Hiện các phương pháp điều trị kháng virus có hiệu quả cao đối với điều trị HIV, nhưng những người sống chung với HIV vẫn phải dùng thuốc suốt đời và những ảnh hưởng lâu dài của việc lây nhiễm này với sức khỏe vẫn còn nhiều thách thức. Bên cạnh đó, một số nơi trên thế giới, việc tiếp cận các dịch vụ phòng ngừa và điều trị HIV vẫn còn hạn chế.
Bất chấp nhiều thập kỷ nghiên cứu, các nhà khoa học vẫn bị thất bại trong việc phát triển một loại vắc-xin hiệu quả chống lại HIV. Lý do là vì hầu hết bề mặt của virus được phủ dày đặc bởi các phân tử đường không kích hoạt phản ứng miễn dịch, và các bộ phận tiếp xúc có khả năng thay đổi rất cao.
Cũng giống như SARS-CoV-2 là virus gây ra COVID-19, HIV sử dụng các protein đột biến trên bề mặt bên ngoài của nó để xâm nhập vào các tế bào chủ. Do sự đột biến nhanh chóng của các gen tạo ra sự tăng đột biến các chủng HIV. Do HIV có nhiều chủng khác nhau, nên các kháng thể chống lại một chủng không có khả năng vô hiệu hóa các chủng khác.
Cách tiếp cận mới nhắm vào các kháng thể trung hòa diện rộng
Tuy nhiên, từ lâu các nhà nghiên cứu đã biết rằng có những phần khó tiếp cận của gai nhú trên bề mặt của virus HIV không thay đổi nhiều. Các kháng thể liên kết với các vùng này được gọi là kháng thể trung hòa rộng rãi [bnAbs], vì theo lý thuyết, chúng có thể nhắm vào nhiều chủng HIV.
Trong những trường hợp hiếm hoi, những người nhiễm HIV tạo ra các kháng thể này một cách tự nhiên. Quá trình sản xuất tự nhiên này mang đến cho các nhà khoa học cơ hội xác định vị trí các kháng thể liên kết với virus, có thể phát triển “chất miễn dịch” để sử dụng trong vắc xin.
Điểm đáng chú ý là chỉ một loại tế bào miễn dịch chưa trưởng thành hiếm hoi [được gọi là tế bào B chưa trưởng thành hay tế bào B ngây thơ], có thể phát triển thành tế bào B tuần hoàn có khả năng tạo ra bnAbs chống lại HIV.
Giáo sư William Schief, giám đốc điều hành Sáng kiến Thuốc chủng ngừa AIDS quốc tế [IAVI] cho biết, chỉ có khoảng 1 trong một triệu tế bào B ngây thơ có tiềm năng này.
Để khắc phục vấn đề này, ông và các đồng nghiệp của mình tại Scripps Research và IAVI đã sử dụng một kỹ thuật gọi là nhắm mục tiêu dòng mầm để tạo ra một loại vắc-xin kích hoạt các tế bào hiếm này.
Trong thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 1, vắc-xin này dường như an toàn và có hiệu quả mong muốn ở gần như tất cả những người tình nguyện nhận được vắc-xin.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học George Washington ở Washington, DC và Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson ở Seattle, WA, đã tuyển dụng 48 tình nguyện viên trưởng thành khỏe mạnh cho cuộc thử nghiệm, tiêm hai liều vắc-xin hoặc giả dược, nhận thấy vắc-xin đã kích hoạt các tế bào B ngây thơ ở 97% số người tham gia. Đây chính là niềm hy vọng để phát triển vắc-xin ngừa HIV bằng cách tạo ra các kháng thể vô hiệu hóa trên diện rộng qua tiêm chủng. GS Schief cho biết.
Theo các nhà khoa học, mũi tiêm đầu tiên sẽ giúp “đánh thức" các tế bào B còn non nớt, và những mũi tiếp theo sẽ huấn luyện chúng sản sinh ra bnAbs chống lại HIV.
Với cách tiếp cận này sẽ là chìa khóa để tạo ra vắc-xin HIV và tiềm năng để tạo ra vắc-xin chống lại các mầm bệnh khác, chẳng hạn như cúm, sốt xuất huyết, Zika, viêm gan C và sốt rét. GS Schief cho biết.
Nhóm nghiên cứu hiện đã hợp tác với công ty công nghệ sinh học Moderna để phát triển một loại vắc-xin dựa trên mRNA nhắm vào các tế bào giống nhau. Cũng như sự phát triển của vắc-xin COVID-19, công nghệ mRNA sẽ đẩy nhanh quá trình phát triển vắc-xin HIV.
