Nguồn gốc ngày Tết Hàn thực
Theo nghĩa chữ Hán, "Hàn" là lạnh, "thực" là ăn, "Tết Hàn thực" là tết ăn đồ lạnh. Phong tục cổ truyền này có nguồn gốc từ Trung Quốc theo một câu chuyện ly kỳ truyền tụng nhiều đời.
Chuyện kể rằng vào đời Xuân Thu [770 - 221], vua Tấn Văn Công nước Tấn gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề, mai ở nước Sở.
Lúc ấy, có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo phò vua đã giúp đỡ nhiều mưu kế. Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng.
Giới Tử Thôi theo phò vua Tấn Văn Công trong vòng mười chín năm trời, cùng nhau nếm mật nằm gai, khổ luyện thành tài. Về sau, Tấn Văn Công dành lại được ngôi vương, trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công khi tòng vong, nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi.
Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình theo vua phò vua là chuyện nên làm, ông cho rằng những việc đó đâu có gì đáng nói.
Vì thế, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm Tử Thôi. Nhưng vì là người không tham danh vọng, Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng, Tấn Văn Công ra lệnh đốt rừng nhằm thúc ép Tử Thôi quay về. Không ngờ Tử Thôi quyết chí, hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng. Hôm ấy là ngày 3/3 Âm lịch.
Nhà vua hối hận cho lập miếu thờ. Hàng năm, cứ đến 3/3 Âm lịch dân bị cấm dùng lửa nấu ăn, ngay cả việc làm cỗ cúng cũng phải làm từ hôm trước, đây được coi là ngày Tết Hàn thực.
Ý nghĩa món bánh trôi, bánh chay
Mặc dù nguồn gốc của ngày lễ Hàn thực là vậy, tuy nhiên ở Việt Nam, ngày này không phải để tưởng nhớ Tử Thôi mà có ý nghĩa dân tộc sâu sắc. Tết Hàn Thực của người Việt mang màu sắc dân tộc riêng và được lưu giữ mãi trong quá trình dựng nước và giữ nước.
Vào ngày 3/3 Âm lịch, các gia đình làm bánh trôi, bánh chay cúng ông bà, tổ tiên và không kiêng đốt lửa. Ở nhiều nơi, dân ta cũng làm bánh trôi bánh chay cúng thần hoàng. Những món ăn được nấu trong dịp này làm ra đều được cúng gia tiên với ý nghĩa con cháu một lòng hướng về tổ tiên, nguồn cội.
Đặc biệt, trong dịp này người đi xa quê sẽ đoàn tụ cùng gia đình, cùng đi tảo mộ người đã khuất và sum họp bên bữa cơm gia đình.
Mâm lễ cúng ngày Tết Hàn thực cần những gì?
Để cúng Tết Hàn thực 3/3, mỗi gia đình cần chuẩn bị đầy đủ bánh trôi, bánh chay; hương, hoa, trầu cau; ly nước sạch và mâm ngũ quả.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Sinh, số lượng bánh trôi, bánh chay “chuẩn” nhất trong mâm cúng là 5 hoặc 3 bát bánh trôi, 3 hoặc 5 bát bánh chay.
Bánh trôi làm bằng bột nếp nhào nặn với nước, có nhân bằng đường. Gạo làm bánh trôi, bánh chay phải kén được nếp cái hoa vàng. Cứ chín phần nếp cho một phần tẻ hoặc non hai phần tẻ.
Đường làm nhân bánh trôi ngon nhất là đường phên Dương Liễu, Cát Quê, những miếng đường vuông thành, sắc cạnh, đỏ thắm, rắn đanh và giòn, hương thơm mát.
Bánh nặn xong, được thả vào nồi nước sôi. Bánh chìm xuống rồi nổi lên, “ba chìm bảy nổi, chín lênh đênh” thì vớt ra và ngâm trong nước lã đun sôi để nguội cho săn trở lại rồi lại vớt ra bày vào đĩa. Đĩa bánh trôi được rắc thêm mấy hạt vừng trắng rang thơm.
