- Giải pháp nào tháo gỡ vướng mắc trong tự chủ đại học?
Ngày 4/6, Đại học Quốc gia Hà Nội [ĐHQGHN] phối hợp với Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội tổ chức Hội thảo “Về mô hình tổ chức, hoạt động của các đại học [ĐH] Việt Nam”. Bà Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục và Giáo sư [GS] Lê Quân, Giám đốc ĐHQGHN chủ trì hội thảo.
Hội thảo còn có sự tham gia của Thứ trưởng Bộ GD & ĐT Hoàng Minh Sơn; lãnh đạo nhiều trường ĐH của Việt Nam, lãnh đạo một số địa phương và nhiều chuyên gia giáo dục, nhà khoa học.
Bà Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục cho biết, theo quy định của Luật Giáo dục ĐH sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2018 [Luật số 34/2018/QH14] hiện hành, thuật ngữ “ĐH” không chỉ được dùng để chỉ các ĐH với tư cách là “tổ hợp các trường ĐH, viện nghiên cứu khoa học thành viên thuộc các lĩnh vực chuyên môn khác nhau, tổ chức theo hai cấp”, bao gồm các “ĐH quốc gia” và “ĐH vùng” hiện nay, mà còn mở ra hành lang pháp lý cho việc hình thành các ĐH đa ngành, đa lĩnh vực được phát triển lên từ các trường ĐH truyền thống.
Tuy nhiên, trong thực tiễn triển khai thi hành Luật, việc tổ chức và hoạt động của mô hình ĐH cũng nảy sinh một số vấn đề vướng mắc, bất cập cần được tháo gỡ ngay về cơ cấu tổ chức của ĐH; mối quan hệ, liên kết giữa các đơn vị thành viên, đơn vị thuộc và trực thuộc trong ĐH; trách nhiệm và quyền hạn của các đơn vị; những bất cập trong thực thi quy định pháp luật về tự chủ ĐH liên quan đến các hoạt động chuyên môn, học thuật trong đào tạo, nghiên cứu khoa học cũng như trong thực thi quyền tự chủ về tài chính, tài sản.
Tại hội thảo, Giáo sư Lê Quân, Giám đốc ĐH Quốc gia Hà Nội [ĐHQGHN] cho hay, kể từ năm 2013 đến nay, ĐHQGHN được giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cao trong các lĩnh vực tổ chức, hoạt động và đã thực hiện tốt các quyền này. Song đơn vị cũng gặp khó khăn trong việc triển khai mô hình hội đồng các trường ĐH thành viên. Việc phân định mức độ tự chủ của các trường ĐH thành viên trong bức tranh tự chủ chung của ĐHQGHN; việc phân loại tổ chức, cơ chế chính sách về điều kiện thành lập các đơn vị sự nghiệp công lập đối với các tổ chức, đơn vị trực thuộc đơn vị thành viên, đơn vị trực thuộc của ĐHQGHN.
“Về cơ chế chính sách và các quy định khác của pháp luật, ĐHQGHN gặp phải các khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện các mục tiêu, kế hoạch phát triển theo từng giai đoạn đối với các dự án đầu tư xây dựng ĐHQGHN tại Hòa Lạc. Cơ chế chính sách trong việc ký hợp đồng lao động và bổ nhiệm người lao động vào các vị trí quản lý lãnh đạo đối với một số ngành nghề đặc thù có nhiều cán bộ khoa học trình độ cao còn hạn chế, bất cập. Các quyền tự chủ về tổ chức bộ máy và nhân sự của ĐHQGHN vẫn chưa được thể chế hóa theo luật định”, GS Lê Quân nói.
Cũng theo GS Lê Quân, tự chủ không có nghĩa là “mặc đồng phục cho các trường”. Tự chủ cho phép các cơ sở đào tạo phát triển những ngành thế mạnh, trong đó có những ngành khoa học cơ bản cần được tập trung đầu tư.
