Tại sao da bị sạm

Tìm hiểu chungSạm da là tình trạng tăng sắc tố trên da làm cho da vùng tổn thương có màu nâu, nâu đen, vàng nâu, xanh, xanh đen, có thể gặp ở bất kỳ vùng da nào của cơ thể, tuy nhiên vị trí hay gặp là vùng hở, đặc biệt là mặt, cổ. Bệnh ảnh hưởng nhiều đến tâm lý và thẩm mỹ của người bệnh.

---

Triệu chứng thường gặp

Những dấu hiệu và triệu chứng của sạm da

Xuất hiện các mảng da sậm màu hơn (màu nâu, nâu đen, vàng nâu, xanh, xanh đen) so với vùng da xung quanh.

Sạm da có thể xuất hiện toàn thân hoặc ở khu trú, làn da có thể xù xì hoặc nhẵn, tập trung thành từng mảng hoặc lan tỏa.

Biến chứng có thể gặp khi bị sạm da

Sạm da không phải một tình trạng da nguy hiểm tới tính mạng. Thế nhưng, những mảng da sậm màu trên gương mặt, những vùng da hở, dễ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời lại khiến cho những người gặp phải thiếu tự tin, thu mình trước những mối quan hệ ngoài xã hội vì mặc cảm ngoại hình.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp sạm da có thể là dấu hiệu của vấn đề sức khỏe, lúc đó bạn cần được kiểm tra và can thiệp các biện pháp điều trị để đảm bảo cho sức khỏe. Đặc biệt là một số rối loạn liên quan đến tăng sắc tố da có thể dẫn đến một số biến chứng tác động tiêu cực đến tính mạng như: Sạm da do bệnh Addison (suy tuyến thượng thận), ứ sắt là tình trạng cần được điều trị nhanh chóng. 

Ngoài ra, sạm da còn là dấu hiệu cảnh báo của một số bệnh lý bên trong cơ thể và đây đều là những vấn đề sức khỏe cần lưu ý và điều trị đúng phương pháp như: Tăng tuyết giáp, loãng xương, bệnh thận, tăng huyết áp, ung thư, nhiễm độc giáp…

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khuyến khích đến gặp bác sĩ để được xác định nguyên nhân và tư vấn phác đồ điều trị phù hợp, không nên tự ý điều trị tránh làm tình trạng trở nên tồi tệ hơn.

---

Nguyên nhân gây bệnh

Nguyên nhân dẫn đến sạm da

Thực chất, sạm da hình thành là do sự gia tăng sắc tố melanin, sắc tố quy định màu da của chúng ta. Melanin ở trạng thái bình thường, mức ổn định sẽ giúp cho da được đều màu, khỏe mạnh. Thế nhưng, khi có những tác động tới hoạt động của sắc tố này theo chiều hướng tiêu cực, khiến melanin tăng sinh sẽ xuất hiện những mảng màu hoặc nốt sẫm màu, hình thành sạm, các vấn đề tăng sắc tố như nám, tàn nhang, thậm chí là đồi mồi. Những nguyên nhân gây nên tình trạng sạm da bao gồm:

Sạm da do di truyền, bẩm sinh

• Hội chứng LEOPARD.

• Hội chứng PEUTZ-JEGHERS.

• Hội chứng CALM.

• Tàn nhang, bệnh BECKER.

• Nhiễm sắc tố đầu chi của DOLI.

• Tăng sắc tố vùng đầu chi của Kitamura.

Nhiễm sắc tố dầm dề (Incontinentia pigmenti)

Sạm da do rối loạn chuyển hoá:

• Bệnh thiếu sắc tố do thiếu sắt.

• Thoái hoá.

Sạm da do rối loạn nội tiết:

• Bệnh Addison.

• Dát sắc tố trong thời kì mang thai.

Do quá trình lão hóa tự nhiên.

Do hoá chất.

Do dị ứng thuốc trong bệnh hồng ban.

Những hoá chất hay thuốc gây tăng sắc tố da.

Thường là các hoá chất có nguồn gốc dầu mỏ, mỹ phẩm, nước hoa. Những hoá chất này đóng vai trò là chất cảm quang gây nhiễm sắc tố da ở vùng tiếp xúc ánh sáng.

Các yếu tố khác

• Nguyên nhân dinh dưỡng mà hàng đầu phải kể đến là thiếu vitamin A, B12, Vitamin PP.

• Yếu tố vật lý: Như cháy nắng, rám nắng ở vùng có bộc lộ với ánh sáng mặt trời mà không được bảo vệ.

