Nhiều giáo sư thanh nhạc như R.Todi [1647-1927]. D.Mancini [1716-1800] đã viết sách về các kỹ thuật thanh nhạc cho các giọng nữ cao màu sắc, trong đó họ đã đề cập nhiều đến vấn đề hơi thở. Theo họ khi hít hơi, thì phải rất nhẹ nhàng, không phình bụng nhưng hơi hóp bụng, lồng ngực trên hơi nâng lên rồi hạ dần xuống khi đẩy hơi ra ngoài [đây là kỹ thuật lấy hơi bằng ngực trên]. Không lấy hơi quá căng, không để hết hẳn hơi rồi mới lấy hơi khác
Trong sinh hoạt bình thường, con người thở một cách tự nhiên với sự tham gia của lồng ngực và hoành cách mô. Trong ca hát, chúng ta cũng thở nhưng với sự tham gia chủ động và tích cực hơncủa các cơ năng đó. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển kỹ thuật hơi thở, người ta đúc kết lại một số kiểu thở, tuỳ theo người ta nhấn mạnh đến sự tham gia của ngực hay của hoành cách mô hoặc cả ngực cả hoành cách mô.
Cơ thể con người thường lấy hơi theo 3 cách:
Lấy hơi bằng ngực, khi lấy hơi theo cách này, cơ hoành sẽ chuyển động một chút về phía dưới tạo lực hút không khí vào trong, các cơ ở xương sườn và khung xương sẽ giãn ra, bạn sẽ cảm thấy phần ngực, vai của mình căng phồng lên chủ yếu theo chiều ngang, bạn sẽ cảm thấy hơi tức khi bạn lấy hơi quá đầy. Nguyên nhân do khu vực này là phần phổi và tim của bạn, khi lấy hơi quá đầy là lúc phổi căng phồng lên, cơ và xương sườn nở rộng ra, tuy nhiên khả năng nở rộng của xương sườn không đủ đáp ứng khả năng căng phồng của phổi nên phổi sẽ bị ép lại gây cảm giác đau nhẹ. Nằm giữa phổi là tim, bộ phận này cũng sẽ bị ép lại gây cảm giác đau khi phổi căng phồng trong quá trình lấy hơi ở ngực. Đây là cách lấy hơi thường thấy khi chúng ta cần thở vội, ví dụ những lúc tập những môn thể dục tốc độ như đá banh, cầu lông, tennischest-breathing11
Lấy hơi ở phần giữa ngực và bụng. Khi lấy hơi theo cách này, cơ thể bạn thường ở trạng thái lưng chừng, cả phần bụng và ngực phồng nhẹ lên một chút, bạn sẽ cảm thấy thoải mái bởi đây là cách lấy hơi trong phần lớn thời gian hoạt động của chúng ta. Với cách lấy hơi này, cơ thể sẽ bớt căng hơn, do phần cơ và xương sườn không còn chịu ảnh hưởng quá nhiều bởi sự phồng lên của phổi nữa mà gánh nặng này đã được chia sẻ một phần đến bụng.
