïi 666 CO NH3 Hôi Chì Hôi Chì CO HF Cl2 0,8 150 – 170 95 – 101 0,04 0,03 40 – 110 0,8 – 4 5 Veà tieáng oàn trong caùc nhaø maùy nhö Cô Khí Duyeân Haûi, xe löûa Gia Laâm, Deät Nam Ñònh, Deät Vónh Phuù, Cô khí Caåm Phaû…, tieáng oàn leân ñeán 100 ñeán 115 dBA, coøn trong caùc khu daân cö laø 60 ñeán 70 dBA, vöôït tieâu chuaån cho pheùp haøng chuïc dBA. Sau naêm 1985, haøng loaït caùc khu coâng nghieäp ñaõ hình thaønh, thu huùt haøng ngaøn caùc nhaø ñaàu tö chuû yeáu laø nöôùc ngoaøi vaø moät soá nhaø ñaàu tö trong nöôùc taäp trung ôû moät soá tænh, thaønh phoá nhö Haø Noäi, thaønh phoá Hoà Chí Minh, Ñoàng Nai, Bình Döông, Taây Ninh, Long An, Baø Ròa – Vuõng Taøu, vv... Vieäc quaûn lyù chaët cheõ ngay töø ñaàu veà oâ nhieãm moâi tröôøng ñaõ haïn cheá möùc ñoä oâ nhieãm moâi tröôøng noùi chung vaø moâi tröôøng khoâng khí noùi rieâng raát nhieàu. Ñaây laø moät thaønh tích ñaùng keå cuûa caùc cô quan quaûn lyù vaø giaùm saùt moâi tröôøng treân ñòa baøn caû nöôùc. Caâu hoûi kieåm tra vaø ñaùnh giaù: 1. Theá naøo laø khoâng khí “saïch”? 2. Caùc taùc nhaân naøo gaây oâ nhieãm khoâng khí? Taøi lieäu tham khaûo: Tieáng Vieät
25. Chaán, OÂ nhieãm khoâng khí vaø kyõ thuaät xöû lyù, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, Haø Noäi, 2000 – 2001. 2. Phaïm Ngoïc Ñaêng, Moâi tröôøng khoâng khí, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, Haø Noäi, 1997. Tieáng Anh 3. Henry C. Perkins, Air pollution, Aerospace and Mechanical Engineering Department University of Arizona, 1974.
26. NHIEÃM KHOÂNG KHÍ 2.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ KHOÂNG KHÍ 2.1.1. Khoâng khí vaø phaân loaïi khoâng khí a] Khaùi nieäm veà khoâng khí Khoâng khí laø moät trong caùc yeáu toá quan troïng maø con ngöôøi soáng trong ñoù suoát caû cuoäc ñôøi, laøm vieäc, nghæ ngôi. Söùc khoûe vaø caûm öùng cuûa con ngöôøi, söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa taát caû caùc loaøi ñoäng, thöïc vaät phuï thuoäc raát nhieàu vaøo: thaønh phaàn hoãn hôïp cuûa khoâng khí, ñoä trong saïch vaø ñaëc tính lyù hoùa cuûa noù. Coù theå noùi khoâng khí voâ cuøng quan troïng vaø khoâng theå thieáu ñöôïc trong ñôøi soáng, söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa taát caû caùc loaøi ñoäng vaät, thöïc vaät noùi chung vaø con ngöôøi noùi rieâng. Muoán hieåu moät caùch saâu saéc taàm quan troïng naøy, chuùng ta phaûi nghieân cöùu veà moâi tröôøng khoâng khí. b] Phaân loaïi khoâng khí Khoâng khí trong khí quyeån maø chuùng ta ñang hít thôû laø moät hoãn hôïp caùc chaát ôû daïng khí coù theå tích haàu nhö khoâng ñoåi vaø hôi nöôùc. Caên cöù vaøo caùc thaønh phaàn chính naøy coù theå phaân loaïi khoâng khí ra laøm hai loaïi nhö sau: * Khoâng khí khoâ: Khoâng khí khoâ laø hoãn hôïp cuûa moät soá loaïi khí, trong ñoù thaønh phaàn chuû yeáu nhö trong baûng 1. 1 ñaõ trình baøy. * Khoâng khí aåm Khoâng khí aåm laø hoãn hôïp cuûa khoâng khí khoâ vaø hôi nöôùc chöùa trong noù. Khoâng khí maø chuùng ta ñang hít thôû laø khoâng khí aåm. Tuøy theo löôïng hôi nöôùc chöùa trong khoâng khí aåm maø ta coù theå chia khoâng khí aåm laøm hai loaïi: khoâng khí aåm
27. khoâng khí aåm chöa baõo hoøa. Hôi nöôùc trong khoâng khí aåm coù phaân aùp suaát raát nhoû [vaøo khoaûng 15-20 mm Hg]. Noàng ñoä baõo hoøa cuûa hôi nöôùc trong khoâng khí aåm phuï thuoäc raát nhieàu vaøo nhieät ñoä [xem baûng 1.2]. Caên cöù vaøo ñoä aåm töông ñoái cuûa khoâng khí aåm vaø nhieät ñoä, coù theå xaùc ñònh ñöôïc noàng ñoä hôi nöôùc trong khoâng khí aåm. Ví duï: ñoä aåm töông ñoái cuûa khoâng khí aåm taïi nhieät ñoä 200 C laø 60%, noàng ñoä hôi nöôùc seõ laø: 0,60 x 2,3 = 1,4%. Trong cuoán saùch naøy, keå töø ñaây chuùng ta thoáng nhaát goïi khoâng khí aåm laø khoâng khí ñeå tieän nghieân