Quy trình hướng dẫn thực hiện gây mê hồi sứuc năm 2024

Cùng với gây tê, gây mê cũng là phương pháp vô cảm giúp giảm thiểu tối đa cảm giác đau đớn cho người bệnh. Người bệnh khi được gây mê sẽ không cảm thấy đau đớn, do đó nằm yên, không cử động, không lo lắng… qua đó đảm bảo yếu tố an toàn và thành công của cho ca phẫu thuật.

Gây mê là gì?

Gây mê là phương pháp sử dụng thuốc mê giúp người bệnh tạm thời mất ý thức, có thể không cảm thấy đau trong hoặc sau khi phẫu thuật. Sau khi thuốc đào thải hết thì người bệnh sẽ tỉnh lại. Thường trong gây mê bác sĩ sẽ dùng thêm các thuốc giảm đau và thuốc giãn cơ làm mất trương lực cơ giúp người bệnh nằm yên để bác sĩ phẫu thuật viên tiến hành phẫu thuật một cách chính xác và an toàn cho người bệnh. Liều lượng thuốc gây mê có thể thay đổi tùy theo cân nặng, thể trạng người bệnh, tình trạng chức năng các cơ quan như gan, thận và tùy vào các bệnh lý nội khoa đi kèm. (1)

Gây mê hoạt động như thế nào?

Theo BS.CKII Lưu Kính Khương – Trưởng khoa Gây mê Hồi sức, BVĐK Tâm Anh TP.HCM, thuốc gây mê sau khi được đưa vào cơ thể qua đường tĩnh mạch hay đường hô hấp sẽ tác động lên hệ thần kinh trung ương, người bệnh dần rơi vào trạng thái mất cảm giác toàn thân, thông qua việc gây ngủ, mất ý thức. Gây mê có thể sử dụng phổ biến từ những thủ thuật đơn giản như nội soi đường tiêu hóa cho đến những cuộc phẫu thuật lớn như mổ não, tim…

Đối với liều lượng thuốc gây mê. Nếu dùng liều quá ít thì không đủ gây mê người bệnh, liều quá cao sẽ dẫn đến tình trạng ngộ độc. Do đó, tùy từng ca bệnh và loại phẫu thuật mà bác sĩ gây mê sẽ đưa ra phác đồ gây mê phù hợp. Bác sĩ gây mê sẽ xem xét liều lượng, phối hợp các loại thuốc khác nhau như thuốc mê, thuốc giảm đau, thuốc giãn cơ… giúp người bệnh ngủ đủ sâu, giảm đau tốt, tránh các phản ứng gây hại và giãn cơ đủ giúp người bệnh luôn nằm yên để cuộc mổ được tiến hành nhanh chóng và an toàn. Tại BVĐK Tâm Anh, khi người bệnh tỉnh giấc thì ca mổ đã hoàn thành tốt đẹp.

Các loại gây mê thường được sử dụng

Đối với mỗi tình trạng bệnh lý, bác sĩ sẽ xem xét phương pháp gây mê phù hợp để cuộc phẫu thuật đạt kết quả tốt cho người bệnh. Các phương pháp gây mê phổ biến bao gồm:

• Gây mê phối hợp hay gây mê cân bằng: Được xem là phương pháp phổ biến nhất thông qua sự phối hợp của các kỹ thuật đặt nội khí quản kiểm soát đường thở, sử dụng thuốc gây mê, thuốc giảm đau và thuốc giãn cơ… để đạt được độ mê thích hợp cho ca phẫu thuật.
• Gây mê qua đường hô hấp: Dựa vào cơ chế thuốc thể khí hay thể lỏng bốc hơi, gây mê qua đường hô hấp thực hiện bằng cách đưa thuốc vào cơ thể người bệnh bằng cách yêu cầu người bệnh hít hơi thuốc mê. Thuốc sau khi được hít vào sẽ đi đến phế nang, vào máu và lên cơ quan đích là não phát huy tác dụng gây mê.
• Gây mê tĩnh mạch toàn phần: Bác sĩ gây mê sẽ tiêm thuốc qua đường tĩnh mạch của người bệnh để gây mê. Êkip gây mê sẽ theo dõi người bệnh trong suốt cuộc phẫu thuật. Bác sĩ gây mê cũng sẽ cung cấp thuốc để ngăn cơn đau khi người bệnh tỉnh dậy sau cuộc phẫu thuật.
• Gây mê mask (mặt nạ): Đưa thuốc mê qua đường tĩnh mạch hay đường hô hấp người bệnh. Thuốc tác động lên não, đồng thời người bệnh được kiểm soát hô hấp bằng mặt nạ.
• Gây mê mask thanh quản: Gây mê mask thanh quản cũng đang trở thành xu hướng mới trong việc kiểm soát đường thở trong gây mê và cấp cứu hồi sức. Phương pháp này cũng thường được chỉ định trong các trường hợp phẫu thuật ngắn và vừa, phẫu thuật cho các trường hợp về ngay trong ngày.
• Gây mê tĩnh mạch: Sử dụng bơm tiêm điện tiêm thuốc qua đường tĩnh mạch, có thể tiêm ngắt quãng hoặc truyền liên tục. Ngày nay với sự tiến bộ của khoa học người ta chế ra các bơm tiêm điện TCI cài đặt các thuật toán để máy có thể tính được nồng độ thuốc trong huyết tương hay trong não người bệnh mà không cần xét nghiệm nồng độ thuốc. Với phương pháp gây mê tĩnh mạch kiểm soát nồng độ đích bằng bơm tiêm điện TCI giúp nồng độ thuốc ổn định trong máu nên người bệnh nằm yên trong suốt quá trình làm thủ thuật, phẫu thuật và người bác sĩ gây mê dễ dàng biết được thời gian tỉnh của bệnh nhân. Người bệnh được gây mê tĩnh mạch có thể tự thở hay được hỗ trợ thở bằng mặt nạ oxy hoặc đặt ống nội khí quản, mặt nạ thanh quản và kiểm soát hô hấp bằng máy thở.
• Gây mê nội khí quản: Ống nội khí quản được đưa qua miệng hay mũi đặt vào khí quản người bệnh để kiểm soát hô hấp. Thuốc mê sử dụng qua đường hô hấp hoặc tĩnh mạch.

Khi nào thì nên lựa chọn gây mê thay vì gây tê?

Trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp gây mê thay cho gây tê. Những trường hợp cụ thể như sau: Phẫu thuật cho trẻ nhỏ khi các bé không hợp tác; người bệnh rơi vào trạng thái lo lắng thái quá, sợ hãi, khi cuộc phẫu thuật kéo dài, cần kiểm soát tốt hô hấp cho các vị trí phẫu thuật ở vùng đầu, mặt cổ, trong lồng ngực… Ngoài ra, một số phẫu thuật cần giãn cơ, bệnh nhân không thể thở tự chủ, cần phải hỗ trợ hô hấp.

Ảnh hưởng của thuốc mê như thế nào?

Những ảnh hưởng không mong muốn của thuốc mê đến các cơ quan khác nhau của cơ thể như: Tim mạch (giảm cung lượng tim, gây tụt huyết áp, giảm sức co bóp cơ tim…), hô hấp (ức chế hô hấp, chậm nhịp thở, tăng tiết nhầy…), hệ thần kinh trung ương (gây ảo giác, tăng áp lực nội sọ…) tuy nhiên các ảnh hưởng này thường chỉ thoáng qua và có thể dễ dàng dùng thuốc hóa giải.

Bơm tiêm điện TCI có thể tính được nồng độ thuốc trong huyết tương hay trong não người bệnh mà không cần xét nghiệm nồng độ thuốc trong máu

Đối với phương pháp gây mê toàn thân, trong một vài trường hợp, người bệnh phải nằm viện vài giờ đến vài ngày sau phẫu thuật. Gây mê toàn thân có thể ảnh hưởng, phản xạ và sự tập trung của người bệnh trong thời gian 1 – 2 ngày.