Ngày 27/1, công ty công nghệ sinh học Mỹ Moderna và Sáng kiến vaccine phòng chống AIDS quốc tế [IAVI] thông báo vaccine ngừa virus HIV sử dụng công nghệ mRNA đã bắt đầu được thử nghiệm ở người.
Mặc dù đã tiến hành nghiên cứu trong 4 thập niên qua, các bác sỹ vẫn chưa phát triển được loại vaccine để bảo vệ con người trước virus HIV gây bệnh AIDS, vốn cướp đi sinh mạng của hàng trăm nghìn người trên thế giới mỗi năm.
Tuy nhiên, hy vọng đã dấy lên với sự thành công của công nghệ mRNA cho phép phát triển vaccine ngừa COVID-19 trong thời gian nhanh kỷ lục, bao gồm vaccine của Moderna.
Cuộc thử nghiệm giai đoạn 1 đối với vaccine ngừa HIV dựa trên công nghệ mRNA đang được thực hiện tại Mỹ trên 56 người trưởng thành khỏe mạnh có kết quả xét nghiệm âm tính với HIV.
Mục tiêu của vaccine đang được thử nghiệm là kích thích sản sinh một loại kháng thể được gọi là "kháng thể trung hòa trên diện rộng," hay bnAbs, có thể phát huy hiệu quả chống lại nhiều biến thể của virus HIV đang lưu hành hiện nay. Vaccine này sẽ "huấn luyện" các tế bào lympho B - một phần của hệ miễn dịch, tạo ra các kháng thể này.
[Mỹ phát triển phương pháp “tiêu diệt” HIV tiềm ẩn trong tế bào]
Trong thử nghiệm lần này, các tình nguyện viên được tiêm chất sinh miễn dịch - một chất có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch, và sau đó là chất sinh miễn dịch tăng cường. Các chất này được sản xuất bằng công nghệ mRNA.
Tuyên bố của Moderna và IAVI nêu rõ: "Việc tạo ra bnAbs được coi là một mục tiêu của chiến dịch tiêm phòng HIV và đây là bước đầu tiên trong quá trình đó." Với tốc độ sản xuất vaccine công nghệ mRNA, nền tảng này cung cấp cách tiếp cận nhanh chóng và nhạy bén đối với việc phát triển và thử nghiệm vaccine.
Các chất sinh miễn dịch được sử dụng trong thử nghiệm này do IAVI và Viện Nghiên cứu Scripps phát triển, với sự hỗ trợ của Quỹ Bill & Melinda Gates, Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ và Moderna.
Năm ngoái, cuộc thử nghiệm đầu tiên đã đánh giá chất sinh miễn dịch đầu tiên nhưng không sử dụng công nghệ mRNA.
Thử nghiệm cho thấy phản ứng miễn dịch mong muốn đã được kích hoạt ở hàng chục tình nguyện viên tham gia nghiên cứu. Bước tiếp theo là huy động sự tham gia của Moderna với công nghệ mRNA mới.
Giám đốc điều hành IAVI Mark Feinberg nhấn mạnh công cuộc tìm kiếm vaccine ngừa HIV đã kéo dài và đầy thách thức. Do đó, việc có các công cụ mới về chất sinh miễn dịch có thể là chìa khóa để đạt được tiến bộ nhanh chóng trong việc phát triển và bào chế vaccine ngừa HIV hiệu quả./.
Phương Oanh [TTXVN/Vietnam+]
Công ty công nghệ sinh học Moderna của Mỹ thông báo bắt đầu thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I vaccine ngừa virus HIV được phát triển dựa trên công nghệ mRNA.
Sau thành công của vaccine phòng COVID-19 cũng dựa trên công nghệ mRNA, Moderna kỳ vọng công nghệ này sẽ mang lại thêm những loại vaccine hiệu quả trong phòng ngừa các bệnh khác, trong đó có cả vaccine ngừa HIV.
Nếu thành công với vaccine ngừa HIV, Moderna sẽ tạo cú đột phá lớn bởi hiện chưa có loại vaccine nào hiệu quả với virus này.
[Người phụ nữ đầu tiên khỏi nhiễm HIV sau khi được ghép tế bào gốc]
Dù thế giới đã tìm ra một số loại thuốc điều trị giúp kiểm soát virus trong cơ thể người nhiễm hoặc ngăn tình trạng tiến triển sang giai đoạn AIDS nhưng cũng chưa có loại thuốc điều trị dứt điểm căn bệnh này.
Công nghệ mRNA không được chú ý nhiều trong vài thập kỷ cho đến khi các hãng như Pfizer, BioNTech và Moderna công bố phát triển thành công vaccine phòng COVID-19 nhờ công nghệ này sau khoảng một năm dịch hoành hành, quãng thời gian ngắn nhất trong lịch sử phát triển vaccine.
