Bạn đã từng gặp đồng nghiệp hay bạn bè có những hành vi thao túng người khác phục vụ cho mục đích cá nhân và thích được khen ngợi chưa? Nếu câu trả lời là có, rất có thể bạn đã và đang ở trong mối quan hệ với người bị rối loạn nhân cách ái kỷ [Narcissist]. Hãy cùng tìm hiểu nguyên nhân và dấu hiệu của tình trạng sức khỏe tâm thần này nhé!
Rối loạn nhân cách ái kỷ là gì?
Rối loạn nhân cách ái kỷ [NPD - Narcissistic personality disorder] là một tình trạng sức khỏe tâm thần phức tạp, thường liên quan đến cảm giác ảo tưởng tăng cao về bản thân hoặc khao khát mãnh liệt được ngưỡng mộ và chú ý.
Những người ái kỷ hoặc có xu hướng tự ái thích điều khiển, lôi kéo người khác, bao gồm cả lạm dụng lời nói và thao túng cảm xúc. Họ là những người có lòng tự tôn cao và thường cho rằng bản thân vượt trội hơn so với những người khác. Những người mắc chứng rối loạn tâm lý này thường cần sự khen ngợi, ngưỡng mộ quá mức và có thể phản ứng gay gắt với những lời chỉ trích, phê bình.
Đặc điểm của người rối loạn nhân cách ái kỷ
Chứng rối loạn này thường xuất hiện ở tuổi trưởng thành sớm. Những người ái kỷ có thể không nhận ra rằng họ có vấn đề vì nó đi ngược lại với hình ảnh hoàn hảo mà họ tự tưởng tượng ra. Dưới đây là 9 dấu hiệu thường thấy ở người ái kỷ:
1. Ý thức về bản thân luôn hoàn hảo
Người ái kỷ luôn cảm thấy tài năng của bản thân vượt trội hơn những người khác và tin rằng họ xứng đáng được đối xử đặc biệt đi kèm với những tưởng tượng về sự thành công sáng chói, quyền lực hoặc sắc đẹp.
2. Khao khát sự ngưỡng mộ từ người khác
Người ái kỷ cho rằng họ là trung tâm của sự chú ý và cần sự ngưỡng mộ, khen ngợi, tâng bốc từ người khác. Ngược lại, học sẽ cảm thấy bị coi thường, tức giận nếu ý kiến hoặc thành tựu của bản thân bị bỏ qua.
3. Có các mối quan hệ xã hội hời hợt
Duy trì các mối quan hệ dựa vào bề ngoài, hoặc vật chất, chỉ coi trọng các mối quan hệ có lợi cho bản thân, tránh sự thân mật, tương tác trong các mối quan hệ ngoài xã hội cũng là những biểu hiện của người ái kỷ.
4. Thích kiểm soát mọi thứ
Người mắc chứng rối loạn ái kỷ thường theo chủ nghĩa hoàn hảo và trở nên khó chịu khi mọi thứ không theo ý mình. Họ cũng thường lợi dụng, thao túng, điều khiển người khác và cư xử một cách kiêu ngạo.
5. Thiếu sự đồng cảm với người khác
Khi mắc chứng tâm lý này, họ người thường hạn chế hoặc hoàn toàn không có khả năng quan tâm đến nhu cầu hoặc trải nghiệm cảm xúc của người khác, ngay cả những người thân yêu.
6. Cảm giác trống rỗng và buồn chán trong một thời gian dài
Cảm thấy trống rỗng, buồn chán khi không có sự quan tâm và khen ngợi từ người khác là một trong những cảm xúc, thái độ của người ái kỷ.
7. Dễ bị tổn thương khi cuộc sống thay đổi
Không chỉ khó duy trì các mục tiêu cá nhân và nghề nghiệp theo thời gian, người mắc chứng rối loạn nhân cách ái kỷ cũng thường cảm thấy choáng ngợp trước những thỏa hiệp theo yêu cầu tại nơi làm việc, trường học và các mối quan hệ.
8. Thiếu trách nhiệm, thường hay đổ lỗi
Người ái kỷ thường cho rằng họ là người hoàn hảo, luôn làm đúng nên họ sẽ có xu hướng đổ lỗi cho người khác, trốn tránh trách nhiệm khi làm sai điều gì đó.
