Con kiến mày kiện củ khoai
Con kiến mày kiện củ khoai,
Mày chê tao khó lấy ai cho giàu.
Nhà tao chín đụn mười trâu,
Lại thêm ao cá bắc cầu rửa chân.
Cầu này cầu ái cầu ân,
Một trăm con gái rửa chân cầu này.
Có rửa thì rửa tay chân,
Chớ rửa lông mày chết cá ao anh.
Nhà anh có một cây chanh,
Nó chửa ra ngành nó đã ra hoa.
Nhà anh có một mụ già,
Thổi cơm chẳng chín quét nhà chẳng nên.
Ăn cỗ lại đòi ngồi trên,
Mâm son bát sứ đưa lên hầu bà.
Ca dao có câu: “Con kiến kiện củ khoai. Kiện đi kiện lại đã hai năm tròn. Bây giờ kiến đã có con. Củ khoai mọc mộng vẫn còn kiện nhau”... chỉ những vụ kiện cáo không có kết quả. Mấy năm qua, việc giới văn, nghệ sĩ kiện nhau ra tòa đã tốn không ít giấy mực của các phương tiện truyền thông. Nhưng gần đây, hiện tượng một số ca sĩ thưa kiện, tranh chấp tác quyền lại rộ lên.
Sau thời gian dài ầm ĩ trên các mặt báo, vụ kiện giữa ca sĩ - nhạc sĩ D.M. và ca sĩ Đ.T. đã kết thúc. Đó là chuyện D.M. cho rằng Đ.T. đã hát ca khúc “Hãy về đây bên anh” đã đăng ký tác quyền của D.M. mà không xin phép. Thậm chí Đ.T. còn đánh dấu sao [* - đã đăng ký độc quyền] trên ca khúc ấy ngoài bìa album. Đ.T. thì nói đã có “xin phép” với D.M. và dấu sao ấy chỉ là do nhầm lẫn trong khâu kỹ thuật. Kết quả của vụ kiện Đ.T. và công ty chủ quản của anh xin lỗi D.M. Chính D.M. lại phát biểu: “Ca sĩ Đ.T. là người tốt” và “Mọi sự bồi thường chỉ là số tiền nhỏ thôi, sẽ thông qua thương lượng tình nghĩa của hai bên” [!]. Người hâm mộ sau khoảng thời gian chờ đợi đã nhận được cái kết được xem là “có hậu”. Bằng động tác “giơ cao đánh khẽ” này, cả tên tuổi của hai người đã được nhắc đến nhiều hơn. Nhưng cái giá họ phải trả là nhiều người hâm mộ phải suy nghĩ lại về “thần tượng” của mình, về mặt nhận thức và đạo đức nghề nghiệp của họ. Đặc biệt là ca sĩ Đ.T. vốn được coi là “sạch” nay lại bị vết đen qua vụ kiện này.
Cách đây hơn một năm, hai ca sĩ trẻ hải ngoại mới vừa về nước đã hăm dọa, thách thức và kiện nhau ầm lên vì bài hát “Nhật ký mùa đông”. Cả T.U. và Đ. đều cho rằng đã mua bản quyền ca khúc ấy và “tố” người kia hát “chùa”. Nhưng sau khi nộp đơn kiện, T.U. lại quay sang Đức. Vụ kiện trôi theo dòng nước nhưng tên tuổi của hai ca sĩ này trở nên “đình đám” - dù cho giọng hát của T.U và Đ. đều “dưới mức trung bình”.
Việc các nghệ sĩ phải nhờ đến pháp luật khi quyền lợi hoặc đời tư cá nhân bị xâm phạm là chuyện bình thường. Nhưng đáng nói là hiện nay không ít nghệ sĩ lại dùng chiêu này để lăng xê, hâm nóng tên tuổi. Điểm lại những vụ kiện và “hăm kiện” đã qua, có thể thấy rằng, phần lớn đều là chuyện nhỏ, chỉ cần thỏa thuận là xong, không cần phát ngôn gây sốc.
Dù thế nào thì các nghệ sĩ là những người nổi tiếng. Các vụ “lùm xùm” như vậy ảnh hưởng đến một bộ phận người hâm mộ đặc biệt là khán giả trẻ.
