Khâu sơ chế cà thường được bỏ qua khi nhắc đến quy trình tạo nên hạt cà phê. Tuy nhiên, trên thực tế, công đoạn này cũng quan trọng như khâu rang hay chiết xuất. Sơ chế chính là chìa khoá giúp bạn hiểu rõ hơn về cà phê.
Khi các nông hộ nói về cà phê, họ thường nói về mức độ sáng, tối của phương pháp rang hoặc nguồn gốc của cà phê.
Có rất nhiều yếu tố quyết định độ ngon của hạt cà phê, tuy nhiên có 1 yếu tố vô cùng quan trọng nhưng ít khi được đề cập đến trong các cuộc thảo luận – khâu chế biến cà phê.
Không giống như việc sử dụng máy xay hay các phương pháp pha chế – cách chỉ đẩy hương vị theo một hướng nhất định; các quy trình chế biến với nét độc đáo riêng có thể tạo nên những hương vị cà phê phong phú, đa dạng hơn.
15 năm trước, phần lớn cà phê Specialty trên thị trường được chế biến ướt. Nhưng những năm gần đây, các phương pháp chế biến cà phê mới được các nông hộ, nhà xuất khẩu và nhà rang áp dụng rộng rãi, điều này được mô tả như là 1 cuộc cách mạng.
Ngày càng có nhiều thử nghiệm được thực hiện trên toàn thế giới, dễ dàng nhận ra rằng: sự khác biệt giữa một loại cà phê tốt và một loại cà phê đẳng cấp thế giới phụ thuộc rất nhiều vào công đoạn chế biến.
CÀ PHÊ 101
Trước khi tìm hiểu sâu hơn về phương pháp chế biến, hãy cùng tìm hiểu cấu trúc nano hạt theo khía cạnh sinh học. Trên thực tế, cà phê là một loại hạt giống được phát triển từ bên trong, thường được gọi là “coffee cherry”.
Chế biến là toàn bộ những công đoạn nhằm tạo ra sản phẩm đồng nhất và ổn định nhất để cung cấp cho thị trường.
GIAI ĐOẠN TỪ QUẢ CÀ PHÊ ĐẾN HẠT CÀ PHÊ
Trên cây: Quả cà phê chuyển từ màu xanh sang đỏ và phát triển chậm lại cho đến lúc thu hoạch.
Thu hoạch: Tất cả những quả cà phê chín đạt tiêu chuẩn sẽ được thu hoạch.
Chế biến: Sau đó, chúng được đưa vào quá trình xử lý. Về bản chất, chế biến là tất cả các công đoạn loại bỏ các lớp vỏ bao ngoài hạt nhân và làm khô để ngăn nấm mốc hoặc quá trình lên men. Có 3 phương pháp chế biến cà chính: Khô, ướt và bán ướt [mật ong].
Phơi khô: Bước cuối cùng trong quá trình chế biến là loại bỏ lớp màng mỏng nhưng rất cứng bên ngoài hạt nhân cà phê.
Hạt cà nhân: Là thành phẩm có được sau quá trình chế biến, có độ ẩm từ khoảng 10-12% và phải được bảo quản cẩn thận.
Rang: Cà nhân được cung cấp cho các nhà rang và có thể lưu trữ gần 1 năm.
BA PHƯƠNG PHÁP CHẾ BIẾN CHÍNH
Có rất nhiều cách để chế biến cà phê, tuy nhiên có 3 phương pháp phổ biến nhất: Khô, ướt và bán ướt.
Mỗi phương pháp chế biến ảnh hưởng rất khác đến hương vị của hạt cà, vì vậy nếu thực sự muốn nắm được các đặc tính của loại cà phê mà mình có, bạn phải chú trọng đến công đoạn này.
Trong các phần sau, chúng ta sẽ tìm hiểu rõ hơn từng phương pháp.
CHẾ BIẾN KHÔ
Phương pháp chế biến lâu đời nhất – chế biến khô, hay còn gọi là chế biến tự nhiên
Đây là cách chế biến này thô sơ và cơ bản nhất. Quả cà phê được thu hoạch và phơi khô trên sàng hoặc sân hiên, dưới ánh mặt trời.