9. Thường bị ảo tưởng
Những người ái kỷ thưởng tin rằng người khác cũng có suy nghĩ giống họ. Khi nhận thấy mọi người có ý kiến trái chiều thì trở nên tức giận, khó chịu.
Nguyên nhân của rối loạn nhân cách ái kỷ
Nguyên nhân của chứng rối loạn nhân cách ái kỷ vẫn chưa được xác định chính xác. Tuy nhiên, các yếu tố từ gia đình được cho là nguyên nhân tạo ra nhiều người ái kỷ có thể bao gồm:
- Bị lạm dụng hoặc bị bỏ rơi thời thơ ấu;
- Sự nuông chiều quá mức của cha mẹ;
- Kỳ vọng không thực tế từ cha mẹ;
- Ảnh hưởng văn hóa;
Mối quan hệ cha mẹ-con cái không thân thiết; sự tôn thờ quá mức hoặc chỉ trích quá mức của cha mẹ không với con cái;
- Đặc điểm di truyền từ bố mẹ.
Điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ như thế nào?
Điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ chủ yếu bao gồm liệu pháp trò chuyện, còn được gọi là liệu pháp tâm lý. Nếu các triệu chứng của người ái kỷ xảy ra cùng với trầm cảm hoặc một tình trạng sức khỏe tâm thần khác, thì các loại thuốc thích hợp có thể được sử dụng để điều trị kết hợp với chứng rối loạn này. Các biện pháp điều trị bao gồm:
Liệu pháp trò chuyện: Có thể giúp người ái kỷ học cách liên hệ tốt hơn với những người khác để các mối quan hệ trở nên thú vị, thân mật và lành mạnh hơn. Phát triển các tương tác tích cực với những người khác có thể cải thiện đáng kể các lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống của bạn.
Thuốc chống trầm cảm: Làm giảm trầm cảm và lo lắng ở những người bị rối loạn nhân cách ái kỷ.
Thuốc chống lo âu: Tác động lên chất dẫn truyền thần kinh trong não và giảm lo lắng.
Ngoài ra, các biện pháp thay đổi lối sống sau đây có thể giúp ích cho người mắc chứng ái kỷ vượt qua quá trình trị liệu:
- Tránh rượu, ma túy và các chất kích thích tiêu cực khác;
- Tập thể dục ít nhất ba lần mỗi tuần để giúp cải thiện tâm trạng;
- Tham gia vào các kỹ thuật thư giãn, chẳng hạn như yoga và thiền để giảm căng thẳng và lo lắng.
Tổng kết
Nếu bạn nghi ngờ người thân, bạn bè xung quanh mình mắc phải chứng rối loạn nhân cách ái kỷ, hãy hỗ trợ họ lên lịch hẹn với bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý. Các bác sĩ/chuyên gia sẽ xác định xem một người có mắc chứng rối loạn nhân cách này hay không và đề xuất các phương pháp điều trị để giúp kiểm soát các triệu chứng.
Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc về các triệu chứng tâm lý, hãy liên hệ ngay với bác sĩ để được tư vấn kịp thời. Bạn có thể đặt lịch thăm khám trực tuyến qua ứng dụng Doctor Anywhere để được tư vấn với bác sĩ chuyên khoa Tâm lý ngay tại nhà.
Tham khảo tại Healthline
Xem thêm:
Bệnh ái kỷ là một rối loạn tâm thần với tỷ lệ mắc ở nam cao hơn ở nữ. Bệnh thường khởi phát ở độ tuổi thiếu niên hoặc trưởng thành. Bệnh ái kỷ tuy không nguy hiểm nhưng lại ảnh hưởng lớn đến công việc và cuộc sống của bệnh nhân. Tìm hiểu về nguyên nhân, triệu chứng của bệnh ái kỷ sẽ giúp chúng ta sớm phát hiện bệnh và liệu pháp điều trị kịp thời.
Bệnh ái kỷ hoặc rối loạn nhân cách ái kỷ hay còn gọi là chứng yêu bản thân thái quá là một bệnh lý tâm thần. Bệnh nhân mắc bệnh lý này chỉ quan tâm đến bản thân, luôn mong muốn người khác ngưỡng mộ và tôn trọng mình nhưng lại thiếu sự đồng cảm với người khác. Bệnh lý này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người bệnh nếu không được điều trị kịp thời.