• Tăng sắc tố sau viêm.

• Tăng sắc tố trong các khối u lành tính và ác tính.

• Tăng sắc tố trong bệnh hệ thống, bệnh lao, sốt rét, xơ cứng bì,…

---

Nguy cơ mắc phải

Những ai có nguy cơ bị sạm da?

Phụ nữ mang thai.

Phụ nữ độ tuổi mãn kinh.

Người hay tiếp xúc với ánh nắng mặt trời mà không có biện pháp bảo vệ phù hợp.

Làm việc văn phòng và thức khuya thường xuyên: Theo khảo sát, có tới 90% người làm việc văn phòng, thức khuya có dấu hiệu của sạm da. Lý do là làm việc trong môi trường kín, không khí kém lưu thông, tác động của điều hòa khiến da bị mất nước, dẫn đến bị oxy hóa nghiêm trọng.

Người chế độ ăn uống không điều độ, lạm dụng các loại hóa mỹ phẩm, dùng thuốc tránh thai, thuốc chống sốt rét, những người thực hiện hóa trị liệu lâu ngày…

Sạm da nghề nghiệp: Người làm việc trong môi trường tiếp xúc với dầu hỏa, xăng, dầu nhờn, nhựa than, nhựa đường… Sạm da nghề nghiệp ảnh hưởng tại nhiều vị trí, trong đó phổ biến nhất là má, góc hàm, cổ, cẳng tay, đùi, bàn tay, và và mặt chiếm tỉ lệ cao nhất.

Yếu tố làm tăng nguy cơ bị sạm da

Rối loạn nội tiết tố.

Có người nhà bị sạm da do di truyền (Tham khảo phần Những ai có nguy cơ sạm da?).

---

Phương pháp chẩn đoán và điều trị

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán sạm da

Lâm sàng

Sạm da do di truyền, bẩm sinh

• Hội chứng LEOPARD: Nốt ruồi, bất thường về điện tim, hai mắt cách xa nhau, hẹp động mạch phổi, bất thường bộ phận sinh dục, phát triển chậm và điếc.

• Hội chứng PEUTZ-JEGHERS: Nốt ruồi ở môi dưới, các mảng sắc tố xuất hiện từ khi sinh ra, hoặc lúc còn nhỏ, các tổn thương trên da có thể dần biến mất nhưng các tổn thương trong miệng thì không.

• Tàn nhang: Là các đốm màu nâu hoặc cà phê sữa, kích thước thường nhỏ hơn 0,5 cm. Tổn thương thường xuất hiện ở vùng hay tiếp xúc với ánh sáng mặt trời và thường xuất hiện trước 3 tuổi. Bệnh nặng khi đến tuổi dậy thì, vào mùa xuân hè sạm da tăng lên, mùa thu đông có giảm đi.

• Hội chứng CALM: Là những mảng màu cà phê sữa, nhợt đồng đều, rải rác, chu vi rõ ràng, kích thước từ 2-20cm, xuất hiện rất sớm sau khi sinh ra, có xu hướng biến mất khi trẻ lớn lên.

• Bệnh BECKER: Một mảng màu nâu, kích thước từ vài cm đến rất lớn, ranh giới rõ nhưng bờ không đều, hay xuất hiện ở vai, dưới vú hay sau lưng, ở vào tuổi 20 - 30 thường bị nhiều hơn, nhất là thường xuất hiện sau khi phơi nắng nhiều.

• Nhiễm sắc tố đầu chi của DOLI: Xuất hiện vùng da tăng sắc tố lốm đốm xen lẫn vùng mất sắc tố ở mu tay và mu chân. Có từ lúc bú mẹ hay trẻ nhỏ.

• Tăng sắc tố vùng đầu chi của Kitamura: Xuất hiện một mạng lưới tăng sắc tố giống tàn nhang ở bàn tay. Tổn thương thường xuất hiện trước tuổi 20.

Nhiễm sắc tố dầm dề (Incontinentia pigmenti)

Bệnh thường tiến triển qua 3 giai đoạn:

• Giai đoạn1: Bọng nước, mụn nước xuất hiện khi đẻ hoặc sau đó hai tuần.

• Giai đoạn 2: Có thể xuất hiện từ tuần thứ 2 đến thứ 6, biểu hiện là các sẩn tổn thương dạng lichen, các vết sùi.