Tiến sỹ Stephen Hodge, Chủ tịch Moderna, cho biết việc phát triển một liệu trình vaccine có thể kích thích sản sinh lượng kháng thể chống lại virus HIV đủ để bảo vệ cơ thể trong lâu dài là điều rất khó khăn. Moderna tin tưởng mRNA sẽ mang lại hướng tiếp cận mới nhằm tháo gỡ thách thức này.
Moderna dự định sẽ mời 100 người không nhiễm virus HIV, từ 18-55 tuổi, tham gia nghiên cứu lâm sàng.
Giai đoạn đầu sẽ xác định liều lượng cụ thể cho một mũi tiêm và theo dõi người được tiêm có phản ứng ra sao ở liều lượng đó và liệu việc tiêm vaccine có đưa các kháng nguyên vào cơ thể để tạo hiệu quả phản ứng với virus hay không. Công ty cũng đã tiêm thử vaccine cho tình nguyện viên đầu tiên.
Nếu thành công, việc phát triển được vaccine ngừa HIV sẽ được coi là một bước ngoặt trong y học hiện đại và với toàn bộ cuộc chiến chống căn bệnh thế kỷ. Nhiều thập kỷ qua, các nhà khoa học trên toàn thế giới vẫn đi tìm một ứng cử viên vaccine ngừa HIV, virus dẫn tới hàng triệu ca tử vong mỗi năm.
Đây cũng là mục tiêu tham vọng nhất trong kế hoạch hình thành một dòng sản phẩm vaccine dựa trên công nghệ mRNA của Moderna.
Hiện công ty này cũng đang tìm cách phát triển vaccine ngừa RSV, vaccine phòng cúm và thậm chí là cả những phương pháp điều trị ung thư dựa trên công nghệ này./.
[TTXVN/Vietnam+]
HIV và Covid-19 đều là hai đại dịch nghiêm trọng, gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, tính mạng con người cũng như hệ thống y tế, kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, nếu HIV là bệnh mạn tính không điều trị khỏi được do đó người bệnh phải sống chung với HIV suốt đời thì Covid-19 có thể phòng ngừa và điều trị được.
Tư vấn chuyên môn bài viết: BS Phạm Mạnh Hoàn – Cố vấn chuyên môn BVĐK Tâm Anh.
HIV và Covid-19 là hai đại dịch nghiêm trọng, gây tác động lớn đến sức khỏe
HIV và Covid-19 là hai bệnh được gây ra bởi hai loại virus khác nhau với các triệu chứng, tình trạng bệnh cũng khác nhau. HIV [Human Immunodeficiency Virus] gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người. Khi xâm nhập vào cơ thể, virus HIV nhân lên, tấn công hệ miễn dịch làm suy giảm chức năng miễn dịch, tạo điều kiện cho các vi sinh vật gây hại xâm nhập và phát triển gây ra tình trạng nhiễm trùng cơ hội. Có 3 con đường lây nhiễm HIV, gồm:
- Đường máu: dùng chung bơm kim tiêm, dụng cụ y tế có dính máu của người nhiễm HIV; các vết thương hở tiếp xúc với máu người bị nhiễm HIV; dùng chung dao cạo, kim xăm, kim châm cứu,…
- Lây qua đường tình dục: quan hệ tình dục không an toàn với người nhiễm HIV. Quan hệ tình dục không an toàn qua đường hậu môn có nguy cơ nhiễm HIV cao nhất, sau đó đến đường âm đạo và quan hệ qua đường miệng.
- Lây từ mẹ sang con: Virus HIV có thể xâm nhập vào cơ thể trẻ sơ sinh qua các con đường: nhau thai, nước ối, dịch âm đạo hoặc máu mẹ dính vào vết thương hở của trẻ, sữa mẹ. Tuy nhiên, vẫn có nhiều trường hợp mẹ bị nhiễmHIV nhưng em bé sinh ra âm tính với HIV.
Người bị nhiễm HIV có hệ miễn dịch kém nên dễ bị nhiễm vi khuẩn, virus và các tác nhân gây hại khác. Trong khi đó, Covid-19 là một bệnh toàn thân với biểu hiện sớm nhất là viêm đường hô hấp cấp lây nhiễm qua giọt bắn khi tiếp xúc gần. Bệnh có biểu hiện lâm sàng như bệnh cảm cúm, tuy nhiên, sẽ chuyển nặng nếu cơ thể không có sức đề kháng hay không đủ kháng thể chống lại virus. Không riêng người có hệ miễn dịch kém như người nhiễm HIV, ai cũng có nguy cơ bị nhiễm Covid-19.
