Chúng ta nếu ai đã từng một lần tiếp xúc và thưởng thức vị của xuyên tâm liên thì đúng đến già không quên và không hổ danh với tên gọi của nó. Nếu bạn cho một lá nhỏ vào miệng nhai thì cả một ngày miệng của bạn không hết đắng, đắng từ cuống lưỡi đắng lên.
Đặc điểm của cây xuyên tâm liên
Cây xuyên tâm liên.
Xuyên tâm liên nhiều tên gọi khác như: Công cộng, khổ đởm thảo ...
Tên khoa học: Andrographis paniculata; Thuộc họ: Ô rô Acanthaceae.
Là cây thân thảo, cao tầm 30cm đến 80cm, có nhiều đốt, nhiều cành lá mọc đối, cuống ngắn, lá hình trứng thuôn dài hay hơi hình mác. Hoa màu trắng, mọc thành chùm, quả dài 15mm. Cây mọc hoang nhiều khu phía Bắc nước ta.
Bộ phận dùng toàn cây, nhiều người thích dùng lá vì hoạt chất chính trong lá.
Trung y Trung Quốc đã chiết xuất hoạt chất xuyên tâm liên làm chế phẩm Đông y với tên gọi “Thiên sứ thanh phế” có tác dụng chữa ho viêm họng, có đờm vàng hoặc xanh do viêm họng cấp do vi khuẩn có sốt.
Cách dùng xuyên tâm liên như thế nào cho đúng?
Hoạt chất có nhiều trong lá cây xuyên tâm liên.
Xuyên tâm liên công dụng chính là thanh tâm nhiệt, chữa viêm nhiễm, sát khuẩn, diệt virus, làm khô vết thương.
Dùng uống trong với liều thấp 4 – 6 gam trong ngày, hãm nước uống hoặc xúc họng, ngậm chữa viêm họng, sâu răng.
Nước sắc đặc của xuyên tâm liên có tính sát trùng cao nên một số nơi dùng nước sắc đặc để rửa vết thương hở, hoặc ngâm trĩ.
Nước sắc xuyên tâm liên có tác dụng chữa bệnh sốt cao nhập tâm gây mê sảng nói linh tinh, người bệnh hay thao cuồng, ngủ mơ thấy ma quỷ hay mơ đánh nhau.
Đặc biệt cây xuyên tâm liên đun nước tắm chữa được các bệnh lý ngoài da như thủy đậu, viêm da cơ địa, Herpes. Để tăng hiệu quả người ta hay kết hợp với cây “Chân vịt” hoặc lá “Canh châu”.
Khu vực miền Trung nước ta dùng cho phụ nữ sau sinh bị ứ huyết, đau nhức tê thấp, kinh nguyệt bế tắc, mọc mụn hai bên cổ, dùng xuyên tâm liên 10 – 20g sắc uống ngày 2 lần.
Một số nơi nói nó có khả năng phòng SARS-CoV-2 gây bệnh COVID-19 nhưng chưa có đề tài nghiên cứu công bố chính thức nên chỉ có ý nghĩa tham khảo.
TS Trương Thị Ngọc Lan cho biết xuyên tâm liên là vị thuốc thanh nhiệt, giải độc. Theo các nghiên cứu, vị thuốc này dùng để sử dụng điều trị cho những trường hợp nhiễm tà khí [trong y học hiện đại là virus hoặc vi khuẩn], sốt cao hoặc có hiện tượng viêm nhiễm. Gần đây, Thái Lan và một số quốc gia đã nghiên cứu lại xuyên tâm liên, vì cho rằng nó có công dụng điều trị bệnh nhân Covid-19. Bởi nó được xem như một loại thuốc kháng virus và kháng khuẩn từ thảo dược.
TS Ngọc Lan cho rằng trước đó virus SARS-CoV-2 sau khi nhiễm thì 14 ngày sau mới phát bệnh và lây nhiễm qua giọt bắn. Hiện nay với biến thể Delta, virus này được cho là lây qua không khí sau khi xâm nhập cơ thể không ủ bệnh 14 ngày mà chỉ cần 2-3 ngày là phát bệnh. Thế nhưng đây không phải là một con virus mạnh bởi có khoảng 70% không có triệu chứng và chỉ có khoảng hơn 20% là trở nặng.
Thảo dược xuyên tâm liên được sản xuất và sử dụng tại TP HCM
Vấn đề đặt ra là 70% bệnh nhân không triệu chứng nhưng lại có tỉ lệ lây lan lớn do tải lượng virus ở vùng hầu họng cao. Do đó, sử dụng xuyên tâm liên để uống sẽ có tác dụng hỗ trợ tiêu diệt virus làm giảm tải lượng virus, từ đó giảm lây lan ra cộng đồng.