• Giai đoạn 3: Nhiễm sắc tố từ tuần thứ 12 đến 36, xuất hiện các mảng tăng sắc tố màu nâu, màu sắc ngày càng tăng cho đến 2 tuổi sau đó giảm dần, kèm theo chậm phát triển tinh thần.

Sạm da do rối loạn chuyển hoá

• Bệnh thiếu sắc tố do thiếu sắt.

• Thoái hoá.

Sạm da do rối loạn nội tiết

• Bệnh Addison: Với các dát màu nâu rải rác khắp toàn thân do tăng cường sản xuất MSH và ACTH là hai hormon của tuyến yên. Mặc dù các dát sắc tố rải rác khắp toàn thân nhưng phần nhiều tập trung ở vùng bộc lộ với ánh sáng.

• Dát sắc tố trong thời kì mang thai: Rất nhiều phụ nữ thời kì mang thai xuất hiện các dát sắc tố, chủ yếu ở vùng da hở, mà hay gặp nhất ở mặt, cổ, vú, vùng sinh dục ngoài.

Do hoá chất

Do dị ứng thuốc trong bệnh hồng ban

Những hoá chất hay thuốc gây tăng sắc tố da thường là các hoá chất có nguồn gốc dầu mỏ, mỹ phẩm, nước hoa. Những hoá chất này đóng vai trò là chất cảm quang gây nhiễm sắc tố da ở vùng tiếp xúc ánh sáng.

Các yếu tố khác

• Nguyên nhân dinh dưỡng mà hàng đầu phải kể đến là thiếu vitamin A, B12, Vitamin PP: Sạm da gặp chủ yếu ở vùng hở.

• Yếu tố vật lý: Như cháy nắng, rám nắng ở vùng có bộc lộ với ánh sáng mặt trời mà không được bảo vệ.

• Tăng sắc tố sau viêm: Có thể khu trú ở thượng bì, cũng có khi ở cả trung bì do đại thực bào ăn sắc tố sau đó khu trú ở trung bì. Vùng tăng sắc tố này có thể xảy ra sau một viêm cấp hay mạn, hay sau một đợt nhiễm nấm hay nhiễm khuẩn.

• Tăng sắc tố trong các khối u lành tính và ác tính.

• Tăng sắc tố trong bệnh hệ thống, bệnh lao, sốt rét, xơ cứng bì…

Cận lâm sàng

Xác định sạm da khu trú ở thượng bì, trung bì hay hỗn hợp, sử dụng đèn Wood trong buồng tối bằng cách chiếu vào tổn thương tăng sắc tố, nếu:

• Sắc tố tăng đậm hơn so với nhìn mắt thường - tăng sắc tố thượng bì.

• Sắc tố mờ đi hay không nhìn thấy - tăng sắc tố ở trung bì.

• Còn khi chiếu đèn Wood vào tổn thương mà có chỗ tăng sắc tố, có chỗ mờ đi - tăng sắc tố ở cả thượng bì và trung bì, hay còn gọi là tăng sắc tố hỗn hợp.

Mô bệnh học: Biết tình trạng tăng sắc tố thượng bì, trung bì, hay hỗn hợp, cũng như tình trạng sắc tố và các điểm đặc trưng mô bệnh học cho mỗi một loại bệnh tăng sắc tố.

Các xét nghiệm khác để xác định nguyên nhân của tăng sắc tố: Bản đồ gen - đột biến gen.

Xét nghiệm sinh hoá máu

Điện tim

Siêu âm

Chẩn đoán xác định

Để xác định tình trạng sạm da chủ yếu dựa vào lâm sàng.

Để chẩn đoán chính xác bệnh lý cụ thể gây sạm da, chúng ta dựa vào biểu hiện lâm sàng trên da, biểu hiện rối loạn các cơ quan và kết quả xét nghiệm.

Phương pháp điều trị sạm da hiệu quả

Các biện pháp điều trị căn bản

• Điều trị nguyên nhân nếu có.

• Điểu chỉnh rối loạn chuyển hoá.

• Điều hoà rối loạn nội tiết.

• Không sử dụng thuốc hay hoá chất gây tăng sắc tố.

• Bổ sung vi chất và các vitamin A, PP, 3B…

• Dùng các biện pháp chống nắng khi ra nắng.

• Dùng kháng sinh, thuốc diệt vi khuẩn, virút, vi nấm.

• Bớt sắc tố hay u cần được loại bỏ bằng phẫu thuật, laser, hoá chất.