cöùu. c] Caùc thoâng soá ñaëc tröng cuûa khoâng khí Ñeå xaùc ñònh traïng thaùi cuûa khoâng khí caàn phaûi coù caùc thoâng soá traïng thaùi sau: - Nhieät ñoä: Nhieät ñoä laø moät ñaïi löôïng chæ möùc noùng laïnh cuûa moät vaät. Ñôn vò ño nhieät ñoä thöôøng duøng hieän nay laø nhieät ñoä baùch phaân [ñoä Xenziut o C] vaø nhieät ñoä tuyeät ñoái [ñoä Kenvin 0 K]. Quan heä giöõa hai thang nhieät ñoä naøy nhö sau: T[0 K] = t[0 C] + 273,15 [2.1] Ngoaøi ra ôû caùc nöôùc Anh, Myõ coøn duøng thang nhieät ñoä Farenhet [0 F]. Moái quan heä giöõa 0 C vaø 0 F nhö sau: t[0 C] = 5/9[t[0 F] + 40] – 40 [2.2.] - AÙp suaát: kyù hieäu laø p AÙp suaát laø löïc taùc duïng leân moät ñôn vò dieän tích theo phöông vuoâng goùc vôùi phöông cuûa löïc. AÙp suaát do khoâng khí ngoaøi trôøi gaây neân goïi laø aùp suaát khí quyeån. Ñôn vò ño aùp suaát thöôøng söû duïng: + Atmoâtphe kyõ thuaät [at]: kg/cm2 hay 1 bar + Milimet coät nöôùc: mmH2O + Milimet coät thuûy ngaân: mmHg. - Ñoä aåm tuyeät ñoái: Ñoä aåm tuyeät ñoái laø löôïng hôi nöôùc chöùa trong moät m3 khoâng khí. ρn = Gn/V [kg/m3 ] [2.3] Theo coâng thöùc [2.3], ñaây chính laø khoái löôïng rieâng cuûa hôi nöôùc trong khoâng khí aåm vôùi nhieät ñoä tn = t vaø aùp suaát hôi nöôùc baèng phaàn aùp suaát hôi nöôùc cuûa noù trong khoâng khí aåm. Ta coù phöông trình traïng thaùi vieát cho hôi nöôùc nhö sau:
28. = GnRnT [2.4] ρn = Gn/V = Pn/RnT [2.5] trong ñoù: ρn là độ ẩm tuyệt đối của không khí [kg/m3 ], Gn là lượng hơi nước chưá trong không khí [kg], Rn = 462 J/kg.0 C laø haèng soá chaát khí cuûa hôi nöôùc, pn là áp suất riêng phần của hơi nước có trong không khí [N/m2 ], T [0 K] và V [m3 ] là nhiệt độ tuyệt đối và thể tích của không khí . - Ñoä aåm töông ñoái: Tyû soá ñoä aåm tuyeät ñoái cuûa khoâng khí vaø ñoä aåm tuyeät ñoái cöïc ñaïi maø khoâng khí aåm coù theå coù ñöôïc trong traïng thaùi aáy [p, t khoâng ñoåi]. Độ ẩm tương đối của không khí ký hiệu là ϕ [%]. ϕ = ρn /ρn max [%] [2.6] Töø ñònh nghóa naøy ta thaáy quan heä giöõa ϕ vaø Pn nhö sau: Ta coù: ρnmax = Pnmax/RnT = Pnbh/RnT [2.7] Vì Pnmax = Pnbh khi Pnbh < P coøn khi Pnbh > P thì Pnmax = P. Töø ñoù suy ra: ϕ = ρn/ ρnmax Pn/Pnmax [2.8] Trong đó: ρnmax là độ ẩm tuyệt đối cực đại hay độ ẩm tuyệt đối bão hoà cuûa không khí [kg/m3 ], Pnmax và Pnbh là áp suất riệng phần cực đại và áp suất riệng phần bão hoà của hơi nước chưá trong không khí [N/m2 ]. 2.2. CAÙC NGUOÀN OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ 2.2.1. Khaùi nieäm veà nguoàn oâ nhieãm Tröôùc heát chuùng ta haõy hieåu theá naøo laø oâ nhieãm khoâng khí ? Coù theå noùi raèng: beân caïnh caùc thaønh phaàn chính cuûa khoâng khí maø chuùng ta ñaõ neâu ôû treân, baát kyø moät chaát naøo ñöôïc thaûi vaøo khoâng khí vôùi noàng ñoä vöøa ñuû ñeå aûnh höôûng tôùi söùc khoûe con ngöôøi, gaây aûnh höôûng xaáu tôùi söï phaùt trieån, sinh tröôûng cuûa ñoäng, thöïc vaät, phaù huûy vaät lieäu, laøm giaûm caûnh quan ñeàu gaây neân oâ nhieãm moâi tröôøng. Nhö vaäy caùc chaát SOx, NOx, buïi, caùc chaát höõu cô bay hôi,… laø caùc chaát oâ nhieãm. Vaán ñeà oâ nhieãm khoâng khí coù theå chia moät caùch ñôn giaûn thaønh ba phaàn cô baûn sau ñaây: Nguoàn oâ nhieãm Nguoàn tieáp nhaän Khí quyeån Chaát oâ nhieãm Khuaáy troän & chuyeån hoùa
