Mặc dù chỉ 5% trường hợp bệnh polyp túi mật chuyển thành ung thư, 95% là lành tính nhưng bạn cũng cần biết cách chung sống khỏe mạnh với bệnh. Nguyên nhân là do căn bệnh này vẫn thường xuyên gây đau, đầy trướng, chậm tiêu tương tự như sỏi mật, chưa kể đến các biến chứng nguy hiểm khi polyp tăng kích thước.
Polyp túi mật là một dạng u nhỏ, mọc nhô ra từ lớp niêm mạc hoặc cơ bên trong của túi mật, dưới dạng đơn độc hoặc thành chùm [đa polyp túi mật].
Phần lớn các trường hợp polyp là lành tính [không phải ung thư] và hầu như không gây ra bất kỳ triệu chứng nào. Chỉ có khoảng 6 – 7% người gặp phải triệu chứng polyp túi mật như đầy trướng, chậm tiêu, buồn nôn hoặc đau hạ sườn phải. Những triệu chứng này là do các mảnh vỡ của cholesterol bị bong ra khỏi bề mặt [niêm mạc] túi mật.
Nguyên nhân gây polyp túi mật là gì?
Polyp được hình thành từ nhiều nguyên nhân khác nhau với 3 dạng chính:
1. Polyp cholesterol: Chiếm 60% trên tổng số ca mắc phải. Nguyên nhân bắt nguồn từ một khiếm khuyết trong chuyển hóa cholesterol hoặc dư thừa cholesterol trong túi mật. Polyp cholesterol thường chỉ xuất hiện ở 1/3 túi mật và ít khi trở thành dạng ác tính. Polyp cholesterol thường xuất hiện cùng với tình trạng rối loạn cholesterol máu.
2. Polyp tuyến [u tuyến túi mật]: Polyp tuyến chiếm 25% trong số các trường hợp polyp lành tính, hình thành do sự tăng sinh quá mức của niêm mạc túi mật. Nhưng nếu polyp tuyến xuất hiện đơn độc ở đáy túi mật thì có nguy cơ cao chuyển thành u ác tính, hay gặp ở người cao tuổi.
3. Polyp viêm: Chiếm 10% các trường hợp bị polyp. Bản chất của polyp viêm là dạng mô xơ sẹo do tình trạng viêm mạn tính trên thành túi mật.
Chẩn đoán polyp túi mật như thế nào?
Phương pháp chính xác nhất để chẩn đoán polyp là siêu âm. Ngoài việc phát hiện polyp, siêu âm còn đo được kích thước của những polyp này, từ đó đánh giá được nguy cơ tiềm ẩn ung thư.
Sau đây là 4 tiêu chuẩn vàng trong việc dự đoán nguy cơ polyp ác tính:
1. Kích thước polyp lớn hơn 1cm, đặc biệt những polyp có kích thước trên 1,5 cm thì khả năng tiến triển thành ung thư lên tới 46 – 70%.
2. Hình dáng polyp xù xì, chân lan rộng không nhìn thấy cuống.
3. Polyp tăng nhanh về kích thước và số lượng.
4. Người bệnh thường xuyên bị đau viêm túi mật, đầy trướng, khó tiêu, buồn nôn, đau mạn sườn phải.
Chưa có thuốc chữa khỏi polyp và polyp cũng không tự biến mất được. Tuy nhiên, có một số dạng polyp có thể teo nhỏ lại chẳng hạn như polyp viêm, polyp cholesterol nếu người bệnh thay đổi chế độ ăn uống, tập luyện hoặc sử dụng các thực phẩm bổ sung có lợi cho gan mật.
Polyp túi mật nên ăn gì, kiêng ăn gì?
Chế độ ăn uống đóng vai trò rất quan trọng để ngăn ngừa polyp phát triển cũng như hạn chế tối đa các triệu chứng của polyp. Vậy người bị polyp túi mật nên ăn gì, kiêng gì mới tốt cho sức khỏe?
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, người bệnh nên lưu ý một số nguyên tắc ăn uống sau đây:
• Thực phẩm nên ăn: Người bệnh nên chọn “chất béo tốt” có nguồn gốc thực vật như dầu hạt cải, dầu hướng dương… thay vì chất béo động vật để giảm cơn đau túi mật. Bạn nên tăng cường các loại rau xanh, hoa quả giàu chất xơ giúp việc tiêu hóa được dễ dàng hơn.
• Thực phẩm nên kiêng: Da của các loại thịt gia cầm như ngan, gà, vịt cũng như mỡ và nội tạng động vật vì những thực phẩm này chứa nhiều cholesterol có thể làm polyp tăng kích thước và khiến các triệu chứng của bệnh trầm trọng hơn.
Bạn nên tập thói quen ăn uống điều độ, không ăn quá no hay bỏ đói cơ thể. Ăn uống vệ sinh, đảm bảo ăn chín uống sôi và tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần.
Bên cạnh chế độ ăn uống, bạn cũng đừng quên tập luyện thể dục thường xuyên như đi bộ, chạy xe đạp, chơi quần vợt… đều đặn từ 30 – 45 phút mỗi ngày giúp tăng vận động đường mật, hạn chế sự ứ đọng dịch mật.
