Theo chuyên gia, F1 chỉ cần test nhanh vào khoảng ngày thứ 5-7 sau lần cuối tiếp xúc gần F0 hoặc test sau một vài hôm khởi phát triệu chứng. Việc test thường xuyên thực tế không có nhiều tác dụng.
Nguyễn Phương Thúy [24 tuổi] đang sống cùng 2 người bạn tại một chung cư mini rộng 40 mét vuông ở Hoàng Mai, Hà Nội. Căn hộ có 1 phòng ngủ, 1 gác xép. Thúy tâm sự, hiện 2 người bạn cùng phòng với cô đã dương tính SARS-CoV-2, cách ly trong phòng ngủ nhỏ. Thúy là F1, cách ly trên gian gác xép.
Lo lắng về nguy cơ lây nhiễm, hàng ngày, Thúy chỉ xuống khu sinh hoạt chung [nhà vệ sinh, bếp nấu] khi các bạn đã vào phòng riêng. Cô cũng nhờ người quen mua giúp các que test nhanh về để test thường xuyên. Thúy hiện chưa có triệu chứng bệnh, tự xét nghiệm mỗi ngày 1-2 lần, tới nay 5 lần kết quả đều âm tính.
“Tôi có một số bệnh nền, lại mới tiêm 1 mũi vắc xin nên trường hợp mắc bệnh chắc sẽ nhiều nguy cơ về sức khỏe. Tôi cố gắng theo dõi thật kỹ như vậy, nếu dương tính thì phải phát hiện được sớm để nhờ bác sĩ tư vấn”, cô chia sẻ.
Theo bác sĩ Lê Văn Thiệu, Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, thực tế F1 cách ly cùng nhà với F0 không cần thiết phải test quá nhiều lần.
Bác sĩ Thiệu cho biết, về nguyên tắc, khi không có triệu chứng [kể cả đang trong giai đoạn ủ bệnh] thì việc test nhanh cũng khó lên vạch. Thậm chí, những ngày đầu khi mới khởi phát triệu chứng, do nồng độ virus còn rất thấp, test nhanh sẽ chưa hiện kết quả dương tính. Que test nhanh xuất hiện vạch mờ tức lúc này nồng độ virus của người bệnh đã cao, virus nhân lên đủ số lượng để độ nhạy của test có thể nhận ra.
Vì vậy, việc test thường xuyên cũng không có nhiều tác dụng. F1 chỉ nên test vào khoảng ngày thứ 5-7 sau lần cuối tiếp xúc gần F0 để khẳng định mình có nhiễm bệnh hay không [đã loại trừ cả trường hợp nhiễm bệnh không triệu chứng] hoặc test sau một vài hôm khởi phát triệu chứng.
Tuy nhiên, bác sĩ cũng lưu ý nếu trong điều kiện có tiền sử tiếp xúc với F0 rất rõ ràng [đặc biệt là thành viên cùng gia đình], sau đó khởi phát triệu chứng của Covid-19 thì khả năng dương tính gần như chắc chắn. Khi ấy, người bệnh có thể không cần cố test, sẽ gây lãng phí, không cần thiết.
Thực tế, trước diễn biến dịch phức tạp, số mắc tăng cao tại nhiều nơi như hiện nay, việc F1 cách ly cùng nhà với F0 đã trở nên phổ biến, thậm chí nhiều gia đình “1 F1 cách ly cùng 5, 6 F0”. Nếu không biết cách phòng tránh lây nhiễm, nguy cơ mắc bệnh là hiện hữu. Một số F1 tâm lý chủ quan, quan điểm “ai rồi cũng thành F0” nên vẫn ăn ở cùng F0, sinh hoạt như bình thường. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, quan điểm này dẫn đến nhiều hệ lụy, trong đó có nguy cơ diễn tiến nặng hay các nguy cơ sức khỏe hậu Covid-19.
Bác sĩ Thiệu đã đưa ra một số hướng dẫn với F0 và F1 về cách phòng chống lây nhiễm trong quá trình cùng cách ly tại nhà.
Theo đó, nếu căn hộ của bạn có từng tầng riêng biệt, nhiều nhà vệ sinh, có khu nấu ăn riêng thì việc cách ly dễ dàng hơn; chỉ cần không tiếp xúc, không đi qua lại không gian của nhau. Tuy nhiên, với các hộ gia đình nhỏ, chỉ có một nhà tắm, một nhà vệ sinh và một gian bếp thì trước tiên phải tạo “không gian chung” và “không gian riêng”.
Không gian riêng là phòng ngủ, phòng sinh hoạt hàng ngày; không gian chung là những nơi cả F1, F0 cùng sử dụng như nhà tắm, nhà vệ sinh,…
Bạn cần chia khung giờ sử dụng không gian chung rõ ràng, báo trước với các thành viên trong gia đình nếu muốn vào những nơi này. Ví dụ, F0 tắm vào khoảng thời gian này trong ngày thì F1 sẽ tắm khoảng thời gian khác. Sau khi F0 vào không gian chung, có thể khử khuẩn bề mặt như tay nắm cửa, lau sàn,… để giảm nguy cơ lây cho F1.