29. nhieãm Nguoàn oâ nhieãm laø nguoàn thaûi ra caùc chaát oâ nhieãm. Ví duï: khí thaûi töø oáng khoùi, khí töø xe coä, bụi từ các máy mài, khí độc bốc lên từ các bể xi mạ… Khi nghieân cöùu nguoàn goác gaây oâ nhieãm caàn phaûi hieåu bieát kieán thöùc cô baûn veà coâng ngheä saûn xuaát, các nguyên vật liệu, hoá chất sử dụng vaø kieán thöùc cô baûn veà thieát keá thieát bò. - Khí quyeån Khí quyeån laø moâi tröôøng trung gian ñeå vaän chuyeån chaát oâ nhieãm töø nguoàn goác gaây oâ nhieãm tôùi nguoàn tieáp nhaïân chaát oâ nhieãm. Ñeå hieåu ñöôïc quy luaät vaän chuyeån vaø chuyeån hoùa chaát oâ nhieãm trong khí quyeån caàn coù kieán thöùc cô baûn veà khí töôïng hoïc, cô hoïc chaát loûng, hoùa hoïc, vaät lyù, toaùn hoïc… - Nguoàn tieáp nhaän chaát oâ nhieãm Nguoàn tieáp nhaän chaát oâ nhieãm laø con ngöôøi, ñoäng, thöïc vaät vaø caùc ñoà vaät, coâng trình và cảnh quan môi trường… Để có biện pháp ngăn ngöøa và giảm thiểu ô nhiễm đến nguồn tiếp nhận caàn coù kieán thöùc cô baûn veà tóan học, hoá học, sinh lyù hoïc, sinh vaät hoïc vaø y teá… Qua caùc phaân tích treân cho chuùng ta thaáy, vaán ñeà oâ nhieãm khoâng khí quy tuï nhieàu lónh vöïc khoa hoïc, khoâng theå moät ngöôøi, moät ngaønh coù theå giaûi quyeát moät caùch hieäu quaû ñöôïc, maø phaûi ñoøi hoûi söï coäng taùc cuûa nhieàu caùn boä khoa hoïc, nhieàu lónh vöïc chuyeân moân khaùc nhau. Heä thoáng oâ nhieãm khoâng khí ñöôïc xem ñaày ñuû bao goàm caùc thaønh phaàn nhö sau: Caùc oâ treân Hình 2.1 bieåu dieãn quaù trình töø khi chaát oâ nhieãm sinh ra cho ñeán nguoàn tieáp nhaän. Caùc ñöôøng ngaét ñoaïn theå hieän nhöõng phaûn öùng daãn ñeán phaûi ñieàu chænh nguoàn chaát thaûi oâ nhieãm vaø phöông phaùp khoáng cheá ñeå haïn cheá noàng ñoä chaát oâ nhieãm taïi nguoàn tieáp nhaän. Theo sô ñoà treân, chaát thaûi töø nguoàn oâ nhieãm phaûi ñöôïc khoáng cheá taïi choã tröôùc khi thaûi vaøo khí quyeån. Caùc heä thoáng khoáng cheá oâ nhieãm taïi nguoàn thaûi phaûi bao goàm: thieát bò laøm saïch khí thaûi, thay ñoåi nhieân lieäu, nguyeân vaät lieäu gaây oâ nhieãm baèng nguyeân lieäu ít gaây oâ nhieãm hoaëc khoâng gaây oâ nhieãm, caûi tieán daây chuyeàn coâng ngheä ñeå haïn cheá oâ nhieãm, tính toaùn chieàu cao vaø ñöôøng kính oáng khoùi hôïp lyù. Khi chaát oâ nhieãm thaûi vaøo moâi tröôøng, döôùi taùc duïng cuûa caùc yeáu toá taïi nguoàn oâ nhieãm [taûi löôïng oâ nhieãm, nhieät ñoä cuûa khí thaûi, chieàu cao cuûa nguoàn, ñöôøng kính cuûa nguoàn…], caùc yeáu toá veà khí töôïng thuûy vaên [toác ñoä gioù, nhieät ñoä, ñoä aåm khoâng khí, böùc xaï maët trôøi, ñoä che maây phuû…], caùc yeáu toá veà ñòa hình [kích thöôùc cuûa caùc coâng trình laân caän]…, caùc chaát oâ nhieãm baét ñaàu chuyeån ñoäng, phaùt taùn, pha loaõng, bieán ñoåi hoùa hoïc. Sau moät thôøi gian chaát oâ nhieãm seõ ñeán nguoàn tieáp nhaän. Taïi nguoàn tieáp nhaän, neáu
30. chaát oâ nhieãm vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp thì thoâng qua heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng hoaëc phaûn aùnh cuûa daân cö, caùc cô sôû saûn xuaát phaûi coù bieän phaùp xöû lyù hoaëc coù caùc phaûn öùng laïi caùc cô quan chöùc naêng veà kieåm soaùt moâi tröôøng. Hình 2.1. Heä thoáng oâ nhieãm khoâng khí 2.2.2. Phaân loaïi nguoàn oâ nhieãm khoâng khí Coù nhieàu caùch phaân loaïi nguoàn oâ nhieãm khoâng khí khaùc nhau. Cuï theå nhö sau: a] Döïa vaøo nguoàn goác phaùt sinh Döïa vaøo nguoàn goác phaùt sinh coù theå phaân loaïi nguoàn oâ nhieãm thaønh hai nhoùm nhö sau: - Nguoàn töï nhieân: laø khí thoaùt ra töø caùc hoaït ñoäng töï nhieân cuûa nuùi löûa, ñoäng ñaát, buïi taïo thaønh do baõo caùt, söï phaân taùn cuûa phaán hoa, muøi hoâi cuûa caùc quaù trình phaân huûy sinh hoïc. - Nguoàn nhaân taïo: laø caùc nguoàn oâ nhieãm do con ngöôøi taïo neân. Noù bao goàm caùc nguoàn coá ñònh vaø nguoàn di ñoäng. + Nguoàn coá ñònh: bao goàm caùc nguoàn töø caùc quaù trình ñoát khí thieân nhieân, ñoát daàu, ñoát cuûi, traáu…; caùc nhaø maùy coâng nghieäp… + Nguoàn di ñoäng: laø khí thaûi töø caùc quaù trình giao thoâng nhö khí thaûi cuûa xe coä, Nguoàn goác oâ nhieãm Khoáng cheá oâ nhieãm taïi nguoàn Khí quyeån Thieát bò giaùm saùt töï Ngöôøi, ñoäng, thöïc vaät, vaät lieäu, ñoà vaät Khoáng cheá oâ nhieãm taïi nôi tieáp nhaän Phaûn öùng laïi Phaûn öùng laïi