Ông Nguyễn Minh Tâm, Phó Giám đốc ĐHQG TP Hồ Chí Minh nêu vấn đề, mô hình tự chủ ĐH của Việt Nam đang có chiều hướng phát triển và đã được cụ thể hóa trong Luật 34. Tuy nhiên, câu hỏi lớn đặt ra là việc thực thi tự chủ ĐH ở Việt Nam, đặc biệt là mô hình tự chủ của ĐHQG TP Hồ Chí Minh thì phương thức quản trị nào là phù hợp, có thể mang lại hiệu quả cao? Do đó, lãnh đạo ĐHQG TP Hồ Chí Minh kiến nghị, cần làm rõ một số vấn đề trong mô hình quản trị như: Vai trò lãnh đạo của các tổ chức Đảng, đoàn thể; quyền hạn và trách nhiệm, mối quan hệ giữa hội đồng ĐH, giám đốc, hội đồng trường, viện thành viên…
PGS.TS Huỳnh Văn Chương, Chủ tịch Hội đồng ĐH Huế phân tích, tính chính danh của 2 ĐHQG là ĐHQG Hà Nội và ĐHQG TP Hồ Chí Minh và 3 ĐH vùng gồm ĐH Thái Nguyên, ĐH Đà Nẵng và ĐH Huế đã được quy định trong Luật 34 do Chính phủ thành lập, nên có sự “khác biệt” với các “trường ĐH” nếu được nâng cấp thành “ĐH” theo tinh thần của Luật 34, như Trường ĐH Bách khoa Hà Nội có thể trở thành ĐH Bách khoa Hà Nội, Trường ĐH Cần Thơ có thể trở thành ĐH Cần Thơ. Những “ĐH” này do Hội đồng trường Trường ĐH Bách khoa Hà Nội, Hội đồng trường ĐH Cần Thơ thành lập, không có tư cách pháp nhân, tài khoản và quy chế tổ chức. Hoạt động của các “trường trong trường” này còn khá mới và lúng túng.
Theo PGS.TS Huỳnh Văn Chương, mô hình ĐH 2 cấp có những ưu điểm nổi bật, và là xu hướng chung của các ĐH trên thế giới. Tuy nhiên, vẫn còn không ít những bất cập, tồn tại, chưa quyết liệt để tạo mô hình gọn nhẹ giảm đầu mối hành chính; các khoa, trường trùng nhau về chuyên môn ngay từ khi thành lập và điều này vẫn đang hiện hữu.
GS Từ Quang Hiển, nguyên Giám đốc ĐH Thái Nguyên đề xuất, hãy mạnh dạn cho ĐH vùng mạnh lên và không cắt xén quyền hạn của trường ĐH thành viên. ĐH thành viên khi vào ĐH vùng thì phải thuận lợi hơn nên phải có cơ chế phù hợp cho trường thành viên phát triển. Đồng thời, phải đầu tư cho ĐH quốc gia và ĐH vùng đến nơi đến chốn, trở thành "ĐH đẳng cấp quốc tế", trong đó phải đầu tư "nâng cấp" đội ngũ nhà giáo, cho đi đào tạo ở nước ngoài nâng cao trình độ...
Tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn cho rằng, tự chủ ĐH là một chủ trương lớn. Trường ĐH theo mô hình nào thì cũng phải tăng hiệu quả hoạt động, tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao tính cạnh tranh, mục tiêu mang lại những giá trị tốt nhất cho giảng viên, sinh viên. Dù theo mô hình nào thì cũng phải đảm bảo tính hệ thống trong mô hình ĐH quốc gia, mô hình ĐH vùng và tính hệ thống của hệ thống giáo dục ĐH Việt Nam.
"Phải có quan điểm, nhận thức đúng đắn về tự chủ ĐH. Giá trị của trường ĐH là những giá trị trường mang lại cho xã hội chứ không phải là trường có quyền nhiều hay quyền ít", Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn bày tỏ.
- Rào cản trong tự chủ đại học sẽ được tháo gỡ như thế nào?
