Ung thư dạ dày là một trong những loại ung thư phổ biến nhất hiện nay. Tuy nhiên, triệu chứng lâm sàng của ung thư dạ dày thường rất mơ hồ, nghèo nàn và không đặc hiệu. CA 72-4 là một trong những xét nghiệm dấu ấn ung thư dạ dày quan trọng, rất có giá trị trong tiên lượng nguy cơ ung thư dạ dày.
1. Chỉ số CA 72-4 bao nhiêu là bình thường?CA 72-4 là kháng nguyên do tế bào trong cơ thể sản xuất, đặc biệt là trong dạ dày CA 72-4 được sản xuất nhiều hơn các vị trí khác. Chính vì thế, trong máu luôn tồn tại một lượng CA 72-4 nhất định.
Định lượng CA 72-4 thấp hơn 6,9 μg/ml là bình thường. Trong một số trường hợp, nồng độ CA 72-4 có thể tăng nhẹ ở những người hút thuốc lá hoặc sử dụng chất kích thích.
2. Chỉ số CA 72-4 bao nhiêu là cao?Nhiều người cho rằng nồng độ CA 72-4 trong máu cao hơn mức bình thường chắc chắn là dấu hiệu của ung thư dạ dày. Quan điểm này là hoàn toàn sai lầm. Trên thực tế chỉ số CA 72-4 có thể tăng cả trong một số bệnh lành tính như: trong viêm tụy [3%], xơ gan [4%], bệnh phổi [17-19%], bệnh khớp [21%], bệnh phần phụ [0-10%], bệnh buồng trứng lành tính [3-4%], kén buồng trứng [25%], bệnh tuyến vú [10%], các bệnh đường tiêu hóa lành tính [5%].Độ đặc hiệu của CA 72-4 là 60% có nghĩa 100 người mắc ung thư dạ dày thì chỉ có 60 người có nồng độ CA 72-4 tăng trong máu. Do đó, chỉ dựa vào 1 chỉ số CA 72-4 tăng cao hơn so với giá trị bình thường thì chưa khẳng định được là đã bị ung thư dạ dày, nhưng cần kiểm tra sâu hơn để loại trừ bệnh ác tính đó. Tuy nhiên, khi kết hợp CA 72-4 với một số dấu ấn ung thư khác như CEA hoặc CA 19-9 tăng [bình thường: CEA: < 5 ng/ml, CA19-9 < 37 U/ml], thì nguy cơ ung thư dạ dày cũng tăng lên đáng kể.
Trong ung thư dạ dày nồng độ CA 72-4 tăng cao hơn so với giá trị bình thường như sau:
- Ở giai đoạn đầu: nồng độ CA 72-4 tăng trên 6 UI/l. Mức tăng này không có ý nghĩa nhiều để chẩn đoán;
- Ở giai đoạn toàn phát, nồng độ CA 72-4 tăng cao, có những trường hợp, nồng độ CA 72-4 tăng trên 100 UI/l.
Chỉ số CA 72-4 bao nhiêu để chẩn đoán ung thư dạ dày?
3. Chỉ số CA 72-4 cao hơn mức cho phép là như thế nào?Mức độ CA 72-4 tăng cao trong một số bệnh ung thư:
3.1 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư dạ dày
Tỷ lệ CA 72-4 tăng trong ung thư dạ dày chiếm 28 - 80%, thường hay gặp ở 40 - 46% trường hợp ung thư.
- Vai trò của CA 72-4 khi theo dõi đáp ứng điều trị ung thư dạ dày: mức độ CA 72-4 trước phẫu thuật có giá trị tiên lượng tốt nhất để chỉ ra tiến triển của ung thư dạ dày. Sự kết hợp mức độ các dấu ấn ung thư CA 72-4, CA 19-9 và CEA trước phẫu thuật sẽ cung cấp thêm thông tin tiên lượng cho bệnh ung thư dạ dày. Bệnh nhân có một trong số các dấu ấn ung thư này dương tính được coi là có nguy cơ tái phát cao, ngay cả ở giai đoạn sớm. Sau phẫu thuật cắt bỏ khối u dạ dày, mức độ CA 72-4 sẽ trở về bình thường trong khoảng 1-2 tuần sau phẫu thuật;
- Vai trò của CA 72-4 trong đánh giá tái phát sau điều trị ung thư dạ dày: sau phẫu thuật cắt bỏ dạ dày, nếu tái phát thì mức độ CA 72-4 sẽ tăng trong 70% các trường hợp, trong khi CA 19-9 chỉ tăng trong 50% và CEA chỉ tăng trong 20% các trường hợp tái phát.