31. hoûa… b] Döïa vaøo tính chaát hoaït ñoäng - OÂ nhieãm do caùc quaù trình saûn xuaát: Saûn xuaát coâng nghieäp, noâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp. - OÂ nhieãm do giao thoâng vaän taûi: xe coä, maùy bay, taøu hoûa, taøu thuûy… - OÂ nhieãm do sinh hoaït: Caùc quaù trình sử dụng nhiên liệu [daàu, than, cuûi …] ñeå ñun naáu, thaép saùng. - OÂ nhieãm do caùc quaù trình töï nhieân: ñoù laø söï phaân huûy caùc chaát höõu cô do vi sinh vaät gaây neân muøi hoâi, baõo caùt, phaán hoa, nuùi löûa, ñoäng ñaát … c] Döïa vaøo boá trí hình hoïc Coù theå chia nguoàn oâ nhieãm thaønh ba nhoùm nhö sau: - Ñieåm oâ nhieãm: oáng khoùi caùc nhaø maùy, caùc nhaø maùy, thieát bò saûn xuaát cuï theå [caùc nguoàn coá ñònh]. - Ñöôøng oâ nhieãm: caùc quaù trình hoaït ñoäng cuûa caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi [xe coä, maùy bay, taøu hoûa, taøu thuûy…]. - Vuøng oâ nhieãm: khu chaên nuoâi lôùn, khu taäp trung nhieàu nhaø maùy, xí nghieäp coâng nghieäp …; ví duï khu coâng nghieäp Bieân Hoøa, Linh Trung, Taân Thuaän …. Caùch phaân loaïi naøy chæ coù tính chaát töông ñoái. Tuøy theo quan ñieåm vaø muïc ñích giaûi quyeát caùc baøi toaùn veà oâ nhieãm khoâng khí maø ngöôøi ta nhìn nhaän ñoù laø oâ nhieãm moät ñieåm hay oâ nhieãm moät vuøng. 2.2.3. Nguoàn goác cô baûn cuûa oâ nhieãm khoâng khí Theo nguoàn soá lieäu cuûa toå chöùc EPA [Environmental Protection Agency] veà söï boác hôi cuûa ña soá caùc chaát oâ nhieãm khoâng khí ôû caáp quoác gia, chæ ra boán nguoàn goác cô baûn cuûa chaát oâ nhieãm khoâng khí nhö: Caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi, caùc quaù trình ñoát chaùy nguyeân lieäu, quaù trình cheá bieán coâng nghieäp, söï thaûi boû chaát thaûi raén. Caùc nhaø maùy phaùt ñieän ña soá ñeàu laø nguoàn gaây oâ nhieãm caáp 2 töø vieäc ñoát chaùy nhieân lieäu. Söï gia taêng veà daân soá daãn ñeán nhu caàu ñoøi hoûi veà naêng löôïng taêng leân. Thoâng qua vieäc phaân loaïi chaát löôïng nhieân lieäu, khaû naêng gaây oâ nhieãm, ta cuõng coù theå haïn cheá ñöôïc phaàn naøo tình traïng naøy. Ngaønh coâng nghieäp cheá bieán bao goàm caùc nhaø maùy cheá bieán caùc saûn phaåm coù ích töø caùc vaät chaát thoâ sô ban ñaàu. Ví duï ngaønh cheá bieán quaëng, caùn theùp, loïc daàu,
32. caùc saûn phaåm veà cao su, deät vaûi, giaáy, hoùa chaát. Caùc ngaønh coâng nghieäp ñoù taïo ra nhöõng chaát oâ nhieãm trong caùc quaù trình cheá bieán, trong quaù trình hoaït ñoäng ñoøi hoûi phaûi cung caáp naêng löôïng do ñoù phaûi ñoát chaùy nhieân lieäu, ñaây chính laø nguoàn gaây ra caùc chaát oâ nhieãm. Chaát thaûi raén cuõng gaây oâ nhieãm khoâng khí töø quaù trình ñoát chaùy taïi caùc loø thieâu, khi coù cheá ñoä vaän haønh khoâng thích hôïp. Luaät baûo veä moâi tröôøng khoâng khí ngaên caám söï hoaït ñoäng böøa baõi cuûa caùc loø thieâu, ñieàu naøy seõ haïn cheá ñöôïc khaù nhieàu nguoàn gaây ra oâ nhieãm khoâng khí. * Nguoàn oâ nhieãm do coâng nghieäp Vieäc phaân loaïi caùc ngaønh coâng nghieäp cuõng gioáng nhö phaân loaïi caùc nguoàn ñaëc tröng, vôùi ñieàu thöïc teá laø moãi ngaønh coâng nghieäp seõ naûy sinh ra moät vaán ñeà duy nhaát, lieân quan ñeán cheá ñoä vaän haønh trong saûn xuaát Ví duï: Vaät lieäu thoâ, nhieân lieäu, phöông phaùp cheá bieán, hieäu quaû cuûa heä thoáng vaø vieäc laép ñaët heä thoáng xöû lyù oâ nhieãm. Vôùi caùc ngaønh coâng nghieäp naèm treân moät dieän tích giôùi haïn maø coù quan heä tôùi caùc khu daân cö thì möùc ñoä thaûi öôùc tính töøng nguoàn phaûi naèm trong tieâu chuaån cho pheùp. Baûng 2.1 minh hoạ moät soá ngaønh coâng nghieäp chính, höôùng hoaït ñoäng chính, caùc khaû naêng gaây oâ nhieãm khoâng khí lieân quan ñeán caùc ngaønh coâng nghieäp.