Những vụ kiện tụng như thế này đã làm tăng thêm cái nhìn méo mó về người nghệ sĩ. Không ít nghệ sĩ mới vào nghề, khả năng còn nhiều hạn chế nhưng tìm mọi cách để được khán giả biết tới. Có những vụ học trò kiện thầy, bạn bè thân kiện nhau... trong giới nghệ sĩ xuất phát từ chuyện “con gà tức nhau tiếng gáy” hay “ganh ăn tức ở”. Nhưng đáng nói hơn cả là “thỏa thuận” kiện nhau để dắt tay nhau “tạo dấu ấn”. Đó chính là biểu hiện của sự lệch lạc, tha hóa về mặt nhận thức trong giới nghệ sĩ. Nhưng qua những vụ tranh chấp, nhiều người tự hỏi: có còn không đạo đức nghề nghiệp của một bộ phận nghệ sĩ?
Những vụ “Con kiến kiện củ khoai” như thế sẽ chẳng đi đâu về đâu nhưng lại mang đến cho xã hội, khán giả và cả người trong cuộc sự phản cảm.
Ngày xưa, có một anh chàng sinh trưởng trong một gia đình giàu có. Nhà hắn có ao thả cá, có trâu bò, ruộng vườn khá nhiều. Ngày ấy ở gần làng hắn có một cô gái nết na, nhan sắc xinh đẹp, chỉ phải cái tội nghèo. Hàng ngày cô gái làm thuê làm mướn kiếm ăn. Anh chàng nhà giàu kia từng ngây ngất vì nhan sắc của cô. Mặc dầu không môn đăng hộ đối, nhưng hắn ao ước được cùng nàng kết làm bạn trăm năm. Sau đó nhờ có một người đàn bà làm mối, hắn được gặp nàng nhiều lần và chỉ non thề bể quyết lấy nàng làm vợ. Nghe hắn nói thế, cô gái vô cùng sung sướng và hiến thân cho hắn.
Nhưng người đàn bà mối lái vốn là người chỉ biết có đồng tiền. Được tiền của anh nhà giàu cho, mụ vẫn chưa thỏa mãn. Vì mụ không "xơ múi" gì được ở cô gái nhà nghèo. Bấy giờ ở gần vùng đó có một cô gái nhà giàu ế chồng. Mụ bèn tìm tới tỷ tê với cô hứa hẹn nếu cô cho mụ nhiều tiền, mụ sẽ đánh tiếng cho anh chàng nhà giàu kia. Cô gái nọ nghe nói mừng lắm, đút tiền cho mối đề mụ ta liệu bề tác thành cho mình.
Từ đó mụ mối luôn buông lời gièm pha cô gái nhà nghèo: "Con này - thế mà không được đoan chính. Đã nhiều lần tôi bắt gặp nó tằng tịu với Đồ Vân. Đồ Vân học giỏi nay mai sẽ đỗ đạt...".
Thế rồi mụ ta nhen nhóm thêm lòng ghen tuông và tức giận của anh chàng, đồng thời nói tốt cho cô con gái mà mụ bòn lần hồi khi năm quan, khi ba quan không biết mỏi. Và mưu kế của mụ có hiệu quả: anh chàng kia từ ghen tức đến chán ghét người tình cũ. Cuối cùng anh chàng cho người đưa trầu cau dạm hỏi cô gái nhà giàu kia làm vợ.
Ngày cưới hai bên, cô gái nhà nghèo nọ bị tình phụ, lòng đau như cắt. Trong một phút tủi phận hờn duyên, nàng nhảy xuống sông tự tử. Cái chết của nàng đã làm cho cặp vợ chồng mới trở nên hối hận và lo sợ. Nhất là mụ mối thì như sét đánh ngang tai.
Khi tất cả mấy người đó lần lượt chết xuống âm phủ, Diêm Vương đã đọc hồ sơ, hiểu rõ nỗi oan uổng cũng như tội trạng của từng người và bắt họ phải trở lại dương thế để đền "nợ" hay báo "oán" của chính mình một cách xứng đáng. Mụ mối được thác sinh vào một nhà phú ông, anh chàng phụ tình lại thác sinh làm một người học trò nhưng không tấc đất cắm dùi. Còn người bạc mệnh thì được ở lại cõi âm để theo dõi chúng mà báo thù.