3.2 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư buồng trứngĐộ nhạy của CA 72-4 trong chẩn đoán ung thư buồng trứng là 47-80%, ở giai đoạn I - II là 10%, ở giai đoạn III - IV là 56%. Độ nhạy lâm sàng của CA 72-4 trong ung thư buồng trứng thể nhày cao hơn so với dấu ấn CA125.Trong ung thư buồng trứng tái phát sau phẫu thuật, CA 72-4 tăng trong 40% các trường hợp, trong khi CA 125 tăng trong 60% các trường hợp. Khi kết hợp cả 2 marker này, độ nhạy lâm sàng trong bệnh ung thư buồng trứng tăng từ 60% [của một mình CA 125] lên 73% đối với chẩn đoán bệnh ung thư và tăng từ 60% lên 67% đối với phát hiện tái phát của khối u buồng trứng.
3.3 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư đại trực tràng
3.4 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư đường tiêu hóa khác
Mức độ CA 72-4 tăng ở 35 - 52% bệnh nhân ung thư đường mật, 17 - 35% bệnh nhân ung thư tuyến tụy và chỉ tăng ở 4 - 25% số bệnh nhân ung thư thực quản. Tuy nhiên, dấu ấn ung thư CA 19-9 tăng sẽ có ý nghĩa hơn so với CA 72-4 ở những bệnh ung thư này.3.5 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư phần phụ khác
Mức độ dấu ấn CA 72-4 tăng ở 54% bệnh nhân mắc ung thư nội mạc tử cung
Mức độ dấu ấn CA 72-4 tăng ở 54% bệnh nhân mắc ung thư nội mạc tử cung, tăng ở 24% số bệnh nhân mắc ung thư vú và chỉ ở tăng ở 14% số bệnh nhân mắc ung thư cổ tử cung.
Từ những thông tin trên có thể kết luận:
- CA 72-4 là một mucin-glycoprotein có trên bề mặt của nhiều loại tế bào như tế bào buồng trứng, vú, đại tràng, tụy, đặc biệt là tế bào ung thư biểu mô dạ dày;
- CA 72-4 được sử dụng để theo dõi đáp ứng điều trị và tái phát ung thư dạ dày, cũng còn được sử dụng để chẩn đoán ung thư buồng trứng. CA 72-4 được chỉ định như một dấu ấn ung thư loại 1 để theo dõi đáp ứng điều trị và tái phát ung thư dạ dày, và là dấu ấn ung thư loại 2 cho chẩn đoán ung thư buồng trứng thể nhày;
- Khi nghi ngờ ung thư dạ dày, bên cạnh việc xét nghiệm CA 72-4 còn phải làm thêm các xét nghiệm khác để khẳng định chẩn đoán;
- Mức độ CA 72-4 có thể tăng trong một số bệnh ác tính như ung thư dạ dày, buồng trứng, đại trực tràng, một số ung thư đường tiêu hóa hoặc phần phụ khác. Ngoài ra cũng có thể tăng trong một số bệnh lành tính.
ĐỊNH LƯỢNG CA 125
[Cancer antigen 125]
Kháng nguyên ung thư 125 [CA-125] là một protein hiện diện trên bề mặt của hầu hết các tế bào ung thư buồng trứng. Một lượng nhỏ CA-125 được sản xuất bởi các mô bình thường khắp cơ thể và một số bệnh ung thư khác. CA 125 có thể tăng cao ít mà không phải do ung thư như mang thai, kinh nguyệt và bệnh viêm vùng chậu. xét nghiệm CA 125 thường được chỉ định trong ung thư buồng trứng.
NGUYÊN LÝ
CA 125 được định lượng bằng phương pháp miễn dịch sandwich sử dụng công nghệ hóa phát quang hay điện hóa phát quang. CA 125 có trong mẫu thử đóng vai trò kháng nguyên được kẹp giữa hai kháng thể, kháng thể thứ nhất là kháng thể đơn dòng đặc hiệu kháng CA 125 đánh dấu biotin, kháng thể thứ hai là kháng thể đơn dòng đặc hiệu kháng CA 125 đánh dấu ruthenium [chất có khả năng phát quang] tạo thành phức hợp miễn dịch kiểu sandwich. Cường độ phát quang tỷ lệ thuận với nồng độ CA 125 có trong mẫu thử.