33. loaïi ngaønh coâng nghieäp chính [ Phaân loaïi nguoàn ñaëc tröng ] Ngaønh coâng nghieäp Hoaït ñoäng chuû yeáu Loaïi chaát gaây oâ nhieãm Sô cheá kim loaïi [saét hoaëc khoâng phaûi laø saét] Kim loaïi nung chaûy ñuùc thaønh nhöõng taám kim loaïi. Caùn theùp-cheá taïo caùc saûn phaåm veà hôïp kim theùp bôûi söï dòch chuyeån caùc phaàn töû cacbon töø trong saét, söï theâm hoaëc bôùt moät soá phaàn töû khaùc, caùc kim loaïi laø saét hoaëc khoâng phaûi saét thöôøng khai thaùc töø ñaát, caùt. Vieäc naáu chaûy caùc maûnh vuïn ñuùc thaønh nhöõng thoûi hôïp kim. Hôi khoùi cuûa oâxit kim loaïi, CO boác hôi, khoùi buïi tro taøn phaùt sinh töø quaù trình nung chaûy. Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo tính chaát deã bay hôi, ñoä nhieãm baån cuûa kim loaïi hoaëc noàng ñoä quaëng. Khi nung chaûy seõ thoaùt ra caùc khí SO2, hôi chì, hôi asen, hôi ñoàng… phuï thuoäc vaøo ñoä nung chaûy cuûa kim loaïi. Cheá taïo nhöõng saûn phaåm kim loaïi Cheá taïo nhöõng saûn phaåm lôùn khaùc nhau nhö caùc thieát bò gia nhieät, thieát bò haøn, ñoà duøng, vuõ khí vaø nhöõng saûn phaåm coù caáu truùc kim loaïi nhö: dao keùo, con daáu, ñeøn, hoäp thieác…. Vieäc cheá taïo thöôøng lieân quan ñeán vieäc nung chaûy caùc thoûi kim loaïi, qua xöôûng maùy vaø keát thuùc vaø hoaøn thaønh beà maët vaät theå. Kim loaïi naáu chaûy thöôøng laø kim loaïi nguyeân chaát. Vieäc kieåm soaùt caùc khí thoaùt ra töø vieäc naáu kim loaïi raát deã. Chaát gaây oâ nhieãm chính laø caùc loaïi hôi kim loaïi, buïi töø loø ñuùc … Cô khí cheá taïo Cheá taïo vaø hoaøn thaønh töøng chi tieát maùy hoaëc laép raùp saûn phaåm töø caùc boä phaän khaùc nhau cuûa thieát bò [tröø caùc maùy moùc veà ñieän] nhö maùy noâng nghieäp, maùy duøng trong gia ñình, maùy in vaø caùc thieát bò vaên phoøng, caùc saûn phaåm veà daàu vaø caùc thieát bò loïc, deät vaûi, thieát bò ñoùng giaøy, may quaàn aùo, thieát bò xaây döïng, thieát bò duøng trong gia ñình. Buïi thoâ, söông khoùi phaùt sinh taïi töøng boä phaän saûn xuaát, hôi vaø khoùi töø kim loaïi noùng ñoû do nhieät ñoä. Vieäc naáu chaûy kim loaïi khoâng phaûi laø luoân luoân lieân quan ñeán vaán ñeà naøy.
34. bò ñieän Cheá taïo vaø laép raùp caùc chi tieát maùy, cung caáp maùy moùc cho caùc nhaø maùy phaùt ñieän vaø nhöõng nôi duøng naêng löôïng ñieän nhö caùc moâ tô ñieän hoaëc caùc bieán aùp. Chaát oâ nhieãm khoâng khí töông töï nhö ñaõ mieâu taû trong phaàn cô khí cheá taïo. Khai thaùc moû Khai thaùc ñaù vaø nghieàn nhöõng saûn phaåm raén, khoaùng chaát, saét vaø caùc loaïi quaëng kim loaïi, khai thaùc vaø loïc daàu. Tìm kieám vaø khai thaùc daàu thoâ töø trong caùt, trong ñaát pheøn seùt, töø ñoù khoan vaø huùt daàu thoâ töø nhöõng gieáng daàu. Quaù trình loïc daàu phaûi thoûa maõn caùc thoâng soá veà löu toác, nhieät ñoä, aùp suaát laøm cho chuùng bò loûng ra, sau ñoù taùch khí ñoàng haønh laø moät saûn phaåm coù tính thöông maïi cao, cuoái cuøng laø taùch ñeán daàu naëng, daàu nhôøn. Khí töï nhieân haàu heát laø coù nguoàn goác töø daàu moû. Chaát thaûi sinh ra laø caùc khí ñoàng haønh, CO, buïi, khoùi. Moät löôïng lôùn caùc khí phaùt sinh ra töø daàu gaây oâ nhieãm khoâng khí. Nhöõng chaát naøy goàm hôi daàu boác ra töø daàu chöùa trong kho, SO2 vaø khoùi nheï boác ra töø quaù trình phaân huûy vaø ñoát chaùy daàu khi ñi qua thieát bò gia nhieät. Ñoà trang bò noäi thaát, goã xeû vaø caùc saûn phaåm veà goã Ñoán goã vaø cheá bieán bao goàm caùc quy trình sau: baøo nhaün, daùn, cheá taïo goã daùn, taïo ra caùc saûn phaåm nhö ñoùng hoäp, caùc contennô, muøn cöa vaø caùc saûn phaåm khaùc. Ñoà trang bò noäi thaát, ñoà duøng trong nhaø, vaên phoøng, ñoà duøng trong cöûa haøng. Caùc saûn phaåm phuï sinh ra töø baøo, nghieàn, ñoán, cöa vaø caùc hình thöùc khaùc. Sau khi taïo hình ñeå hoaøn thaønh saûn phaåm phaûi qua caùc coâng ñoaïn khaùc nhö nhuoäm, sôn loùt, sôn…. Ngoaøi ra coøn coù nhöõng chaát thaûi raén phaûi thieâu ñoát. Muøn cöa vaø buïi phaùt sinh töø quaù trình nghieàn. Khí höõu cô töø dung moâi hoøa tan trong sôn hoaëc daàu khi sôn treân beà maët goã. Khoùi sinh ra töø quaù trình ñoát chaùy chaát caùc chaát thaûi töø goã, saûn phaåm nghieàn, boät nhoû mòn vaø muøn cöa. Thieát bò vaän taûi Cheá taïo vaø laép raùp töøng phaàn hôïp thaønh con taøu, oâ toâ, Tröø caùc coâng ñoaïn laép raùp, baûn thaân noù khoâng phaûi