Một số phản ứng phụ khác bao gồm:

• Buồn nôn và nôn: Đây là tác dụng phụ phổ biến, có thể xảy ra trong vài giờ hoặc vài ngày sau phẫu thuật. Nó cũng có thể là hệ quả của một số yếu tố như thuốc, loại phẫu thuật…
• Đau họng: Ống thở được đặt trong cổ họng giúp người bệnh thở trong khi ngủ. Đây có thể là nguyên nhân khiến người bệnh bị đau họng sau khi ống được lấy ra. Thường chỉ đau nhẹ và hết sau vài ngày.
• Ngứa: Đây là một tác dụng phụ phổ biến của một vài loại thuốc giảm đau được sử dụng khi gây mê toàn thân.
• Ớn lạnh, rùng mình (hạ thân nhiệt): Tình trạng này xảy ra ở một nửa số bệnh nhân khi tỉnh lại sau phẫu thuật và nó có thể liên quan đến hạ nhiệt độ cơ thể do đó để phòng ngừa người bệnh khi vào phòng mổ Bệnh viện Tâm Anh sẽ được sưởi ấm.

Rủi ro có thể xảy ra khi gây mê

Các chuyên gia xem gây mê là phương pháp vô cảm an toàn, nhờ vào những tiến bộ trong kinh nghiệm lâu năm, chuyên môn giỏi, thuốc men và thiết bị y tế hiện đại tại BVĐK Tâm Anh. Dù có rất ít những vấn đề nghiêm trọng xảy ra trong qua quá trình gây mê nhưng bất cứ cuộc phẫu thuật nào cũng có thể xảy biến chứng tiềm ẩn, do đó dự phòng để có cuộc mổ tốt đẹp vẫn là điều nên chuẩn bị ứng phó ():

• Phản ứng dị ứng: Thống kê cho thấy, có khoảng 1 trong số 10.000 người bị phản ứng dị ứng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng với thuốc gây mê. Hơn 95% những người này sống sót và hồi phục tốt. Do đó, các bác sĩ điều trị cũng luôn sẵn sàng túc trực theo dõi sát trong suốt quá trình phẫu thuật cho người bệnh để xử lý hiệu quả nếu sự cố này xảy ra.
• Lú lẫn: Một số người bệnh có thể rơi vào trạng thái nhầm lẫn sau khi gây mê. Đặc biệt, nhóm người trên 60 tuổi, tình trạng lú lẫn có thể diễn ra trong vài ngày đến 1 tuần sau khi phẫu thuật. Người bệnh có thể cảm thấy mất phương hướng và gặp vấn đề trong việc ghi nhớ hoặc tập trung. Tình trạng này có thể nặng nề hơn nếu người bệnh ở lại bệnh viện vài ngày sau khi phẫu thuật, đặc biệt là ở phòng chăm sóc đặc biệt vì khung cảnh hay đồ vật khác lạ so với ở nhà.
• Mê sảng sau phẫu thuật hoặc rối loạn chức năng nhận thức: Trong một số trường hợp, tình trạng lú lẫn và mất trí nhớ có thể kéo dài vài giờ hoặc vài ngày sau ca phẫu thuật. Ở một số người bệnh, tình trạng rối loạn chức năng nhận thức sau phẫu thuật có thể xảy ra và gây ra các ảnh hưởng đến học tập cũng như trí nhớ dài hạn. Tình trạng này phổ biến hơn ở người lớn tuổi và những người mắc các bệnh lý như bệnh tim (đặc biệt là suy tim sung huyết), Parkinson hay bệnh Alzheimer. Những người đã bị đột quỵ trong quá khứ cũng có nhiều nguy cơ hơn. Do đó, người bệnh cần nói với bác sĩ gây mê nếu mắc phải một trong những tình trạng này.
• Thức tỉnh trong lúc phẫu thuật: Mặc dù hiếm gặp, một số người có thể nghe thấy âm thanh và cảm thấy đau trong khi phẫu thuật dù người bệnh đã rơi vào trạng thái ngủ sau khi gây mê toàn thân.
• Tử vong: Khoảng 1/100.000 người khỏe mạnh và được phẫu thuật không cấp cứu tử vong khi gây mê toàn thân.
• Tăng thân nhiệt ác tính: Một số người có thể xảy ra các phản ứng nghiêm trọng với thuốc gây mê, gây ra các hiện tượng như tăng thân nhiệt đột ngột, co rút cơ, thậm chí tử vong trong khi phẫu thuật. Nếu bản thân hoặc trong gia đình đã có người từng bị tăng thân nhiệt ác tính trong cuộc phẫu thuật trước đó, hãy nói điều này trước với bác sĩ gây mê.