Lấy hơi ở phần bụng. Thực tế đây là cách lấy hơi ngược lại so với cách đầu tiên, phổi của bạn sẽ chủ yếu phồng lên theo chiều dọc thay vì chiều ngang. Nguyên nhân là do bạn sử dụng lực phần lớn từ cơ hoành, phần cơ hoành này hạ sâu xuống để tạo lực hút mạnh hơn trong quá trình lấy hơi giúp lượng hơi lấy vào sẽ nhiều hơn, mạnh hơn và nhanh hơn. Do cơ hoành hạ xuống nên những bộ phận bên dưới cơ hoành sẽ bị nén nên phồng về phía trước và với những bạn lần đầu tiên tập lấy hơi theo cách này sẽ cảm thấy hơi khó chịu một tí vì phần dưới bụng sẽ hơi đau. Tuy nhiên sau một thời gian, bạn sẽ thích nghi dần và không còn cảm giác đau, vì cơ hoành và cơ bụng sẽ giản nở ra để thích ứng với cách lấy hơi này [điều này khó xảy ra với cách lấy hơi bằng ngực, do khung xương sườn và các nhóm cơ giữ xương sườn khó có thể giản nở được nhiều và nhanh như vậy]. Vì khả năng lấy hơi sâu hơn nên đây là cách lấy hơi được dùng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực liên quan đến hơi thở và sức khỏe như thiền, khí công, Yoga
Trong thanh nhạc, người ta sử dụng cách lấy hơi bằng bụng để có được hơi thở sâu và lợi dụng lực đẩy của cơ hoành trong quá trình đẩy hơi ra khi hát giúp hơi thở ổn định chắc chắn.Để dễ hình dung hơn cách lấy hơi này, các bạn có thể tưởng tượng cơ thể chúng tanhư một cái ống chích, khi lấy hơi vào phần cao su tượng trưng cho cơ hoành sẽ hạ xuống tạo lự hút, hút không khí vào trong. Khi đẩy hơi ra, phần cao susẽ đẩy mạnh về phía trước để tạo lực đẩy mạnh hơn giúp không khí được đẩy ra ngoài ổn định và chắc chắn hơn.
Ngoài ra có một điều ít bạn để ý, đây chính là cách lấy hơi mà bất kì ai trong chúng ta đều đã từng trải qua khi còn bé. Hãy nhìn một đứa trẻ khi mới sinh và trong vài tháng đầu trước khi biết đi, khi nằm, tất cả đều lấy hơi bằng bụng [có thể nhận thấy bụng của các bé nhấp nhô lên xuống]. Và thực tế, tất cả chúng ta, những người trưởng thành, khi nằm ngủ đều lấy hơi bằng bụng.Hãy thử nằm xuống, ở trạng thái thư giãn nhất, đặt một cuốn sách nhẹ trên bụng, bạn sẽ nhận thấy mình cũng đang lấy hơi bằng cơ hoành.
Nếu dành thời gian tập luyện tốt, cách lấy hơi này sẽ giúp một lần lấy hơi sâu của bạn có thể chứa đầy dung tích phổi, điều này không chỉ tốt cho giọng hát mà còn tốt cho cả sức khỏe của bạn [do phổi sẽ lấy oxy từ không khí, cung cấp cho các tế bào máu đưa đến não và các bộ phận khác giúp chúng hấp thu oxy và hoạt động tốt hơn]. Như vậy cách lấy hơi bằng bụng không chỉ tốt cho giọng hát mà còn tốt cho cả sức khỏe của bạn.
Trong ba kiểu thở trên, chúng ta thấy kiểu ba có nhiều lợi điểm hơn. Nhưng hai kiểu kia vẫn có người sử dụng và tạo được hiệu quả như họ mong muốn.
Trong hơi thở bình thường, cũng như hơi thở thanh nhạc, ta thấy có hai động tác ngược chiều nhau, đó là hít vào và thở ra. Trong ca hát, phải tập để hít hơi vào [còn gọi là lấy hơi] làm sao cho đủ lượng hơi cần thiết cho từng câu hát dài ngắn, mạnh nhẹ, cao thấp khác nhau. Đồng thời cũng phải tập thở ra [còn gọi là đẩy hơi] sao cho làn hơi được phù hợp với mọi tình huống của câu hát. Nói cách khác là tập điều chế hơi thở cho tốt, tuỳ theo sắc thái cường độ, cao độ, trường độ của âm thanh. Sau đây là một số yêu cầu chung cho hai hoạt động nói trên :
Xem thêm: HƠI THỞ VÀ THANH NHẠC
Cách tập
Lấy hơi [hít hơi] :
-Nén hơi vài giây trước khi hát và cố gắng giữ lồng ngực căng trong suốt câu hát.Cần phải nhẹ nhàng và hít vào mau lẹ bằng mũi và bằng miệng [như vậy làn hơi mới vào sâu trong phổi được].