35. bay vaø caùc thieát bò vaän taûi khaùc, coù lieân quan ñeán vieäc cheá taïo caùc boä phaän, laép raùp thaønh hình. Trong tröôøng hôïp con taøu bò gheùp baèng ñinh taùn, haøn töø nhöõng taám kim loaïi. ÔÛ möùc ñoä chuyeân moân hoùa cao, ñaëc bieät laø vôùi oâ toâ vaø maùy bay, ñoøi hoûi moät söï ñoàng boä cao trong saûn xuaát hoaëc söï taäp trung cuûa nhieàu ngaønh coâng nghieäp cuøng hôïp taùc saûn xuaát. laø nguoàn gaây oâ nhieãm khoâng khí. Coøn laïi caùc coâng ñoaïn nhö ñuùc, gia nhieät, laøm ñoà goã, maï, ngaâm taåm ñeàu phaùt sinh ra chaát oâ nhieãm. Caùc chaát oâ nhieãm phaùt sinh bao chuû yeáu laø: Hôi dung moâi höõu cô sinh ra töø quaù trình laép gheùp, laøm khoâ nhaèm baûo veä beà maët. Hoùa chaát vaø nhöõng saûn phaåm töông ñöông Ngaønh saûn xuaát ña daïng caùc loaïi saûn phaåm: Hoùa daàu, daàu naëng, coâng nghieäp hoùa nhö saûn xuaát acid sulfuric, cacbonat natri [soda], xuùt, khí clo, amoniac, caùc saûn phaåm veà döôïc, thuoác tröø saâu, xaø phoøng, vaûi toång hôïp, saûn phaåm phaân raõ haït nhaân, nhöïa, myõ phaåm, nylon, hoùa chaát nhuoäm vaø saûn xuaát caùc thieát bò veà coâng ngheä hoùa hoïc. Coâng ngheä hoùa hoïc coù theå taïo ra caùc daïng chaát oâ nhieãm lieân quan ñeán vieäc boác hôi caùc hoùa chaát [goàm caû caùc hoùa chaát vaø caùc saûn phaåm cuoái] vaø caùc daãn chaát hoaëc saûn phaåm cuûa phaûn öùng cuûa caùc hoùa chaát trong khí quyeån. Khoaùng chaát [ñaù, gaïch vaø caùc saûn phaåm kính] Saûn xuaát töø ñaát, ñaù, ñaát seùt, caùt taïo ra caùc saûn phaåm nhö kính, ximaêng, gaïch, goám, beâ toâng, saûn phaåm veà thaïch cao, caùc saûn phaåm töø vieäc cöa ñaù maø ra, saûn phaåm amiaêng, vaät lieäu lôïp maùi. Caùc maùy moùc khi saûn xuaát caàn laøm naùt, troän, phaân loaïi, taïo khuoân, laøm khoâ vaø nung trong loø nung. Nung chaûy taïo ra caùc saûn phaåm veà kính. Buïi töø caùc maùy moùc cheá bieán, khoùi vaø hôi töø coâng ñoaïn naáu chaûy hoaëc trong caùc loø nung. Deät Bao goàm taùch sôïi boâng, xe sôïi, xe chæ, daây vieàn ñaêng Chaát thaûi phaùt sinh töø boâng vaûi, sôïi. Hôi nöôùc vaø khí
36. thaûm, meàn, ñoà theâu, ñaêng ten vaø caùc saûn phaåm khaùc lieân quan ñeán quaù trình xe chæ, cuoän, cuoán oáng, deät, vieàn, ñan len, khaâu vaù, may maëc, taåy traéng, nhuoäm, in, laøm chaên boâng, ñeäm… khaùc thoaùt ra töø quaù trình nhuoäm, taåy, ngaâm taåm, laøm saïch. Buïi khoùi thoaùt ra töø quaù trình ñoát chaùy chaát thaûi vaø töø caùc khung deät, baêng taûi vaø caùc quaù trình khaùc. Caùc saûn phaåm veà cao su Saûn phaåm saûn xuaát töø cao su töï nhieân, cao su toång hôïp, cao su taùi cheá [nhöïa cao su, keáp …] taïo ra caùc saûn phaåm nhö laøm giaøy, ñeá giaøy, goùt giaøy, caùc chi tieát duøng trong caùc maùy moùc, nguyeân lieäu laøm saøn vaø caùc saûn phaåm cao su khaùc. Quaù trình cheá bieán cao su bao goàm quaù trình nhai, troän khoaùng chaát vôùi cao su töï nhieân ñeå taïo ra cao su hoùa hoïc, laøm cho cao su coù ñoä lieân keát cao hôn. Taïo ra caùc saûn phaåm theo yù muoán roài ñöa vaøo quaù trình löu hoùa. Buïi, boät than ñen boác ra töø quaù trình hoøa troän, caùn traùng. Tuy nhieân, nguoàn gaây oâ nhieãm naøy luoân coù theå kieåm soaùt ñöôïc. Coøn moät nguoàn gaây oâ nhieãm nöõa laø hôi dung moâi höõu cô phaùt sinh töø quaù trình nghieàn troän, gaén keát, taïo hình, laøm khoâ saûn phaåm. Giaáy vaø caùc saûn phaåm töông ñöông Saûn xuaát giaáy vaø caùc saûn phaåm töông ñöông töø boät goã, sôïi xenluloâ, gieû raùch maø coù lieân quan ñeán quaù trình caét chaët, nhai vuïn laøm naùt, troän, naáu, nghieàn giaáy boû. Muøn buïi thoaùt ra, nhöng khoâng coù söï boác hôi tröø tröôøng hôïp ñoát chaùy, thieát bò saáy duøng hôi nöôùc vaø caùc thieát bò maùy moùc duøng naêng löôïng. Caùc saûn phaåm phuïc vuï ngaønh xaây döïng nhö caùc taám lôïp do vieäc thaám ñaãm haéc ín, laø nguyeân nhaân gaây ra buïi vaø khí ñoäc haïi. In taïi caùc nhaø xuaát baûn In chính laø taïo ra chöõ baèng khuoân chöõ, thuaät in ñaù, in keõm hoaëc duøng maøn hình, ñoùng saùch, in khaéc, photo aûnh, in maï vv… Lieân quan ñeán caùc khuoân chì trong maùy Hôi oâ xít chì thoaùt ra töø caùc khuoân chì, tuy nhieân, nguoàn naøy cuõng deã kieåm soaùt. Hôi dung moâi höõu cô hoøa tan boác leân töø quaù trình in, ñaëc bieät laø vôùi