Quy trình thực hiện gây mê

Một cuộc gây mê được chia thành nhiều giai đoạn: Tiền mê, khởi mê, duy trì mê, tỉnh mê. Trong những giai đoạn này, khởi mê và tỉnh mê rất quan trọng vì khi ấy người bệnh chuyển từ trạng thái thức tỉnh sang trạng thái mê và ngược lại. Nhiều biến động sinh lý có thể xảy ra, do đó người bệnh cần được theo dõi kỹ và xử lý kịp thời để phòng ngừa biến chứng nguy hiểm. Cụ thể:

Bác sĩ gây mê luôn bên cạnh người bệnh để đảm bảo việc duy trì trạng thái mê trong suốt ca phẫu thuật.

• Giai đoạn tiền mê: Trước khi thực hiện phẫu thuật một ngày, bác sĩ sẽ gặp người bệnh để tìm hiểu về tiền sử bệnh lý có hay không các vấn đề về dị ứng, bệnh hô hấp…; đưa ra những lời khuyên về ăn uống, nghỉ ngơi…; trấn an người bệnh để người bệnh vững vàng hơn về tâm lý, sẵn sàng cho cuộc phẫu thuật.
• Giai đoạn khởi mê: Là giai đoạn người bệnh chuyển từ trạng thái tỉnh sang trạng thái mê. Khi ấy sinh lý người bệnh hoàn toàn thay đổi, bác sĩ gây mê cần phải đánh giá kỹ lưỡng, dự phòng các yếu tố như tụt huyết áp, loạn nhịp tim, suy hô hấp… có thể xảy ra bất kỳ lúc nào trong khi phẫu thuật.
• Giai đoạn duy trì mê: Khi người bệnh đã rơi vào trạng thái mê sâu, sẵn sàng cho cuộc phẫu thuật sẽ chuyển qua giai đoạn duy trì mê. Lúc này, bác sĩ gây mê có thể dùng thuốc mê tĩnh mạch, thuốc mê hô hấp kèm theo là thuốc giảm đau và thuốc giãn cơ… để duy trì trạng thái ngủ đủ sâu cho người bệnh. Quá trình này diễn ra cho đến khi bác sĩ phẫu thuật kết thúc cuộc mổ, lúc đó bác sĩ gây mê sẽ ngưng dùng thuốc ngủ cho người bệnh.
• Giai đoạn tỉnh mê: Giống như tiền mê, tỉnh mê là cũng giai đoạn quan trọng, người bệnh chuyển từ trạng thái mê sang trạng thái tỉnh. Khi ấy sinh lý hoàn toàn thay đổi, bác sĩ gây mê cần theo dõi sát sao để tránh những nguy cơ có thể xảy ra như huyết áp tăng đột ngột, tai biến mạch máu não, co thắt mạch vành gây nhồi máu cơ tim, suy hô hấp (do tồn đọng của thuốc mê, thuốc giảm đau và thuốc giãn cơ)…

Những điều cần biết trước khi gây mê

Cũng theo BS CKII Lưu Kính Khương, người bệnh cần tuân thủ những lưu ý sau trước khi gây mê:

• Nhịn ăn hoặc uống trong một thời gian nhất định trước khi làm thủ thuật
• Tránh uống rượu ít nhất 24 giờ trước khi làm thủ thuật. Những bệnh nhân có bệnh lý liên quan hô hấp như COPD, nghiện thuốc lá… là nguyên nhân gây giảm lượng oxy trong máu và làm tăng nguy cơ xảy ra các vấn đề liên quan đến hô hấp trong và sau phẫu thuật. Những bệnh nhân này cần ngưng hút thuốc lá ít nhất là 8 tuần trước mổ để cải thiện chức năng hô hấp.
• Nếu mắc các bệnh lý nội khoa mãn tính như tiểu đường, hen suyễn hoặc viêm phế quản, bệnh tuyến giáp, tim mạch, cao huyết áp… người bệnh nên xem xét việc có cần kiểm tra sức khỏe tổng quát để được tối ưu hóa trước khi phẫu thuật và sử dụng phương pháp gây mê.
• Cần tháo đồ trang sức đặc biệt các trang sức kim loại để tránh bị bỏng trong lúc phẫu thuật.