Những người nhiễm HIV có nguy cơ mắc Covid-19 cao hơn người khác hay không vẫn chưa có nghiên cứu cụ thể. Những người có nguy cơ tiến triển nặng và tử vong do mắc Covid-19 bao gồm: người trên 60 tuổi, người mang thai, người ghép tạng, người có bệnh nền mãn tính [viêm phổi, ung thư, suy thận mãn, xơ gan, tim mạch, tiểu đường,…]. Người nhiễm HIV có một hoặc nhiều bệnh nền khiến họ dễ bị mắc Covid-19 với các triệu chứng nghiêm trọng hơn.
Bệnh nhân HIV có hệ miễn dịch suy yếu cần phải được theo dõi và chăm sóc kỹ trong đại dịch Covid-19.
Các dữ liệu khoa học ghi nhận kết quả lâm sàng của Covid-19 trên những người nhiễm HIV và người không nhiễm HIV ở châu u và Hoa Kỳ cho thấy không có sự khác biệt về triệu chứng so với người bình thường nhiễm Covid-19. Tuy nhiên, tỷ lệ nhập viện và tử vong ở bệnh nhân Covid-19 nhiễm HIV cao hơn người không nhiễm. [1]
Một nghiên cứu trên 286 bệnh nhân nhiễm HIV và Covid-19 ở Hoa Kỳ ghi nhận lượng tế bào lympho T càng giảm thì càng dễ nhập viện cấp cứu, thở máy, tử vong. Thậm chí, những bệnh nhân đạt được ức chế virus HIV cũng gặp phải nguy cơ này, các triệu chứng lâm sàng cũng nặng hơn ở người bình thường.
Người nhiễm HIV có tiêm được vắc xin covid-19 hay không là vấn đề được quan tâm. Người nhiễm HIV nên tiêm vắc xin phòng Covid-19. Một thử nghiệm lâm sàng đối với ba loại vắc xin Covid-19 cho thấy người nhiễm HIV đang điều trị bằng thuốc kháng virus ARV có phản ứng tốt, trong khi đó người nhiễm HIV ở giai đoạn nặng thì không đáp ứng tốt. Như vậy, chỉ có người nhiễm HIV không bị suy giảm miễn dịch nặng, đang điều trị thuốc ARV ổn định mới được tiêm vắc xin phòng Covid-19.
Sau khi tiêm mũi ban đầu, người nhiễm HIV cũng nên tiêm thêm các liều vắc xin nhắc lại để tăng phản ứng miễn dịch.
Đồng thời, bệnh nhân nên thực hiện các khuyến cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh [CDC] để phòng ngừa Covid-19 như: giãn cách xã hội, hạn chế tiếp xúc, mang khẩu trang, rửa sạch tay và khử khuẩn môi trường sống.
Các nhà khoa học đã thực hiện nhiều nghiên cứu để tìm ra thuốc ngăn ngừa Covid-19 cho các bệnh nhân nhiễm HIV nặng. Một số thuốc kháng retrovirus [ARV] [lopinavir/ritonavir, boosted darunavir, tenofovir disoproxil fumarate/emtricitabine] được thực hiện các thử nghiệm lâm sàng để điều trị hoặc ngăn ngừa Covid-19. Nhưng cho đến thời điểm hiện tại, không có thuốc ARV nào được chứng minh là có hiệu quả trong phòng Covid-19. Do đó, người nhiễm HIV không nên chuyển đổi phác đồ điều trị ARV hoặc thêm thuốc ARV vào phác đồ của họ với mục đích phòng ngừa hoặc điều trị nhiễm SARS-CoV-2.
Những người nhiễm HIV phải được đảm bảo duy trì đủ thuốc ARV và tất cả các loại thuốc dùng đồng thời khác. Nếu bệnh nhân muốn chuyển đổi phác đồ ARV thì phải báo với bác sĩ điều trị để được theo dõi và giám sát chặt chẽ.
Người bệnh nhiễm HIV là đối tượng dễ nhiễm Covid-19 và có nguy cơ chuyển nặng nếu mắc phải, do đó, các bác sĩ phải hướng dẫn người bệnh tự cách tự cách ly, tránh phơi nhiễm với Covid-19.
Hiện nay chưa có vắc xin Covid-19 cho người mắc HIV và cũng chưa có vaccine covid phòng HIV. Do đó, chỉ những người nhiễm HIV đang dùng thuốc kháng virus ARV mới có thể tiêm các loại vắc xin Covid-19 đang lưu hành trên thế giới.
Tháng 12/2021, FDA đã cấp phép cho Evusheld – kháng thể đơn dòng dự phòng Covid-19 đầu tiên trên thế giới để ngừa SARS-CoV-2 cho người lớn và trẻ em [từ 12 tuổi trở lên và cân nặng ít nhất 40kg] có nguy cơ mắc Covid-19 nghiêm trọng, bao gồm cả những người nhiễm HIV giai đoạn nặng [có lượng CD4