Siêu âm định kỳ
Trường hợp có polyp túi mật nhưng chưa cần phẫu thuật thì chỉ cần siêu âm định kỳ để theo dõi tiến triển của polyp.
- Polyp có kích thước nhỏ hơn 6mm: định kỳ tái khám sức khỏe 6–9 tháng/lần.
- Polyp có kích thước từ 6–9mm trở lên: đi khám khoảng 3 tháng/lần.
Trong quá trình theo dõi, nếu bạn có dấu hiệu bất thường như đau hạ sườn phải thường xuyên, nôn, sốt… thì nên sớm tái khám.
Phẫu thuật cắt túi mật
Trường hợp polyp có kích thước lớn hơn 10mm, kích thước của polyp tăng gấp đôi thậm chí gấp ba, chân polyp lan rộng, hình không đều đặn, đa polyp hoặc khiến người bệnh bị đầy trướng, chậm tiêu, viêm túi mật, đau liên tục vùng hạ sườn phải… thì chỉ định cắt túi mật là cần thiết để tránh rủi ro.
Polyp túi mật thường phát triển một cách thầm lặng nên khó phòng ngừa nhưng nếu bạn biết cách điều trị và điều chỉnh chế độ ăn uống thì vẫn có thể kiểm soát được. Hãy duy trì thói quen sống lành mạnh và theo dõi định kỳ, bạn sẽ sống chung với bệnh một cách khỏe mạnh nhé!
Các bài viết của Hello Bacsi chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
Polyp túi mật còn gọi là u nhú niêm mạc tuyến túi mật, là một tổn thương dạng u hoặc giả u phát triển trên bề mặt niêm mạc túi mật. Đây là một bệnh khá phổ biến, có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi [nhưng chủ yếu gặp ở người trưởng thành, rất hiếm gặp ở trẻ em] và không có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ mắc giữa nam và nữ.
Tỷ lệ polyp túi mật trong cộng đồng dao động từ 0,03% đến 9%. Nếu so với sỏi túi mật thì polyp túi mật ít gặp hơn sỏi túi mật, hay gặp ở phụ nữ độ tuổi từ 30-50.. Số lượng và kích thước của polyp túi mật cũng khá đa dạng, nhưng thường gặp nhất là có một polyp trong túi mật với kích thước nhỏ hơn 10 mm. Một số người có thể có nhiều polyp trong túi mật hoặc kích thước polyp lên đến 20-40mm, hay vừa có polyp vừa có sỏi túi mật. Polyp túi mật lành tính chiếm khoảng 92% các trường hợp, gồm có hai loại: u thật như u tuyến, u cơ, u mỡ...; u giả như u cholesterol, u cơ tuyến, viêm giả u... Polyp túi mật ác tính chiếm khoảng 8%, gồm có ung thư tuyến, u sắc tố, di căn ung thư...
Có rất nhiều các yếu tố được cho là có liên quan việc hình thành polyp túi mật như: chức năng gan mật kém, nồng độ đường máu, mỡ máu cao, béo phì, thói quen ăn uống không điều độ, nhiễm virut viêm gan… Nhưng trên thực tế chưa có nghiên cứu nào khẳng định được chính xác nguyên nhân hình thành polyp túi mật. Thực phẩm có liên quan tới sự hình thành polyp túi mật. Polyp túi mật là bệnh đa phần lành tính, nhưng ngày càng có xu hướng gia tăng do thói quen sinh hoạt và ăn uống không phù hợp. Có nhiều yếu tố thuận lợi đối với việc hình thành polyp túi mật như chức năng gan mật kém, nồng độ đường máu, nồng độ mỡ máu cao, béo phì, nhiễm virus viêm gan, thói quen ăn uống nhiều mỡ, chất béo, làm tăng thêm lượng cholesterol trong cơ thể. Đối với người bị polyp túi mật thì chế độ ăn uống phải thanh đạm gần giống với người bị bệnh tim mạch, tăng huyết áp, tức là phải giảm cholesterol xấu trong máu. Bạn có thể giảm cholesterol bằng các loại thực phẩm lành mạnh gồm: Yến mạch, các loại hạt, đậu, thay chất béo từ động vật bằng thực vật, tăng lượng cá ăn hàng ngày.... Đặc biệt, không nên uống rượu, cà phê mà thay vào đó là uống trà xanh bởi trà xanh chứa catechins, là những hợp chất chống oxy hóa giúp giảm cholesterol xấu một cách khá tốt.
2. Triệu chứng lâm sàng Cơ năng: [Lâm sàng thường mơ hồ, ít khi rầm rộ]; chỉ có biểu hiện lâm sàng khi polyp gây rối loạn bài tiết, bài xuất dịch mật tại lòng túi mật hay có sỏi tủi mật hoặc viêm túi mật kèm theo. Đau tức nhẹ vùng hạ sườn phải hoặc thượng vị [gần 80%], đau thường xuất hiện sau khi ăn; có thể đầy bụng, khó tiêu, buồn nôn và nôn. Toàn thân: Bệnh nhân thường không có sốt và không có dấu hiệu tắc mật. Thực thể: [Kín đáo] Thăm khám bụng có thể thấy: đau tức nhẹ khi ấn vùng hạ sườn phải, đa số không phát hiện các dấu hiệu bất thường. Khám các cơ quan khác để phát hiện các bệnh lý kèm theo.