Khi đạt đến độ ẩm chính xác, quả cà phê sẽ được tách bỏ lớp vỏ và thịt của quả cà phê. Thông thường, công đoạn này mất 2-4 tuần.
Trong lịch sử, cà phê chế biến tự nhiên bị đánh giá thấp, vì không loại bỏ các phần hiệu quả nhưng chế biến ướt. Có rất nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến chất lượng cà phê, vì thế nông dân luôn phải chú ý đến tình trạng của hạt cà để tránh nấm mốc hoặc lên men quá mức.
CHẾ BIẾN ƯỚT
Chế biến ướt là phương pháp phổ biến và dễ tương thích nhất
Đối với chế biến ướt, chất lượng sản phẩm được đảm bảo hơn. Công đoạn này được thực hiện tại các nhà máy chuyên dụng. Khác với khu vực châu Phi, ở Mỹ Latinh thường có trạm xử lý riêng tại các trang trại lớn.
Quả cà phê sau khi thu hoạch được ngâm trong nước để phân biệt quả chưa chính và quả có khiếm khuyết. Những quả không đạt chất lượng sẽ nổi lên bề mặt và bị loại bỏ ngay.
Sau đó, cà phê sau khi được phân loại sẽ được đưa vào máy nghiền để loại bỏ lớp vỏ và thịt hạt. Lớp chất nhầy trên hạt cà phê sẽ được loại bỏ sau quá trình lên men trong bể nước từ 8-50 giờ. Thời gian lên men tuỳ thuộc vào thiết bị, khí hậu và nhu cầu của nhà sản xuất.
Sau quá trình này, hạt cà phê được rửa lại và sấy khô cho đến khi đạt được độ ẩm từ 10-12%.
CHẾ BIẾN BÁN ƯỚT
Phương pháp xử lý này xuất hiện lần đầu tiên tại Costa Rica khoảng 15 năm trước
Quả cà phê được tách vỏ và phơi khô khi vẫn còn lớp nhầy.
Chế biến bán ướt hay còn có tên là chế biến mật ong thực chất không có mối liên hệ trực tiếp nào với việc tạo ra mật ong. Cái tên này bắt nguồn từ Costa Rica, nơi những người nông dân so sánh chất nhầy dính có vị ngọt trên hạt cà giống như mật ong – “mielel” trong tiếng Tây Ban Nha. Thật lạ, cà phê có xu hướng ngọt và đượm hương trái cây, vì thế cái tên này bằng cách này đó cũng có ý nghĩa thực sự. Trong những năm gần đây, chế biến bán ướt đã trở nên phổ biến và có xu hướng kết hợp các mặt tốt của phương pháp chế biết ướt và chế biến khô.
NHỮNG PHƯƠNG PHÁP KHÁC
Phần lớn cà phê được sản xuất trên thế giới được áp dụng chế biến phù hợp với ba phương pháp nêu trên, tuy nhiên, có nhiều phương pháp mới đang được nghiên cứu áp dụng.
Nhiều người vẫn chuộng sử dụng các cách chế biến truyền thống, nhưng cũng không ít người hướng đến việc tìm hiểu và phát triển những phương pháp mới tiên tiến hơn nhằm điều chỉnh hương vị và quá trình lên men.
Những chuyển biến mới trong quy trình chế biến cà phê chỉ là những bước khởi đầu cho bước tiến lớn trong thời gian tới.
Nguồn tham khảo: The coffee Chronicler
Chế biến khô là một trong các phương pháp chế biến cà phê đơn giản và lâu đời nhất trong lịch sử ngành cà phê, thường được áp dụng trong chế biến cà phê Robusta. Bản chất của phương pháp này là làm khô cà phê dưới ánh nắng mặt trời hay thiết bị sấy nhằm giảm độ ẩm cà phê xuống còn 10 -12%.