Thu Phương
Ngày 16/8, Đoàn công tác của Ủy ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội do bà Nguyễn Thị Mai Hoa – Phó Chủ nhiệm Uỷ ban làm trưởng đoàn đã có buổi khảo sát về việc “thực hiện chính sách, pháp luật về tự chủ đại học và đảm bảo chất lượng giáo dục đại học” tại Đại học Đà Nẵng.
Kiểm định chất lượng giáo dục còn bất cập
Tại đây, Đoàn khảo sát đã lắng nghe, ghi nhận những ý kiến của lãnh đạo Đại học Đà Nẵng cũng như các trường thành viên trong việc thực hiện tự chủ đại học. Trong đó, kiểm định chất lượng giáo dục đào tạo là một trong những vấn đề được đoàn khảo sát quan tâm.
Đoàn giám sát của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Quốc hội làm việc với lãnh đạo Đại học Đà Nẵng ngày 16/8. Ảnh: TN |
Theo đó, Đại học Đà Nẵng là một trong ba trường đại học tại Việt Nam có số lượng chương trình đào tạo đạt kiểm định khu vực và quốc tế cao nhất với 28/34 chương trình đào tạo đạt kiểm định chất lượng.
Tuy nhiên qua khảo sát, đoàn công tác của Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội ghi nhận thực tế rằng việc triển khai kiểm định chất lượng đào tạo cũng còn nhiều bất cập.
Phó Giáo sư Nguyễn Ngọc Vũ - Giám đốc Đại học Đà Nẵng chia sẻ: “Theo Luật thì các trung tâm kiểm định là đơn vị độc lập, không trực thuộc trường đại học nào cả.
Cho đến giờ chúng ta vẫn chưa làm được việc này, bởi vì lúng túng. Hiện nay có trung tâm kiểm định thuộc Đại học Đà Nẵng. Bây giờ cho ra ngoài thì trung tâm thuộc vào đâu?
Trong Luật quy định, trung tâm là độc lập nhưng cho đến giờ vẫn chưa làm được. Như vậy rõ ràng tính khả thi không có”.
Liên quan đến vấn đề này, nhiều ý kiến cho rằng, để nâng cao chất lượng giáo dục thì kiểm định chương trình đào tạo là bắt buộc. Nhưng trên toàn quốc chỉ có 6-7 trung tâm kiểm định phục vụ cho hơn 200 trường đại học với hàng ngàn chương trình đào tạo.
“Khối lượng kiểm định lớn nên cho đến tận bây giờ, nhiều trường vẫn chưa kiểm định lần một. Bên cạnh đó, việc hiểu chưa đúng về tự chủ khiến một số trường công lập ở vùng đặc thù, một số ngành đặc thù như kinh tế nông thôn, kinh tế biển, văn hoá… không nhận được kinh phí hỗ trợ của nhà nước”, lãnh đạo một trường thành viên Đại học Đà Nẵng chia sẻ.
Tự chủ đại học còn chồng chéo
Báo cáo với Đoàn giám sát, Đại học Đà Nẵng cho rằng, mặc dù quy chế tổ chức và hoạt động của đại học vùng đã được bàn hành dựa trên Luật số 34. Tuy nhiên cơ chế quản lý và phân cấp cho đại học vùng như Đại học Đà Nẵng không khác nhiều so với các đại học trọng điểm khác.
Phó Giáo sư Võ Văn Minh - Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Sư phạm [Đại học Đà Nẵng] cho rằng, không thể thấy chỗ nào tự chủ khá lên thì cắt ngay kinh phí. Ảnh: TN |
Đây là khó khăn bất cập lớn khi phải điều hành một mô hình đại học hai cấp quy mô lớn gồm nhiều trường đại học thành viên và các đơn vị thuộc, trực thuộc như hiện nay.
Các trường đại học thành viên thuộc Đại học Đà Nẵng do Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập, có quy mô ngày càng lớn, yêu cầu về tự chủ ngày càng cao.
