I. Văn bản thuyết minh
- Văn bản thuyết minh là văn bản nhằm giới thiệu, trình bày chính xác, khách quan về cấu tạo, tính chất, quan hệ, giá trị của một sự việc, hiện tượng, vấn đề thuộc tự nhiên, xã hội, con người.
- Có nhiều loại văn bản thuyết minh. Có loại chủ yếu trình bày, giới thiệu như thuyết minh về một tác phẩm, một danh lam thắng cảnh, một di tích lịch sử, một phương pháp... Có loại thiên về miêu tả sự vật, hiện tượng với những hình ảnh sinh động giàu tính hình tượng.
II. Kết cấu của văn bản thuyết minh
1. Kết cấu văn bản là gì?
- Kết cấu văn bản là tổ chức, sắp xếp các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất, hoàn chỉnh, có ý nghĩa.
- Có thể chọn hình thức kết cấu khác nhau nhưng phải phù hợp với mối lên hệ bên trong của các đối tượng, quan hệ giữa đối tượng với môi trường xung quanh và quá trình nhận thức của con người.
2. Văn bản [SGK]
a. Đối tượng và mục đích thuyết minh của từng văn bản.
- Đối tượng:
+ Trong văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân, người viết tập trung thuyết minh về một hiện tượng, một nếp sống văn hóa của dân tộc Việt Nam, cụ thể là hội thổi cơm thi ở làng Đồng Vân [xã Đồng Tháp, huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội].
+ Trong văn bản Bưởi Phúc Trạch, người viết tập trung thuyết minh về bưởi Phúc Trạch và giá trị của bưởi Phúc Trạch, một loại quả nổi tiếng từng được xếp vào hàng Quả ngon xứ Đông Dương.
- Mục đích:
+ Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân giúp người đọc hiểu được quy trình của hội thi thổi cơm, cách thức thổi cơm thi, cách đánh giá của ban giám khảo. Từ đó, văn bản cũng giúp người đọc ý thức được những nét đặc sắc và giữ gìn những nét đẹp cổ truyền trong sinh hoạt văn hóa thời hiện đại.
+ Văn bản Bưởi Phúc Trạch giúp người đọc hình dung đặc điểm, hương vị của loại bưởi nổi tiếng và công dụng của loại bưởi này.
b. Tìm các ý chính tạo thành nội dung thuyết minh của từng văn bản.
- Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân được cấu tạo được dựa trên các ý chính sau:
+ Thời gian tổ chức hội thổi cơm thi.
+ Diễn biến và cách thức tiến hành của các đối tượng tham gia hội thi.
+ Cách đánh giá và kết quả của các nồi cơm tham gia hội thi.
+ Ý nghĩa của hội thi.
- Văn bản Bưởi Phúc Trạch được hình thành từ các ý sau:
+ Giới thiệu về hình dáng, màu sắc của loại bưởi Phúc Trạch.
+ Cách thức gọi bưởi và đặc điểm của những múi bưởi Phúc Trạch.
c. Phân tích cách sắp xếp các ý trong từng văn bản. Giải thích cơ sở của cách sắp xếp ấy.
- Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân:
+ Cách sắp xếp các ý theo trình tự thời gian, từ quá trình bắt đầu cho đến khi kết thúc cuộc thi thổi cơm.
+ Cơ sở: Dựa vào nội dung của văn bản [có nhiều yếu tố "tự sự], cách sắp xếp này giúp người đọc hình dung được toàn bộ diễn biến của quá trình thi thổi cơm.
- Văn bản Bưởi Phúc Trạch:
+ Cách sắp xếp theo trình tự hỗn hợp, trình bày, miêu tả [từ đặc điểm bên ngoài như hình dáng, vỏ, màu sắc... đến đặc điểm bên trong như múi bưởi, hương vị... tiếp đến công dụng như tăng thêm sức khỏe...].
+ Cơ sở: Dựa vào nội dung của văn bản [miêu tả], cách sắp xếp này giúp người đọc hình dung đầy đủ các điều kiện, tính chất... của bưởi Phúc Trạch.
d. Các hình thức kết cấu chủ yếu của văn bản thuyết minh gồm:
- Kết cấu theo trình tự thời gian.
- Kết cấu theo trình tự không gian.
- Kết cấu theo trình tự logic.
- Kết cấu theo trình tự hỗn hợp.