37. tính chaát ñaùng löu yù laø trong möïc coù chöùa raát nhieàu dung moâi hoøa tan. phöông phaùp in quay. Thieát bò Saûn xuaát vaø laép raùp caùc maùy moùc, ñoà ñieän, thieát bò hoùa hoïc duøng trong nha khoa, phoøng thí nghieäm, nghieân cöùu, kyõ ngheä photo, chuïp aûnh, taïo ra ñoàng hoà. Taïo ra caùc khuoân ñuùc, caùc saûn phaåm khaùc cuûa caùc hôïp kim cöùng. Nguyeân lieäu laø ñoàng thau, theùp … Sau ñoù laø quaù trình laép raùp, maï, hoaøn thaønh. Hôi ñoäc thoaùt ra töø caùc maùy moùc nhö khoùi, buïi, hôi [töông töï nhö phaàn cô khí cheá taïo] thì luoân luoân kieåm soaùt ñöôïc. Trong caùc quaù trình maï thieát bò ta phaûi luoân luoân duøng caùc thieát bò coù coâng ngheä cao, ñaây chính laø nguyeân nhaân gaây ra hôi acid. Thöïc phaåm vaø caùc saûn phaåm töông töï Bao goàm caùc vieäc nhö gieát thòt, cheá bieán, hun khoùi ñeå laøm nguyeân lieäu. Saûn xuaát ra caùc saûn phaåm thöïc phaåm nhö bô söõa, ñoà hoäp, möùt, traùi caây rau quaû, thöïc phaåm bieån, luùa gaïo, baùnh vaø caùc loaïi röôïu. Töø ñoäng vaät coù theå saûn xuaát ra caùc loaïi môõ, daàu, môõ nhôøn vv… Thöôøng xuyeân boác muøi hoâi. Ñaëc bieät laø khi taùi cheá vaø töø caùc thöïc phaåm trong gia ñình, nhieàu khi chuùng bò oâi thiu, thoái naùt. Muøi hoâi cuõng coù theå phaùt sinh ngay taïi baûn thaân saûn phaåm chöùc trong kho, caùc coâng vieäc khaùc nhö rang caø pheâ, buïi sinh ra töø quaù trình xay thoùc. Caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc Thuoác laù, suùng oáng vaø vuõ khí, da vaø caùc saûn phaåm töø quaù trình thuoäc da, xaây döïng nhaø cöûa, saûn xuaát ñoà kim hoaøn vv… Taát caû caùc loaïi oâ nhieãm phaùt sinh töø quaù trình cheá bieán ñaõ ñöôïc moâ taû ôû treân. Nguồn “Standard Industrial Classification Manual”
38. OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ 2.3.1. Khaùi nieäm veà chaát oâ nhieãm Nhö ñaõ trình baøy ôû treân: baát kyø moät chaát naøo ñöôïc thaûi vaøo khoâng khí vôùi noàng ñoä ñuû ñeå aûnh höôûng tôùi söùc khoûe con ngöôøi, gaây aûnh höôûng xaáu tôùi söï phaùt trieån, sinh tröôûng cuûa ñoäng, thöïc vaät, phaù huûy vaät lieäu, laøm giaûm caûnh quan moâi tröôøng … ñeàu laø caùc chaát oâ nhieãm. Ví duï caùc loaïi buïi, hôi khí ñoäc, muøi hoâi caùc chaát oâ nhieãm thaûi ra töø caùc nguoàn oâ nhieãm thöôøng raát ña daïng, chuùng toàn taïi ôû nhieàu daïng khaùc nhau [daïng haït, khí, hôi dung moâi…], vôùi caùc noàng ñoä khaùc nhau tuøy theo caùc quaù trình coâng ngheä, vieäc söû duïng nguyeân vaät lieäu, hoùa chaát, tình traïng maùy moùc thieát bò vaø tay ngheà cuûa coâng nhaân… Coù theå phaân loaïi caùc chaát oâ nhieãm theo caùc caùch sau ñaây. 2.3.2. Phaân loaïi chaát oâ nhieãm a] Döïa vaøo nguoàn goác söû duïng nguyeân vaät lieäu Theo caùch phaân loaïi naøy caùc chaát oâ nhieãm ñöôïc chia ra caùc loaïi sau ñaây: - Chaát oâ nhieãm töø quaù trình ñoát: khí thieân nhieân, daàu, cuûi, traáu phuïc vuï cho caùc quaù trình cung caáp nhieät cho maùy phaùt ñieän, noài hôi, caùc quaù trình söôûi aám, saáy noùng hoaëc caùc quaù trình khaùc. - Caùc chaát oâ nhieãm sinh ra töø caùc quaù trình coâng ngheä khaùc nhau: do söû duïng caùc loaïi nguyeân lieäu coù sinh ra caùc chaát oâ nhieãm trong quaù trình saûn xuaát hoaëc saûn phaåm cuûa chuùng laø caùc chaát deã gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. b] Döïa vaøo nguoàn goác phaùt sinh Coù theå chia chaát oâ nhieãm thaønh hai loaïi nhö sau: - Chaát oâ nhieãm sô caáp: laø caùc chaát oâ nhieãm ñöôïc thaûi tröïc tieáp töø nguoàn oâ nhieãm. Ví duï caùc chaát SOx , NOx , buïi … thaûi ra töø caùc quaù trình ñoát nhieân lieäu. - Chaát oâ nhieãm thöù caáp: laø caùc chaát oâ nhieãm ñöôïc taïo thaønh töø caùc chaát oâ nhieãm sô caáp do caùc quaù trình bieán ñoåi hoùa hoïc trong khí quyeån. Ví duï: H2SO4 sinh ra töø quaù trình haáp thuï hôi nöôùc trong khí quyeån cuûa SOx laø chaát oâ nhieãm thöù caáp. Quaù trình laáy maãu vaø phaân tích khí thaûi taïi nguoàn cho pheùp xaùc ñònh chuûng loaïi vaø noàng ñoä cuûa chaát oâ nhieãm sô caáp. Coøn quaù trình laáy maãu vaø phaân tích caùc chaát oâ nhieãm trong khí quyeån cho pheùp xaùc ñònh chuûng loaïi vaø noàng ñoä cuûa chaát oâ nhieãm thöù caáp. Caùc chaát oâ nhieãm thöù caáp thöôøng coù tính ñoäc cao hôn caùc chaát oâ nhieãm sô