Cái Kiến, cô con gái phú ông rất đẹp và thông minh. Nhưng cha của nàng thì tính khí biển lận. Ông ta chỉ biết có tiền tài và danh vọng, còn ngoài ra ông chả coi ai ra gì. Chàng thư sinh rất khôi ngô, học giỏi, văn hay, nhưng nghèo rớt mồng tơi. Chàng đã từng vác lều chiếu đi thi. Văn tài của chàng nổi tiếng khắp kinh kỳ, thế mà cứ hễ vào trường nhất hay giỏi lắm vào đến trường nhì là bị loại ra ngay. Không làm cho đau bụng thì cũng bắt phạm "trường quy", oan hồn của người bạc mệnh quyết không cho hắn đỗ. Mỗi lần không đỗ là một lần sự buồn bực kèm thêm với sự khốn khó dằn vặt anh chàng. Thế nhưng chàng vẫn lọt vào mắt xanh của cô Kiến. Cô gái phú ông vẫn tin tưởng rằng người học trò đó sẽ làm nên. Nàng ao ước sẽ được sánh duyên với chàng mới hả dạ. Hai người đã gặp nhau và thề bồi với nhau quyết giữ một lòng son sắt. Khi nghĩ đến cha mình, cô gái phú ông rất buồn vì biết ông khó tính: "Không đời nào ông ấy lại gả con gái cho một người nghèo xơ nghèo xác". Nghĩ thế, nàng lập mưu ăn trộm tiền bạc của cha, mua vàng đúc thành một hình củ khoai. Không gặp nhau được, nàng nhắn người yêu giả làm người ăn xin đến nhà mình xin khoai, nàng sẽ tận tay trao cho món ấy để dùng làm sính lễ.
Anh chàng y hẹn đã cải trang, mang bị gậy đến nhà phú ông xin ăn. Cô con gái mang khoai ra cho, trong đó có giấu củ khoai bằng vàng.
Rồi đó, người mối của anh chàng xin chạm ngõ cái Kiến. Phú ông nghe nói sính lễ là một củ khoai bằng vàng mười thì ngạc nhiên. Nhưng rồi ông cũng nhận lời.
Đến ngày cưới, khi họ nhà trai bưng sính lễ đến, họ nhà gái đổ xô ra xem để biết chàng rể của phú ông giàu có ngầm như thế nào. Củ khoai vàng được gói ba bốn tầng vải hồng điều. Không ngờ khi mở ra xem thì chả thấy vàng đâu cả mà chỉ là một củ khoai lang luộc thực sự. Oan hồn cô gái cố ý làm ra như vậy cho bõ ghét. Cả hai họ bật cười. Phú ông tức giận chửi mắng om sòm. Rồi để chế nhạo, ông cắt khoai biếu mỗi người một miếng.
Chàng học trò không ngờ có sự lạ lùng ấy, vừa buồn rầu vừa xấu hổ đi luôn một mạch không trở về nhà nữa. Còn cái Kiến tưởng người yêu là một tay đại bợm: đã lấy mất vàng lại bày ra trò diễu cợt đó nên tức tối thành bệnh mà chết.
Lúc xuống âm phủ lần này, nàng kiện với Diêm vương về việc củ khoai vàng, nhưng Diêm vương đã giở sổ vạch cho hắn biết những tội kiếp trước. Vì thế mới có câu:
Cái kiến mày kiện củ khoai
Và sau này những anh con trai nhà nghèo thường thêm vào:
Mày chê tao khó lấy ai cho giàu.
Nhà tao chín đụn mười trâu,
Lại thêm ao cá bắc cầu rửa chân.
Để mỉa mai những cô gái bắc bậc kiêu kỳ.
Người xưa đã dạy: “Ba đốm lửa thiêu rụi mọi tâm hồn là: Kiêu ngạo, lòng ham muốn và keo kiệt” [Dan te]. Và trong cuộc đời “Thành thực là phẩm chất tốt nhất” [Tom Wilson]. Trong dân gian ta thường nghe câu nói mà đúng như câu chuyện ở trên: “Trời có mắt”, “Thất đức như thế rồi sẽ bị quả báo”.
Còn kiến đổi kiến củ khoai nghĩa là gì?
- Nghĩa là mình thấp hèn, nhỏ xíu mà dám gây chuyện với thứ lớn hơn mình nhiều lần [con kiến nhỏ hơn củ khoai rất nhiều].
Con kiến nó kiến củ gì?
“Cái Kiến mày kiện củ khoai”, nghĩa là kiện tụng vô vọng. Cho đến bây giờ, cái Kiến lại đứng về phe số đông - người dân và củ khoai là quan chức nên muốn kiện quan là khó thắng lắm! Cái Kiến, cô con gái phú ông có giấu củ khoai bằng vàng cho bạn tình làm sính lễ.
Củ khoai có nghĩa là gì?
Khoai là tên gọi chung các loài cây có củ chứa tinh bột ăn được, như khoai tây, khoai lang, khoai riềng, v.v.. Do vậy, khoai cũng dùng để chỉ những loài thực vật trong chi Dioscorea - chi Củ nâu [họ Dioscoreaceae] mà củ của chúng có thể ăn được.