Đẩy hơi [điều chế làn hơi] :
-Đưa hơi ra đều đặn, không đứt quãng, không quá căng. Khi phải hát những bước nhảy [từ quãng 4 trở lên], nên có tác động ép bụng cách mềm mại để âm thanh phát ra đúng cao độ và âm vang đầy đặn. Tạo cảm giác như điểm tựa của làn hơi ở vùng xương chậu : làn hơi như được đẩy lên nhờ tựa vào vùng xương chậu. Các cơ bụng dưới hơi căng, tạo thành chỗ dựa vững chắc cho làn hơi phóng lên.Đưa hơi thở ra chính xác cùng lúc với hoạt động của thanh đới, không sớm, không muộn. Nếu sớm quá [sur la glotte] âm thanh nghe cứng cỏi vì thanh đới căng ra trước khi làn hơi tới. Nếu muộn quá [sur le souffle], âm thanh nghe không rõ, mà lại tốn hơi, vì làn hơi ra trước khi thanh đới rung.
Một số điểm cần tránh khi lấy hơi cũng như khi đẩy hơi :
Khi lấy hơi :
Không nên lấy hơi hoàn toàn qua miệng, trừ những trường hợp cao trào, phải cướp hơi, hoặc những trường hợp hát khi các vần mở mà phải hát nhanh, nhịp nhàng.
Không nên hít hơi quá nhiều, làm căng thẳng các cơ bụng, sườn, ngực tác hại đến việc phát thanh. Cần tập lấy hơi theo mức dài ngắn, mạnh nhẹ của câu nhạc.
Không nên để hết hơi hoàn toàn mới lấy hơi khác, như vậy âm thanh cuối câu dễ bị đuối đi, có thể làm đỏ mặt, đỏ cổ
Không nên nhô vai lên khi hít hơi vì sẽ ảnh hưởng đến các cơ hô hấp, lấy hơi không sâu được.
Không nên phình bụng ra trước khi lấy hơi : Chính không khí đi vào sâu trong phổi đồng thời với việc hạ hoành cách mô làm phình bụng ra. Nếu phình bụng trước sẽ làm cho cơ thể bị căng cứng, ảnh hưởng xấu đến việc phát âm.
Khi đẩy hơi :
Không nên đẩy hơi quá mạnh khi hát các dấu cao, đành rằng có tốn nhiều hơi hơn hát dấu trầm [vì thanh đới không khép kín hoàn toàn khi hát dấu cao], nhưng nếu quá mạnh, sẽ làm thanh đới quá căng, ảnh hưởng tới âm sắc.Không nên phí phạm hơi thở, phải biết điều chế hơi thở sao cho phù hợp với tính cách của từng câu, để âm thanh vẫn âm vang đầy đặn từ đầu đến cuối câu. Điều chế hơi thở nhờ hoành cách mô nâng lên dần dần và mềm mại với sự hỗ trợ của các cơ bụng, còn lồng ngực vẫn căng tạo thành một cột hơi phía trên luôn luôn liên tục, đầy đặn.
Luyện tập hơi thở :
Việc luyện tập hơi thở thường phải đi đôi với việc luyện thanh, nghĩa là tập hơi thở với âm thanh, có như vậy ta mới dễ kiểm tra được hoạt động của hơi thở qua chất lượng của âm thanh phát ra. Hơi thở đúng, âm thanh đẹp [ xem chú thích 2], đó là câu châm ngôn của người ca hát. Hơi thở đúng sẽ giúp đặt vị trí âm thanh đúng, làm cho tiếng vang đẹp. Ngược lại vị trí âm thanh đúng giúp cho việc đẩy hơi được dễ dàng, tiết kiệm được hơi thở. Vị trí âm thanh và hơi thở là hai yếu tố hỗ trợ nhau để phát ra âm thanh có chất lượng, nên không thể tách rời từng hoạt động riêng rẽ. Tuy nhiên trong bước đầu, chúng ta có thể tập hơi thở riêng để làm quen với kiểu thở tích cực trong thanh nhạc, hoặc để tăng cường lực hít hơi và đẩy hơi của chúng ta.
- Tập xì :
- Tập thổi bụi :
- Tập hơi thở với âm thanh qua các mẫu luyện thanh.