3. Cận lâm sàng: Siêu âm ổ bụng: [Rẻ tiền, hữu ích cho tầm soát các bệnh lý túi mật: Sỏi túi mật, polyp túi mật]. Hình ảnh polyp túi mật trên siêu âm là hình tăng âm [chiếm gần 95%], không có bóng cản [khác với sỏi túi mật là hình tăng âm có bóng cản, hình ảnh tăng âm này không di động khi thay đổi tư thế và nằm bám trên bề mặt của niêm mạc túi mật. Siêu âm cho phép xác định được polyp, vị trí, kích thước và hình dạng polyp [có cuống hay không có cuống], ngoài ra còn giúp theo dõi sự tiến triển để có xử trí thích hợp. Tỷ lệ chẩn đoán chính xác của siêu âm đối với polyp túi mật là trên 90%. Siêu âm cần đánh giá các thương tổn khác ở gan và các cơ quan trong ổ bụng,...
Chụp đường mật cản quang qua đường uống [ít dùng]: hình polyp thể hiện là một hình khuyết cản quang ở túi mật đã ngấm thuốc.
Chụp đường mật ngược dòng qua nội soi [ít dùng]: Thường chỉ định khi siêu âm đường mật thất bại.
Chụp cắt lớp vi tính [CT scanner – MSCT scanner]: Trong các trường hợp polyp to có nguy có ác tính. Hình ảnh tổn thương polyp trong chụp cắt lớp là khối tăng tỷ trọng lồi ra trong lòng túi mật. CT có bơm thuốc cản quang giúp chẩn đoán chính xác gần 90%.
Chụp cộng hưởng từ [MRI]: Chỉ định khi tổn thương polyp nghi ngờ ác tính. Trên phim MRI polyp là khối tăng tín hiệu ở thì T2.
Sinh hóa: Đánh giá chức năng gan thận, test virus viêm gan [HCV, HbsAg,...], miễn dịch u [CEA, CA 19-9]
Túi mật là một cấu thành của hệ thống đường dẫn mật, có vai trò tham gia điều hòa bài tiết mật và tiêu hóa thức ăn, do vậy không thể tùy tiện tiến hành cắt bỏ khi chưa có chỉ định. 92% polyp túi mật có bản chất lành tính [không ung thư], do vậy người bệnh không cần đến sự can thiệp điều trị cắt bỏ túi mật. Với polyp nhỏ dưới 1cm [hoặc dưới 1,5cm] có thể chỉ cần theo dõi thường xuyên mỗi 3-6 tháng mà không cần phẫu thuật cắt bỏ túi mật. Polyp lớn hơn 1cm có khả năng tiến triển thành ung thư, đặc biệt là những polyp lớn hơn 1,5cm, do đó, cắt bỏ túi mật có thể được đề nghị để ngăn chặn sự phát triển ung thư túi mật. Theo các nghiên cứu trong và ngoài nước thì polyp túi mật nếu xác định trên siêu âm có kích thước nhỏ hơn 10mm hầu hết lành tính. Ngoài ra những hình ảnh gợi ý tính chất ác tính khi thấy polyp có chân lan rộng, hình không đều đặn, phát triển nhanh. Khi đó phải chỉ định can thiệp phẫu thuật ngoại khoa để cắt bỏ túi mật. Do không thể có một thăm dò nào chẩn đoán chính xác bản chất của polyp túi mật nếu chưa có can thiệp phẫu thuật, vì vậy các bác sĩ thống nhất một phác đồ xử trí đối với polyp túi mật như sau: Nếu nghi ngờ polyp túi mật phát hiện qua siêu âm mà bệnh nhân không có triệu chứng như đau sốt... thì nên kiểm tra lại sau 6 tháng hay 1 năm để khẳng định. Nếu sau thời gian đó mà không còn hình ảnh của polyp thì không cần phải xử trí gì. Trường hợp hình ảnh polyp rõ, cần theo dõi định kỳ bằng siêu âm 6 tháng nếu khối u lớn trên 10mm, hoặc có phát hiện các biểu hiện ác tính qua xét nghiệm máu, các thăm dò khác hoặc polyp đã có biểu hiện lâm sàng như đau sốt tái phát nên chỉ định phẫu thuật sớm. Ngày nay, với sự phát triển của phẫu thuật nội soi, cắt túi mật nội soi là phẫu thuật ít xâm hại, ít đau và bệnh nhân hồi phục nhanh, ít biến chứng.
Hình ảnh siêu âm và đại thể polyp túi mật
Bác sỹ Trần Thị Bích Hạnh
Khoa Chẩn đoán chức năng – Bệnh viện TƯQĐ 108