Có một số lý do khiến cà phê chế biến khô trở nên phổ biến, mặc dù phơi khô [đa phần] chỉ tạo ra một loại cà phê có chất lương tương đối. Bù lại, quy trình này sử dụng ít nước và năng lượng hơn. nó cũng đòi hỏi ít cơ sở hạ tầng hơn.
Quy trình phơi khô cà phê ở Worka ở Yirgacheffe, EthiopiaTrong nhiều nền văn hóa lâu đời như Ethiopia, Yemen,.. quả cà phê đã được để khô khi còn trên cành và chỉ thu hoạch khi cần thiết. Do đó thay vì gọi là chế biến khô [Sun-Dried], ta có thể gọi phương pháp này là chế biến tự nhiên [Natural] – Theo Cafeimports
Đặc tính của cà phê chế biến khô
Chế biến tự nhiên [thường được gọi là “Natural processing” hay “Dry process”] là kỹ thuật cơ bản nhất xử lý cà phê sau thu hoạch, nhưng nó cũng là một trong những cách khó khăn để sản xuất tốt cà phê.
Chế biến khô luôn là phương pháp chế biến đơn giản, rẻ tiền: tất cả những gì bạn cần là ánh sáng mặt trời và một bề mặt phẳng. Sau khi cà phê được thu hoạch, chúng được phơi nắng cho đến khi độ ẩm giảm xuống 11-12%, quá trình này có thể mất 30 ngày [nếu thời tiết cho phép]. Có một số phương pháp khác nhau để làm khô cà phê: một số nông dân sử dụng luống cao, số khác phơi cà phê trên sân, và những người khác thì kết hợp phơi khô với máy sấy cơ học. Tuy nhiên, bất kể những biến thể này, quá trình phơi khô tự nhiên không yêu cầu bất kỳ thiết bị cầu kỳ nào.
Chế biến tự nhiên có thể là một trong những kỹ thuật lâu đời nhất, nhưng chỉ trong vài năm gần đây, nó mới có thể tham gia vào thị trường cà phê đặc sản. Cà phê chế biến tự nhiên thường được tìm thấy nhiều nhất ở Ethiopia, Yemen, Brazil và Costa Rica, mặc dù các nhà sản xuất trên khắp thế giới cũng đang thử nghiệm phương pháp này.
Làm chủ quy trình chế biến khô
Trong khi cà phê chế biến ướt được loại bỏ vỏ quả tương đối nhanh sau khi thu hoạch, cà phê chế biến khô thì được làm ngược lại. Cụ thể, quả cà phê hái khi chín và để khô hoàn toàn trước khi tách vỏ [bóc vỏ]. Trong khi lịch sử, việc bóc vỏ này được thực hiện bằng tay với cối đá và chày, ngày nay nó được thực hiện bằng máy móc có thể được hiệu chỉnh tinh vi hơn.
Mấu chốt đầu tiên của chế biến khô, là chú ý đến khâu thu hoạch, đảm bảo rằng bạn hái nó ở thời điểm tốt nhất – và đó là khi nó chín. Một bước quan trọng khác là phân loại cà phê ở các giai đoạn chín khác nhau. Nếu quả chưa chín hoặc quá chín được phơi cùng nhau có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hương vị của sản phẩm cuối cùng [theo perfectdailygrind]
Kiểm soát quá trình lên men
Như đối với tất cả quá trình chuẩn bị cà phê, quá trình lên men xảy ra trong mọi khâu của quy trình chế biến, kể từ thời điểm cà phê được hái. Các quần thể nấm men và vi khuẩn có sẵn trên bề mặt quả [hoặc đã xâm nhập vào quả do tác động cơ học trong khi thu hái, vận chuyển] sẽ chuyển hóa đường và axit bên trong quả cà phê ngay lập tức, quá trình lên men có thể tiếp tục cho đến khi cà phê được sấy khô đến độ ẩm tiêu chuẩn 11%.
Mặc dù cà phê không được giữ trong “bồn lên men” và kiểm soát như chế biến ướt. Nhưng quá trình lên men của nó khi chế biến khô có thể bị thay đổi bởi rất nhiều thứ như nhiệt độ môi trường, thời gian tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, mật độ bóng râm, mật độ quả trên luống phơi, sự cào đảo – luân chuyển cà phê trong quá trình sấy khô, v.v.