Vấn đề bất cập giữa quản lý tập trung với tư cách là một cơ sở giáo dục đại học đa ngành, đa lĩnh vực với đòi hỏi phải phân cấp ngày càng nhiều hơn cho các trường đại học thành viên, các đơn vị thuộc và trực thuộc.
| 6 quan điểm và 6 kiến nghị của Hiệp hội về tự chủ đại học |
Ngoài ra, theo quy định tại Luật số 34, các trường đại học thành viên của đại học vùng cũng có hội đồng trường, thực hiện chức năng, nhiệm vụ tương tự như các trường đại học thuộc các Bộ, ngành, địa phương.
Trong khi đó, đại học vùng cũng có Hội đồng đại học và cũng thực hiện chức năng, nhiệm vụ tương tự được quy định tại Luật số 34. Điều này, gây ra sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ trong việc điều hành, quyết định một vấn đề cụ thể.
“Hiện nay, theo lộ trình tự chủ đại học nên nguồn ngân sách nhà nước cấp cho phát triển giáo dục đại học có xu hướng giảm dần, nguồn thu chính của các trường là học phí.
Tuy nhiên, với mức học phí theo Nghị định số 81/2021/NĐ-CP tuy có cao hơn so với Nghị định số 86/2015/NĐ-CP nhưng vẫn chưa đủ để trang trải các khoản chi phí phục vụ cho hoạt động nâng cao chất lượng đào tạo
Việc huy động các nguồn vốn liên doanh liên kết gặp nhiều khó khăn do cơ chế chính sách”, lãnh đạo Đại học Đà Nẵng cho hay.
Ngoài ra, Đại học Đà Nẵng cũng nêu ra một loạt những vấn đề khó khăn khi thực hiện tự chủ như: Việc thực hiện xã hội hóa, hợp tác công tư để tạo nguồn vốn đầu tư phát triển còn gặp nhiều khó khăn vì liên quan đến nguồn Bộ, ngành và nhiều văn bản quy định khác nhau;
Việc đa dạng hóa nguồn thu của nhà trường từ các hợp đồng hợp tác chuyển giao công nghệ của các trung tâm, viện nghiên cứu, sản phẩm khoa học của đề tài còn gặp rào cản bởi các luật và văn bản pháp quy khác như Luật sử dụng tài sản công, Luật sở hữu trí tuệ;
Việc thu hút, giữ chân người tài, cán bộ, giảng viên giỏi hiện gặp rất nhiều khó khăn do một số bất cập trong cơ chế, chính sách và sự cạnh tranh mạnh mẽ giữa các cơ sở giáo dục đại học, đặc biệt là các trường đại học ngoài công lập.
Phó Giáo sư Võ Văn Minh - Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Sư phạm [Đại học Đà Nẵng] cho rằng: “Tự chủ nhưng chỗ nào khá lên thì cắt kinh phí đi dẫn đến hậu quả những ngành đó sẽ gặp khó khăn. Đặc biệt chỗ này chỉ tập trung ở các trường công lập thôi.
Còn các trường tư thục sẽ không mở những ngành đặc thù như vậy bởi họ sẽ mở ngành nào thu hút người học.
Và dần dần nếu nhà nước không tập trung đầu tư những ngành như vậy thì dẫn đến nguồn lực thực hiện phục vụ phát triển xã hội sẽ bị mất trong từ 5-10 năm nữa. Sẽ hụt rất nghiêm trọng”.
Thay mặt đoàn giám sát, bà Nguyễn Thị Mai Hoa – Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội ghi nhận những góp ý, kiến nghị của các chuyên gia, lãnh đạo Đại học Đà Nẵng.
Đại học Đà Nẵng cũng kiến nghị Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội ủng hộ đề án phát triển Đại học Đà Nẵng thành Đại học Quốc gia. Đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất Chính phủ sửa đổi, bổ sung Nghị định số 99 và trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung Luật số 34, trong đó cần đặc biệt quan tâm đến tính đặc thù của mô hình đại học 2 cấp.
AN NGUYÊN - THÀNH NAM