"Hiện tại chúng tôi đang nghiên cứu loại thuốc từ thảo dược [trong đó có xuyên tâm liên] có công dụng tiêu diệt virus. Thảo dược trong y học cổ truyền có nhược điểm là tác dụng chậm so với thuốc kháng sinh. Tuy nhiên, thuốc tây y có thể diệt vi khuẩn nhưng không diệt được siêu vi, với xuyên tâm liên thì có tác dụng hỗ trợ diệt siêu vi, vì vậy mà thảo dược này đã được đưa vào phác đồ điều trị Covid-19" - TS Ngọc Lan cho biết.
Tuy nhiên, cũng không nên xem xuyên tâm liên là thần dược, nó vẫn chỉ là một loại thuốc hỗ trợ để làm giảm tải lượng virus, kháng virus. "Xuyên tâm liên giống như một loại kháng virus tự nhiên, mà thảo dược kháng virus tự nhiên thì ngoài xuyên tâm liên còn có tỏi, diệp hạ châu, kim ngân hoa…" - TS Lan cho biết thêm.
Không thể uống phòng ngừa
TS Ngọc Lan cho biết do những ưu điểm trong trị liệu của xuyên tâm liên như đã nói ở trên nên đang có xu hướng khuyến khích sử dụng thảo dược này cho bệnh nhân mắc Covid-19. Đã có đề xuất sử dụng xuyên tâm liên cho những trường hợp F0 không triệu chứng, triệu chứng nhẹ và trung bình. Dịch lần này bùng phát rất nhanh, vì vậy hiện nay chưa thể đưa ra phác đồ điều trị với xuyên tâm liên ngay lúc này.
Vừa qua, Bộ Y tế có hỗ trợ chuyển cho TP HCM 1 triệu viên xuyên tâm liên, TP cũng đã có sự chuẩn bị chủ động cho nguồn nguyên liệu và đang xây dựng lại quy trình để tiếp tục kết hợp sản xuất tiếp nối sau khi sử dụng hết 1 triệu viên được cấp.
Viện Y dược học dân tộc TP HCM hiện đang thực hiện nghiên cứu dựa trên các kết quả của Trung Quốc và quá trình điều trị thực tiễn tại Bắc Giang, Bắc Ninh mới đây để sớm đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Theo TS Ngọc Lan, xuyên tâm liên rất dễ trồng, phù hợp với mọi loại thời tiết của Việt Nam từ Nam ra Bắc.
"Người dân không nên mua xuyên tâm liên để sử dụng. Vì thuốc này chỉ có tác dụng với những bệnh nhân F0 dùng để hỗ trợ diệt virus chứ không có tác dụng uống phòng ngừa. Xuyên tâm liên có thể hiểu như là kháng sinh từ thảo dược. Nếu mua xuyên tâm liên uống sẽ giống như không bị bệnh gì mà lại đi uống kháng sinh là không đúng. Ngoài ra, đặc điểm của xuyên tâm liên là rất "lạnh" nên nếu dùng không đúng liều [trung bình một ngày chỉ khoảng 10-12 gram] sẽ rất dễ bị tiêu chảy" - TS Ngọc Lan khuyến cáo.
Ngày 26-7, Bộ Y tế đã có công văn gửi Sở Y tế các tỉnh, thành phố, các bệnh viện và cơ sở kinh doanh dược liệu, thuốc cổ truyền về việc thu hồi Công văn số 5944 về việc tăng cường phòng chống dịch Covid-19 bằng thuốc cổ truyền và sản phẩm từ dược liệu.
Tại Công văn 5944/BYT-YDCT về việc tăng cường phòng chống dịch Covid-19 bằng thuốc cổ truyền và sản phẩm từ dược liệu, Bộ Y tế có kèm theo hướng dẫn và danh mục về 12 loại thuốc, sản phẩm dược liệu phòng và hỗ trợ điều trị Covid-19 và 9 sản phẩm sát khuẩn không khí, sát khuẩn tay và xịt họng.
Sau khi danh mục về 12 loại thuốc, sản phẩm dược liệu [trong đó có xuyên tâm liên] phòng và hỗ trợ điều trị Covid-19 được ban hành, dư luận bức xúc cho rằng trong danh mục này có nhiều sản phẩm thực phẩm chức năng, sản phẩm hỗ trợ điều trị không đúng tính năng và công dụng điều trị bệnh Covid-19.
Chưa có bằng chứng
Thời gian qua, nhiều người Thái Lan đặt mua xuyên tâm liên vì cho rằng vị thuốc này có tác dụng điều trị các triệu chứng của Covid-19 như ho, đau họng hoặc sốt. Báo Bangkok Post đưa tin vị thuốc này được phân phối đến các bệnh viện dã chiến chữa trị cho bệnh nhân Covid-19 trên toàn quốc. Tương tự, ở Trung Quốc, một chế phẩm chống viêm, kháng virus từ thành phần hoạt tính của cây xuyên tâm liên cũng được dùng để điều trị lâm sàng Covid-19.
Tuy nhiên, TS Richard Brown, quản lý chương trình các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe và kháng thuốc kháng sinh thuộc Tổ chức Y tế thế giới [WHO] ở Thái Lan, cho rằng không có bằng chứng cho thấy loại thảo dược này là phương thuốc hiệu quả đối với virus SARS-CoV-2.