CHUẨN BỊ
Người thực hiện
01 cán bộ đại học, 01 kỹ thuật viên chuyên ngành hóa sinh
Phương tiện, hóa chất
Phương tiện: Máy xét nghiệm như Cobas e411, e170. e601, Architect…
Hóa chất: Hóa chất xét nghiệm CA 125, chất chuẩn CA 125, chất kiểm tra chất lượng CA 125.
Người bệnh
Người bệnh cần được giải thích về mục đích của việc lấy máu để làm xét nghiệm. Không dùng Biotin trước khi lấy máu 8 tiếng.
Phiếu xét nghiệm
Phiếu xét nghiệm cần ghi đầy đủ thông tin về tên, tuổi, giới tính, khoa phòng, chẩn đoán của người bệnh và ghi rõ chỉ định xét nghiệm
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH
Lấy bệnh phẩm
Lấy 3 ml máu tĩnh mạch vào ống không có chất chống đông hay ống có chất chống đông là Li, Na, NH4-Heparin và K3-EDTA và Sodium Citrat. Máu không vỡ hồng cầu.
Sau khi lấy máu, đem ly tâm phút tách lấy huyết thanh hoặc huyết tương.
Bệnh phẩm ổn định 5 ngày ở 2–8°C, 3 tháng ở -20°C.
Bệnh phẩm chỉ rã đông 1 lần và phải để bệnh phẩm đạt nhiệt độ phòng trước khi phân tích. Để tránh hiện tượng bay hơi, bệnh phẩm, chất chuẩn, chất kiểm tra chất lượng nên phân tích trong vòng 2 giờ.
Tiến hành kỹ thuật
Máy phân tích cần chuẩn bị sẵn sàng để thực hiện phân tích mẫu: Máy đã được cài đặt chương trình xét nghiệm CA 125. Máy đã được chuẩn với xét nghiệm CA 125. Kết quả kiểm tra chất lượng với xét nghiệm CA 125 đạt yêu cầu không nằm ngoài dải cho phép và không vi phạm luật kiểm tra chất lượng.
Người thực hiện phân tích mẫu nhập dữ liệu về thông tin người bệnh và chỉ định xét nghiệm vào máy phân tích hoặc hệ thống mạng [nếu có].
Nạp mẫu bệnh phẩm vào máy phân tích
Ra lệnh cho máy thực hiện phân tích mẫu bệnh phẩm
Đợi máy phân tích mẫu theo protocol của máy
Khi có kết quả cần xem xét đánh giá kết quả sau đó in báo cáo hoặc ghi kết quả vào phiếu xét nghiệm để trả cho người bệnh.
NHẬN ĐỊNH KẾT QUẢ
Trị số bình thường: < 35 U/ml.
CA 125 máu tăng trong: CA 125 tăng cao trong ung thư buồng trứng, nội mạc tử cung, vú… và có giá trị nhất trong việc chẩn đoán ung thư buồng trứng; CA 125 còn tăng trong một số bệnh lành tính như viêm nội mạc, viêm phần phụ, viêm tụy xơ gan.
CA 125 máu giảm trong: Sự giảm nồng độ CA 125 cũng có giá trị theo dõi hiệu quả của phương pháp điều trị, sự tăng trở lại báo hiệu bệnh tái phát
NHỮNG SAI SÓT VÀ XỬ TRÍ
Những yếu tố gây nhiễu cho kết quả xét nghiệm. Kết quả xét nghiệm không bị ảnh hưởng khi:
+ Huyết thanh vàng: Bilirubin < 66 mg/dL .
+ Tán huyết: Hemoglobin
+ Huyết thanh đục: Triglyceride < 2000 mg/dl.
+ Biotin 5 mg/ngày cần lấy máu xét nghiệm ít nhất 8h sau khi sử dụng Biotin lần cuối.
+ Không có hiệu ứng “high-dose hook” [Hiệu ứng mẫu bệnh phẩm có nồng độ cao] khi nồng độ CA 125 tới 50 000 U/mL
+ RF
Khắc phục: Có thể hòa loãng bệnh phẩm và thực hiện lại xét nghiệm sau đó nhân kết quả với độ hòa loãng [Trường hợp có hòa loãng tự động trên máy thì kết quả không cần nhân với độ hòa loãng do máy đã tự tính toán].