Tại Việt Nam có vô vàn những ngày lễ Tết truyền thống lâu đời và Tết Hàn Thực cũng là một trong số đó với một tên gọi khác là Tết bánh trôi, bánh chay. Tuy được xem là nét giao thoa văn hóa độc đáo, nhưng ngày Tết này tại Việt Nam cũng mang vài điểm khác biệt. Cùng tìm hiểu đó là gì trong bài viết s
1. Tết Hàn Thực là ngày gì
Nếu bạn còn chưa biết Tết Hàn Thực là gì thì đây là ngày Tết được diễn ra vào ngày 3/3 AL hằng năm, còn được gọi với cái tên dân dã là Tết bánh trôi, bánh chay. Vào ngày Tết Hàn Thực, người Việt chỉ ăn đồ nguội nấu sẵn và đồ lạnh do “hàn” là lạnh và“thực” là ăn và không dùng những thức ăn nóng vào dịp này.
Tết lễ Hàn Thực là ngày Tết chỉ ăn đồ nguội [Nguồn: baomoi.com]
2. Nguồn gốc của Tết Hàn Thực
Tết Hàn Thực là ngày gì và được bắt đầu từ đâu? Nguồn gốc Tết Hàn Thực là một tích truyện trong lịch sử Trung Quốc. Truyện kể rằng, thái tử Trùng Nhĩ tức Vua nước Tấn sau này vì gặp loạn phải bỏ đất nước đi lưu vong. Lúc này, Giới Tử Thôi là một người hiền sĩ, đi theo giúp đỡ sách lược và mưu kế. Trong lúc lưu vong, khi lương thực đã cạn kiệt nên Giới Tử Thôi đã lén cắt thịt ở đùi của mình để nấu ăn cho thái tử. Trùng Nhĩ sau ăn xong biết được nên vô cùng cảm kích.
Giới Tử Thôi phò trợ Trùng Nhĩ trong 19 năm, trải qua biết bao gian khổ khó khăn. Về sau, khi đã lấy được ngai vàng trở về và làm vua của nước Tấn, Tấn Văn Công đã phong thưởng cực kỳ nhiều cho những thần tử có công lao trong khi ông lưu vong, nhưng nhà vua khi ấy lại quên đi công lao ngày nào của Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi không hề dám có chút oán giận, chỉ nghĩ đó là điều phải làm của kẻ bề tôi nên đã im lặng, quyết định ở ẩn tại núi Điền Sơn cùng mẹ.
Sau đó, vào một ngày tháng ba, Vua Tấn nhớ ra Giới Tử Thôi nên đã lập tức cho người tìm kiếm. Do Giới Tử Thôi kiên quyết nhất định không chịu rời khỏi núi đi ra để nhận ban thưởng. Vì thế Tấn Văn Công đã ra lệnh phải đốt rừng nhầm ép buộc Giới Tử Thôi phải ra. Thế nhưng mẹ con Giới Tử Thôi đều bị chết cháy.
Nhà vua vô cùng xót thương, đã cho người xây miếu thờ, ra lệnh người dân phải kiêng việc đốt lửa trong ba ngày [mồng 3 đến mồng 5 tháng 3 âm lịch], chỉ được ăn thức ăn nguội để tưởng nhớ. Từ đó Tết bánh trôi bánh chay đã được ra đời.
3. Ý nghĩa ngày Tết Hàn Thực
Ý nghĩa của ngày Tết Hàn Thực diễn ra hằng năm là để người dân Trung Quốc tưởng nhớ đến vị hiền sĩ Giới Tử Thôi. Tuy nhiên ở Việt Nam, ý nghĩa của ngày Tết Hàn Thực không phải tưởng nhớ Giới Tử Thôi, và cũng không kiêng việc đốt lửa. Các nhà làm bánh trôi nước, bánh chay trong Tết Hàn Thực để thể hiện ý nghĩa nhớ về nguồn cội, mang tính dân tộc cực kỳ sâu sắc. Có sự tích lưu truyền rằng, bánh trôi nước, bánh chay có nguồn gốc từ thời vua Hùng với các tục làm loại bánh thơm ngon này là để nhắc đến sự tích của mẹ Âu Cơ khi sinh ra trăm trứng.