Điều trị tại chỗ

• Có thể sử dụng các thuốc làm giảm sắc tố da như: Hydroquinon, axít azelaic, leucodinin, vitamin A axít.

• Kem chống nắng hoặc corticoid.

Điều trị toàn thân

• Uống cloroquin, plaquinil, camoquil (mỗi ngày 1 viên, có thể dùng từ một đến ba tháng).

• Uống thêm các thuốc vitamin C, B, PP, L- cystin liều cao, kéo dài.

Các thuốc có thể dùng đơn độc hay phối hợp với một hoặc hai loại thuốc với nhau, tuỳ từng trường hợp cụ thể, theo chỉ định của bác sĩ.

Ngoài ra, có thể tham khảo thêm phương pháp trị sạm da đơn giản tại nhà (đây chỉ là phương pháp bổ sung, vẫn chưa thể giải quyết triệt để tình trạng sạm da):

• Kết hợp chanh và dầu dừa: Trộn 50ml nước cốt chanh cùng 100ml dầu dừa và 1 thìa cà phê muối. Dùng viên mặt nạ nén thấm đẫm hỗn hợp vừa tạo đắp lên mặt, dùng tay massage khu vực bị sạm. Giữ mặt nạ trong 20 phút rồi rửa mặt với nước ấm.

• Trị sạm bằng cà chua: Thái cà chua thành những lát dày từ 1-2cm, rửa sạch mặt rồi đắp lên vùng da bị sạm. Thư giãn trong 20 phút đến khi cà chua khô lại và rửa lại với nước mát.

• Ngoài ra, đu đủ xanh, nha đam, dứa… cũng là những nguyên liệu được nhiều người sử dụng để khắc phục da sạm màu.

Trị sạm bằng liệu pháp vật lý và công nghệ cao

Bên cạnh sử dụng mẹo dân gian, kem trị sạm bạn có thể sử dụng liệu pháp vật lý và công nghệ cao để khắc phục. Hiện nay các giải pháp này đang được đánh giá cao bởi tính hiệu quả chỉ sau một thời gian ngắn sử dụng. Các biện pháp vật lý và công nghệ cao muốn có hiệu quả tốt bạn cần đến cơ sở uy tín. Bởi các kỹ thuật này đòi hỏi người thực hiện phải có tay nghề cao, kinh nghiệm trong thực hành. Một số cách trị sạm nám được sử dụng phổ biến như:

• Lột da hóa học (peel da): Giải pháp này có thể sử dụng đơn độc hoặc kết hợp với phương pháp khác. Lột da hóa học sử dụng hóa chất axit lactic, axit glycolic, axit salicylic, axit trichloroacetic nhằm loại bỏ sạm, nám, thúc đẩy tái tạo tế bào da mới,…

• Mài da vi điểm: Bác sĩ sử dụng dụng cụ chuyên biệt loại bỏ lớp da trên cùng, kích thích tế bào tự chữa lành. Từ đó làn da sẽ sản sinh collagen giúp cải thiện bề mặt da, da sáng và mịn hơn.

• Sử dụng laser trị sạm: Chiếu tia laser trị sạm mang lại hiệu quả nhanh chóng sau vài buổi trị liệu. Tuy nhiên, giải pháp này có thể gây tình trạng sưng đỏ, da nhạy cảm với ánh nắng mặt trời…

• Liệu pháp ánh sáng xung cường độ cao (IPL): Phương pháp này sử dụng cho các sắc tố nông trên những type da sậm màu.

---

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của sạm da

Chế độ sinh hoạt:

• Tập thể dục thường xuyên.

• Tránh stress.

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.

• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn uống điều độ.

• Không nên ăn quá nhiều mỡ động vật.

• Uống nhiều nước.

• Ăn nhiều rau xanh.

Phương pháp phòng ngừa sạm da hiệu quả

Khi ra ngoài nắng cần đội mũ rộng vành, đeo kính, bôi kem chống nắng 30 phút trước khi ra ngoài trời - kể cả lúc trời râm. Hạn chế ra nắng nếu có thể nhất là vào mùa xuân hè.

Hạn chế sử dụng các chất có thể là chất cảm quang gây tăng sắc tố như các hoá chất có nguồn gốc dầu mỏ, nước hoa, mỹ phẩm, thuốc nhóm cyclin, sulphamid.

Có chế độ sinh hoạt điều độ, ít sử dụng bia rượu, chất kích thích.

---

• Mọi thông tin trên đây chỉ mang tính chất tham khảo. Việc sử dụng thuốc phải tuân theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên môn.