Với việc giặt quần áo, rửa bát, bác sĩ Thiệu cho biết, quần áo của bệnh nhân Covid-19 nên được giặt riêng, chỉ cần dùng xà phòng giặt bình thường, sau đó phơi khô ráo ở không gian riêng. Bát đũa của bệnh nhân cũng chỉ cần dùng nước rửa bát thông thường vì về cơ bản, virus không sống được trong môi trường xà phòng. Lưu ý, tránh để F1 và F0 dùng chung bát đũa trong khoảng thời gian này.
Về việc khử khuẩn về mặt, theo bác sĩ, hiện người dân không cần phun hóa chất, khử khuẩn nhiều như giai đoạn trước đây vì theo lý thuyết, virus không thể tồn tại lâu ngoài môi trường, nhất là bề mặt khô ráo. Thay vào đó, chỉ khử khuẩn tại không gian chung, ở những bề mặt có nhiều nguy cơ như tay nắm nửa, bồn rửa mặt, sàn nhà,… [riêng bề mặt tường chỉ cần không chạm, dựa vào là có thể tránh được virus].
“Một số người quá lo lắng, lau chùi cả ngày cũng không tốt vì dù là người bệnh hay F1 cũng cần thời gian nghỉ ngơi. Về cơ bản, chỉ cần tuân thủ tốt thông điệp 5K, giữ khoảng cách, tạo không gian riêng - chung, chia múi giờ để tận dụng tối đa không gian chung cũng sẽ giảm được nguy cơ lây nhiễm”, bác sĩ Thiệu nói.
Nhiều người lo lắng khi tiếp xúc F0 nên test nhanh ngay sau đó hoặc ngày nào cũng tự xét nghiệm. Điều này sai lầm và gây lãng phí, dễ có kết quả âm tính giả.
Số F0 trong cộng đồng ngày càng tăng khiến người dân lo lắng bản thân bị lây nhiễm sau khi tiếp xúc ca bệnh. Từ tâm lý này, nhiều người test nhanh ngay khi tiếp xúc F0 hoặc test liên tiếp nhiều ngày. Điều này là không cần thiết, dễ gây lãng phí và có thể xảy ra tình trạng âm tính giả nếu thời điểm test nhanh không thích hợp.
Không nên test ngay sau khi tiếp xúc F0
Trong quá trình nhiễm nCoV, tải lượng virus sẽ tăng lên và giảm đi. Tải lượng virus là số lượng nCoV mà bác sĩ có thể tìm thấy trong cơ thể bạn. Họ có thể sử dụng máu, tăm bông hoặc các chất dịch cơ thể khác nhau để kiểm tra tải lượng của một virus cụ thể. Bản thân những người mắc Covid-19 cũng có tải lượng virus khác nhau.
Các nghiên cứu đã cho thấy tải lượng virus của F0 cao nhất trong vòng 5 ngày kể từ khi có triệu chứng đầu tiên. Đây là lúc các xét nghiệm Covid-19 có thể phát hiện chính xác nhất.
Không giống xét nghiệm rRT-PCR, các xét nghiệm nhanh kháng nguyên phát hiện protein của virus. Nó cho kết quả dương tính khi người bệnh đang ở giai đoạn có khả năng lây nhiễm. Ngưỡng phát hiện virus là từ ngày thứ 4 đến 10.
Ngay khi tiếp xúc F0, virus chưa thể nhân lên đủ tải lượng để kit test nhanh có thể nhận biết, dễ tạo thành kết quả âm tính giả. Ảnh: Images.
Nếu vừa tiếp xúc nguồn lây hoặc ở giai đoạn ủ bệnh, bạn có thể đã nhiễm virus, song, tải lượng còn thấp. Lúc này, test nhanh chưa phát hiện được virus, kết quả trả về dễ là âm tính giả.
Do đó, nếu không có triệu chứng mắc Covid-19, bạn có thể test nhanh vào ngày thứ 5 hoặc thứ 7 sau khi tiếp xúc F0. Nếu gia đình có người mang thai, mắc bệnh lý nền, bạn cần tuân thủ 5K theo khuyến cáo của Bộ Y tế, sau đó, đợi đến ngày thứ 4 mới nên test nhanh. Nếu kết quả âm tính, bạn nên test lại vào ngày thứ 7.