Những lưu ý sau khi gây mê

Những điều người bệnh “Nên” và “Không nên” làm sau khi gây mê:

Đối với trường hợp tiểu phẫu

• Không rời bệnh viện một mình.
• Nên nghỉ ngơi một thời gian đến khi cơ thể hồi phục.
• Ngủ đủ giấc để cơ thể đào thải hết thuốc mê còn đọng lại.
• Nếu có con nhỏ, hãy nhờ ai đó chăm sóc con nhỏ trong ngày mới xuất viện.
• Không nên lái xe ô tô trong ít nhất 24 giờ.
• Không nên vận hành thiết bị phức tạp trong ít nhất 24 giờ.
• Không đưa ra những quyết định quan trọng hoặc ký bất kỳ văn bản pháp lý nào trong ngày.
• Không dùng bất cứ loại thuốc nào trừ khi được bác sĩ kê đơn hoặc người bệnh đã tham vấn bác sĩ.
• Không uống rượu trong ít nhất 24 giờ.
• Nên uống chất lỏng trước và chuyển từ từ sang bữa ăn nhẹ.
• Hãy gọi cho bác sĩ gây mê hoặc bệnh viện điều trị nếu người bệnh có bất kỳ vấn đề gì xảy ra liên quan đến vết mổ.

Đối với những cuộc mổ lớn, tùy thuộc vào tình trạng vết mổ, người bệnh sau khi cắt chỉ mới có thể sinh hoạt lại bình thường.

• Trường hợp không mổ trên đường tiêu hóa, người bệnh nên được ăn sớm, nên uống sữa hay nước đường trước, sau đó ăn loãng rồi dần dần ăn đặc để cơ thể người bệnh bắt đầu hoạt động lại.
• Trường hợp phẫu thuật đường tiêu hóa, dinh dưỡng có thể được bổ sung qua đường tĩnh mạch của người bệnh. Người bệnh nên ăn sớm để tăng sức đề kháng, giúp vết thương mau lành.

Với tiêu chí an toàn trong gây mê quyết định sự thành bại của bất cứ ca phẫu thuật nào, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh đã thành lập Trung tâm Gây mê – Hồi sức, Điều trị đau và chăm sóc giảm nhẹ để phục vụ các kỹ thuật gây mê, hồi sức, giảm đau cho người bệnh. Trung tâm ra đời nhằm phục vụ cho tất cả các khoa ngoại như Ngoại niệu, Chấn thương Chỉnh hình, IVF, Sản, Ngoại Tổng quát, Nhi, Tim mạch,… cũng như các thủ thuật ngoài phòng phẫu thuật như nội soi tiêu hóa, chẩn đoán hình ảnh (MRI, CT – scan, siêu âm)…

Hiện BVĐK Tâm Anh đang áp dụng nghiêm ngặt các tiêu chuẩn thực hành gây mê phẫu thuật an toàn theo các hướng dẫn quốc tế. Khoa Gây mê hồi sức BVĐK Tâm Anh hội tụ đội ngũ y bác sĩ và điều dưỡng gây mê giàu kinh nghiệm cùng các trang thiết bị hiện đại như máy gây mê tự động GE Aisys CS2 có tính năng huy động phế nang tự động tránh tình trạng xẹp phổi cho bệnh nhân trong quá trình phẫu thuật, máy siêu âm, bơm tiêm điện PCA, máy phá rung… giúp đảm bảo an toàn trong quá trình phẫu thuật và hồi sức sau mổ.

Hơn nữa, trước khi phẫu thuật, người bệnh sẽ được thăm khám tiền mê, làm các chỉ định xét nghiệm cần thiết để gây mê, gây tê an toàn, thành công.

Dù có một số phản ứng phụ sau gây mê, nhưng giữa lợi ích và tác hại, các bác sĩ sẽ lựa chọn những lợi ích lâu dài cho người bệnh. Những phản ứng phụ sau gây mê có thể diễn ra trong thời gian ngắn và hết sau đó. Lợi ích lâu dài, người bệnh được chữa khỏi căn bệnh mà cơ thể đang mang, trở lại với cuộc sống sinh hoạt đời thường với trạng thái vui vẻ.