Để cà phê làm khô tốt nhất, nó nên được trải trên luống cao – perfectdailygrind
Toàn bộ quá trinh phơi khô hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện thời tiết, tức ánh nắng mặt trời, nó có thể kéo dài trong khoảng 1 – 3 tuần. Trong thời gian này phải thường xuyên cào đảo nhiều lần trong ngày để lớp quả khô đồng đều, hạn chế nấm mốc phát triển. Khi đêm thì phải vun cà phê thành đống, đậy bạt để tránh sương đêm. Nếu lớp cà phê trải không đều, hoặc trải quá dày, trái cà phê có thể bị lên men bởi chính hệ Enzim có trong quả khiến cho cà phê sau này có mùi vị khó chịu.
Kết thúc đúng thời điểm
Sau ba đến năm ngày phơi, cà phê sẽ bắt đầu có cảm giác giống như cao su – do lớp vỏ quả mất nước, thời điểm này, cà phê có thể được xếp luống dày 5-6 inch để mở rộng không gian. Và sau khoảng một tuần từ lúc bắt đầu, bạn sẽ bắt đầu đánh giá & quyết định thời điểm kết thúc quá trình phơi khô.
Khi những lớp vỏ quắt lại, khô cứng, và gần như biến thành màu đen, thì quá trình phơi kết thúc để chuyển sang khâu sát vỏ. Thời điểm kết thúc quá trình làm khô là yếu tố quyết định đối với quy trình chế biến khô. Quả cà phê chưa đủ khô sẽ là dễ bị xuống cấp [mốc] bởi vi khuẩn và nấm mốc. Trong khi đó cà phê quá khô [overdried] sẽ trở nên giòn và tạo ra nhiều mãnh vỡ trong quá trình xay [nhân cà phê cũng có thể vỡ theo] trong khi xay.
Điều quan trọng là phải sấy cà phê đến độ ẩm dưới 11% [hoặc 12-10%] và để làm được điều này, cần phải có nhiệt độ tốt; Do đó, chế biến khô thường được thực hiện ngoài trời với nhiệt độ môi trường vào khoảng 29-31°C. [xem thêm tổng quan về quá trình làm khô cà phê]. Cuối cùng, sau khi đạt độ ẩm cần thiết, cà phê có thể được thu gom, đóng bao cất giữ ở nơi khô ráo và thoáng mát cho đến khi người mua sẵn sàng nhận hàng.
Cà phê chế biến khô, liệu có tốt?
Các nhà sản xuất Specialty Coffee thường tránh xa quá trình chế biến khô. Họ biết rằng nhiệt độ và độ ẩm, không đáng tin cậy và rất khó dự đoán, sẽ có tác động lớn đến chất lượng hạt nhân cà phê. Do đó, cà phê chế biến khô thường đến từ những nhà sản xuất ít cam kết về chất lượng, những nơi thiếu nguồn lực để đầu tư vào cơ sở hạ tầng sau thu hoạch, hoặc những khu vực khan hiếm nước trong thời kỳ thu hoạch [đặc biệt là Ethiopia, Indonesia, Yemen, và Brazil].
Tuy nhiên, Có nhiều lý do khiến cà phê chế biến khô trở nên phổ biến hơn. Khi được ứng dung khoa học và quá trình lên men được kiểm soát, hương vị của chế biến tự nhiên sẽ cải thiện đáng kể. Nó sử dụng ít nước và năng lượng hơn. Nó cũng đòi hỏi ít cơ sở hạ tầng hơn. Nói cách khác, chế biến khô có chất lượng tốt, thân thiện với môi trường và rẻ tiền – một bộ ba ưu việt, nếu bạn có khí hậu thích hợp.
Nguồn tham khảo:
- www.perfectdailygrind.com/ How to Dry Natural Coffee on Raised Beds
- www.perfectdailygrind.com/ Processing Improvements: The Key to Specialty Grade Naturals
- www.cafeimports.com/ Natural Process [aka Sun-Dried or Dry Processed]