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ [CDC] khuyến nghị người dân nên xem xét việc tự test trước khi tham gia các cuộc tụ họp trong nhà với những người không sống cùng. Điều này đặc biệt quan trọng nếu buổi tụ họp có trẻ em chưa được tiêm chủng, người lớn tuổi, người suy giảm miễn dịch hoặc có nguy cơ mắc bệnh nặng. Bạn nên xét nghiệm nếu có các triệu chứng Covid-19; đã tiếp xúc hoặc có thể tiếp xúc một người nào đó mắc Covid-19.
ThS.BS Nguyễn Quốc Thái, Trung tâm Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Bạch Mai [Hà Nội], cho rằng việc test nhanh liên tục là không cần thiết. Người dân chỉ cần test nhanh khi có triệu chứng nghi ngờ mắc Covid-19 như sốt, ho, đau họng, đau ngực.
Bác sĩ Thái cũng khuyến cáo người dân xét nghiệm nhanh nhiều lần nhưng không đúng cách thì vẫn không phát hiện được virus mà còn gây lãng phí và tốn kém. Bên cạnh đó, việc này còn tạo cảm giác an toàn giả, dễ buông lỏng các biện pháp phòng bệnh.
Que ngoáy dịch tỵ hầu [dịch mũi] đúng cách là que test chạm đến phần tỵ hầu họng. Nếu test sai có thể gây tổn thương niêm mạc mũi, kết quả không chính xác. Ảnh: Diagnostics roche.
F0 điều trị tại nhà nên test bao nhiêu lần?
Khi trở thành F0, nhiều người có tâm lý lo lắng, một ngày có thể test 2-3 lần để xem virus đã đào thải hết chưa. Đây cũng là việc không cần thiết. Test nhanh nhiều và không đúng cách có thể gây ảnh hưởng niêm mạc mũi, chảy máu cam, tốn kém, lãng phí.
Khi mắc Covid-19, vạch chữ T trên kit test có thể chuyển màu đậm nhạt tùy theo tải lượng virus của người bệnh. Ngày đầu tiên, vạch T sẽ mờ. Đây có thể là thời kỳ ủ bệnh, virus chưa nhân lên nhiều.
Sau đó, từ ngày thứ 4 đến ngày thứ 8, thời điểm này tải lượng virus đạt đỉnh, cũng là lúc hai vạch đậm nhất. Sau đó, ngày thứ 10 trở đi vạch sẽ mờ dần. Sau ngày thứ 14, kit test nhanh có thể chỉ còn một vạch C. Chúng ta có thể dựa vào mức độ đậm nhạt của vạch T để xem đang ở giai đoạn nào của Covid-19.
Thời điểm cách nhau giữa những lần test nên là 3 ngày/lần. Sau khoảng 7-10 ngày mới nên test lại để xem cơ thể đã âm tính chưa.
Theo hướng dẫn từ Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM [HCDC], quy trình tự test nhanh gồm:
– Bước 1: Chuẩn bị tuýp dung dịch đệm [buffer] theo hướng dẫn của nhà sản xuất.
– Bước 2: Tự lấy mẫu trước gương hoặc thực hiện thao tác lấy mẫu cho các thành viên khác trong gia đình.
– Bước 3: Dùng tay xoay đều tăm bông trong tuýp nhựa chứa dung dịch đệm, nhúng que tăm bông lên xuống trong dung dịch đệm [10 lần].
– Bước 4: Chuyển tay lên phần thân trên tuýp, bóp chặt và rút từ từ que tăm bông. Đảm bảo vắt sạch toàn bộ dung dịch còn đọng trên đầu tăm bông xuống đáy tuýp.
– Bước 5: Đóng chặt nắp màng lọc, lắc đều dung dịch trong tuýp bằng tay [5 lần].
– Bước 6: Ghi tên mỗi thành viên lên từng khay test tương ứng. Nhỏ 3-5 giọt dung dịch trên vào giếng test.
– Bước 7: Đọc kết quả sau 15-30 phút theo hướng dẫn của nhà sản xuất.
Hình ảnh kết quả test nhanh Covid-19. Nguồn: MCA.
Sau khi test nhanh Covid-19, 3 trường hợp hiển thị kết quả có thể xảy ra:
– Âm tính: Vạch C nổi, vạch T không nổi.
– Dương tính: Cả 2 vạch màu đều nổi, kể cả vạch T mờ.
– Kết quả không hợp lệ [có thể do thực hiện test sai hoặc bộ sản phẩm không đạt chất lượng]: Cả 2 vạch không nổi; hoặc vạch T nổi, vạch C không nổi.
Mỗi kit test đều đi kèm hướng dẫn và thời gian kết quả có hiệu lực, rơi vào khoảng 15-30 phút tùy thuộc hãng sản xuất. CDC khuyến cáo ngoài việc lấy mẫu đúng cách, chúng ta chỉ nên chỉ đọc kết quả kiểm tra trong khung thời gian được chỉ định trong hướng dẫn. Nếu không, kết quả này có thể sai sót và gây hiện tượng âm tính giả, dương tính giả.