Tết truyền thống Hàn Thực mang ý nghĩa dân tộc sâu sắc [Nguồn: vietnamnet.vn]
4. Món ăn Tết Hàn Thực
Bánh trôi và bánh chay là hai loại bánh không thể thiếu trong dịp Tết truyền thống Hàn Thực. Ngoài ra ở một số nơi, người dân còn nấu thêm xôi hoặc chè. Tại những vùng ngoại ô thành phố Hà Nội và ở Hát Môn, người dân còn làm thêm bánh nhót để dâng Phật và thờ cúng.
Dù rằng bánh trôi và bánh chay là những loại bánh rất dễ làm tuy nhiên để làm được ra viên bánh tròn trịa, thơm ngon, người làm ra những viên bánh cũng phải rất cầu kỳ trong việc lựa chọn kỹ lưỡng nguyên liệu. Gạo nếp làm bánh phải chọn mua gạo nếp hoa vàng đúng chuẩn được pha với tỷ lệ 8 phần gạo nếp cùng với 1 phần là gạo tẻ.
Bánh này được làm kết hợp giữa bột gạo nhào nặn kỹ lưỡng với nước, bên trong là nhân làm bằng loại đường phên già. Làm nhân đường bánh trôi loại ngon nhất phải từ đường phên màu đỏ thắm, rắn và rất giòn, thơm mát.
Bánh trôi được viên thành những viên tròn nhỏ vừa miệng kèm với nhân là một viên đường phên vuông nhỏ. Sau đó thả vào nước sôi, khi bắt đầu nổi lên thì vớt bánh ra cho vào nước sôi để nguội. Cuối cùng là vớt bánh ra và rắc thêm vài hạt vừng xát vỏ rang thơm.
Cũng được làm với nguyên liệu là bột giống như bột bánh trôi tuy nhiên kích thước của bánh chay thường to hơn, do phần nhân làm từ đậu hạt xanh nấu trộn với dừa nạo sợi và đường. Để làm nên viên bánh chay thơm ngon, bạn nên chọn giống đậu tiêu với hạt rất nhỏ, thơm dùng để làm nhân.
Nấu bánh chay bằng nguyên liệu đậu xanh [Nguồn: nguyenkim.com]
Bánh chay sẽ được múc ra bát, khuấy cùng một chút bột sắn dây được ướp với hoa bưởi rưới lên hoặc có thể rắc một chút vừng, hoặc dừa hay đỗ xanh để trang trí và thơm hơn.
Bánh quả nhót được chế biến từ bột nếp giống như hai loại bánh trên nhưng không có nhân ở bên trong. Tùy từng khu vực và tập quán mà sau khi luộc chín, mà sẽ xào bánh qua với mật ong hoặc dính thêm đậu ở bên ngoài bánh.
Hiện nay, ngoài cách làm các loại bánh truyền thống, mọi người còn sáng tạo ra nhiều những biến thể khác nhau của bánh trôi như hình chân mèo, bánh với phần bột trộn cùng lá dứa tạo màu xanh trông rất đẹp mắt và ngon miệng. Còn bánh chay có phần nhân làm từ đậu xanh thì có thể thay thế bằng bí đỏ hay đậu đỏ,... thay vì đậu xanh.
Món bánh chay cho ngày Tết truyền thống bánh trôi bánh chay [Nguồn: doisongvietnam.vn]
Ngày Tết Hàn Thực đã sắp đến rồi, bạn hãy nhanh học cách làm món bánh trôi, bánh chay hay bánh quả nhót để dâng lên bàn cúng.