39. nhieân, cuõng coù nhöõng chaát oâ nhieãm thöù caáp laïi coù taùc ñoäng toát cho moâi tröôøng. Ví duï saûn phaåm cuûa quaù trình phaûn öùng giöõa NH3 vôùi H2O vaø NO2 trong khí quyeån seõ taïo thaønh NH4NO3 laø moät chaát laøm “giaøu” cho ñaát. c] Phaân loaïi theo tính chaát vaät lyù Theo tính chaát vaät lyù coù theå phaân ra caùc loaïi chaát oâ nhieãm khoâng khí nhö sau: - Chaát oâ nhieãm khoâng khí ôû theå raén: ví duï caùc loaïi buïi. - Chaát oâ nhieãm khoâng khí ôû theå khí: ví duï caùc loaïi hôi khí ñoäc. - Chaát oâ nhieãm khoâng khí ôû theå loûng: ví duï caùc loaïi hôi dung moâi. 2.4. OÂ NHIEÃM KHOÂNG KHÍ DO BUÏI 2.4.1. OÂ nhieãm khoâng khí do buïi - Ñònh nghóa: Buïi laø moät taäp hôïp nhieàu haït, coù kích thöôùc nhoû beù, toàn taïi laâu trong khoâng khí döôùi daïng buïi bay, buïi laéng vaø caùc heä khí dung nhieàu pha goàm hôi, khoùi, muø. Buïi bay coù kích thöôùc töø 0,001 - 10μm bao goàm tro, muoäi, khoùi vaø nhöõng haït raén ñöôïc nghieàn nhoû, chuyeån ñoäng theo kieåu Brao hoaëc rôi xuoáng ñaát vôùi vaän toác khoâng ñoåi theo ñònh luaät Stok. Veà maët sinh hoïc, buïi naøy thöôøng gaây toån thöông naëng cho cô quan hoâ haáp, nhaát laø khi phoåi nhieãm buïi thaïch anh [Silicose] do hít thôû phaûi khoâng khí coù chöùa buïi bioxit silic laâu ngaøy. Buïi laéng coù kích thöôùc lôùn hôn 10μm , thöôøng rôi nhanh xuoáng ñaát theo ñònh luaät Niutôn vôùi toác ñoä taêng daàn. Veà maët sinh hoïc, buïi naøy thöôøng gaây toån haïi cho da, maét, gaây nhieãm truøng, gaây dò öùng … 2.4.2. Phaân loaïi buïi - Theo nguoàn goác • Buïi höõu cô nhö buïi töï nhieân [buïi do ñoäng ñaát, nuùi löûa…]; • Buïi thöïc vaät [buïi goã, boâng, buïi phaán hoa…]; • Buïi ñoäng vaät [len, loâng, toùc…]; • Buïi nhaân taïo [nhöïa hoùa hoïc, cao su, cement…]; • Buïi kim loaïi [saét, ñoàng, chì…]; • Buïi hoãn hôïp [do maøi, ñuùc…] - Theo kích thöôùc haït buïi
40. D > 10 μm : goïi laø buïi; • Khi D = 10 – 0,1 μm : goïi laø söông muø; • Khi D < 0,1 μm: goïi laø khoùi. Vôùi loaïi buïi coù kích thöôùc nhoû hôn 0,1 μm [khoùi] khi hít thôû phaûi khoâng ñöôïc giöõ laïi trong pheá nang cuûa phoåi, buïi töø 0,1- 5 μm ôû laïi phoåi chieám 80-90%, buïi töø 5- 10 μm khi hít vaøo laïi ñöôïc ñaøo thaûi ra khoûi phoåi, coøn vôùi buïi lôùn hôn 10μm thöôøng ñoïng laïi ôû muõi. - Theo taùc haïi Theo taùc haïi cuûa buïi coù theå phaân ra: • Buïi nhieãm ñoäc chung [chì, thuûy ngaân, benzen]; • Buïi gaây dò öùng vieâm muõi, hen, noåi ban…[buïi boâng, gai, phaân hoùa hoïc, moät soá tinh daàu goã…]; • Buïi gaây ung thö [buïi quaëng, croâm, caùc chaát phoùng xaï…]; • Buïi gaây xô hoùa phoåi [thaïch anh, quaëng amiaêng…]. 2.4.3. Tính chaát lyù hoùa cuûa buïi Tính phaân taùn Phaân taùn laø traïng thaùi cuûa buïi trong khoâng khí, phuï thuoäc vaøo troïng löôïng haït buïi [söùc naëng] vaø söùc caûn cuûa khoâng khí. Buïi beù hôn 10μm söùc caûn gaàn baèng söùc naëng, chuùng seõ rôi theo toác ñoä khoâng ñoåi. Buïi coù kích thöôùc lôùn, söùc naëng lôùn hôn söùc caûn neân seõ rôi theo vaän toác taêng daàn [buïi rôi coù gia toác]. Nhö vaäy nhöõng haït coù kích thöôùc lôùn seõ rôi xuoáng ñaát coøn caùc haït beù hôn seõ bay trong khoâng khí, trong ñoù buïi côõ 2 μm chieám 40-90%. Ví duï buïi thaïch anh côõ 10 μm trong khoâng khí chuyeån ñoäng moãi giaây rôi xuoáng ñöôïc 7,87 mm, baèng 100 laàn toác ñoä cuûa haït buïi coù kích thöôùc 1 μm [0,078 mm/s]. Tính chaát naøy cho ta thaáy roõ aûnh höôûng cuûa buïi ñeán vieäc thaâm nhaäp vaøo cô quan hoâ haáp vaø ñeán phöông phaùp phoøng choáng buïi. Baûng 2.2. sau ñaây giôùi thieäu möùc ñoä phaân taùn cuûa moät soá loaïi buïi trong saûn xuaát [theo Piky]. Baûng 2.2. Tyû leä % cuûa buïi theo kích thöôùc Thao taùc Loaïi buïi ≤ 2μm 2-5 μm 5-10 μm >10 μm Tieän Phay Maøi Goã Kim loaïi Ñaù 48 37 62 20.0 31.5 24.5 20.0 9.5 10.0 8.0 2.0 3.5 Baûng 2.3. Tyû leä laéng buïi cao lanh treân ñöôøng hoâ haáp

Toplist mới

Top 7 download sách nói kinh doanh 2023

6 tháng trước

Top 8 bà bầu uống nước ép cà rốt tốt không 2023

6 tháng trước

Bài Viết Liên Quan

Toplist mới

Bài mới nhất

Chủ Đề