Bệnh ái kỷ xuất hiện ở nam giới nhiều hơn nữ giới và thường bắt đầu ở độ tuổi thiếu niên hoặc trưởng thành. Bệnh nhân mắc bệnh ái kỷ thường có hành vi kiêu ngạo, thiếu đồng cảm với mọi người và chỉ muốn được mọi người ngưỡng mộ. Những người ái kỷ thường được mô tả là những người tự phụ, luôn xem bản thân là trung tâm. Họ cũng có tính cách thất thường và luôn tin rằng mình xứng đáng được đối xử đặc biệt. Những rối loạn nhân cách có liên quan bao gồm: rối loạn chống đối xã hội, ranh giới, kịch tính. Tự kiêu là mức độ nhẹ hơn của bệnh tâm lý ái kỷ. Người tự kiêu thường ra vẻ tự phụ, ích kỷ, thích kiểm soát và có một tình yêu huyễn hoặc với bản thân.
Bệnh nhân mắc bệnh ái kỷ thường có các triệu chứng bao gồm:
- Không muốn bị người khác nhắc nhở, phê bình. Phản ứng thái quá khi nhận được những lời nhận xét, góp ý từ ai đó. Họ cũng có thể rút lui hoặc chấp nhận một cách hình thức tình huống này để bảo vệ cảm giác tự trọng của bản thân. Bên cạnh đó, họ cũng có xu hướng né tránh những tình huống mà họ có thể thất bại.
- Khoác lác về năng lực của bản thân. Tự xem mình là nhân vật quan trọng, luôn mong muốn trở thành trung tâm, muốn được mọi người chú ý và ngưỡng mộ.
- Lợi dụng người khác để đạt được mục đích của mình.
- Thiếu sự đồng cảm với người khác.
- Ảo tưởng về sự những thành tựu của bản thân và nhạy cảm quá mức với những thất bại của mình.
- Bệnh nhân ái kỷ cảm thấy chỉ nên kết nối với những người đặc biệt và tài năng như họ và xem thường những người họ cho là bình thường. Họ tin rằng sự kết hợp với những người tài giỏi sẽ hỗ trợ và nâng cao lòng tự trọng của họ.
- Đánh giá quá cao về thành tựu của bản thân và đánh giá thấp giá trị và thành tựu của người khác.
- Những người ái kỷ thường tỏ ra tự cao tự đại. Những nghiên cứu mới nhất đưa ra những bằng chứng cho rằng người ái kỷ có thể phô trương cả bên trong lẫn bên ngoài. Người ái kỷ thường có vẻ ngoài rất lôi cuốn và thu hút ánh nhìn vậy nên họ có lợi thế trong lần gặp gỡ đầu tiên. Tuy vậy, về lâu dài thì người ái kỷ sẽ dần trở nên u uất, đặc biệt là về phương diện xã hội [khó khăn trong việc duy trì mối quan hệ lâu dài].
Hiện nay, nguyên nhân gây ra bệnh ái kỷ vẫn chưa thật sự rõ ràng. Có nhiều giả thiết cho rằng gen di truyền đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách ái kỷ [khoảng 50%]. Bên cạnh đó, ảnh hưởng của môi trường cũng góp phần hình thành nhân cách ái kỷ. Các yếu tố khác như yếu tố văn hóa cũng có thể dẫn tới bệnh ái kỷ. Các vấn đề về tâm sinh lý cũng có thể là một nguyên nhân gây ra bệnh tâm lý ái kỷ như bị ngược đãi, bỏ bê hoặc nuông chiều và khen ngợi quá mức...
Trên thực tế, bệnh tâm lý ái kỷ là một trong những bệnh tâm lý có tỷ lệ mắc không cao. Tuy nhiên, bệnh lý ái kỷ đang dần dần gia tăng trong bối cảnh hiện nay. Nhìn chung, rối loạn nhân cách ái kỷ rất khó chữa trị. Nguyên nhân có thể là vì người mắc bệnh không nghĩ rằng họ bị bệnh và không tự đi tìm sự giúp đỡ từ các chuyên gia.
Phương thức chữa bệnh phổ biến nhất là liệu pháp tâm lý, hướng dẫn bệnh nhân suy nghĩ tốt hơn, tích cực hơn. Các chuyên gia tâm thần sẽ giúp người bệnh có cái nhìn sâu sắc về bản thân họ, giải đáp tại sao họ lại có thái độ và hành vi như vậy để giúp cải thiện hành vi, suy nghĩ của bệnh nhân. Thực tế, không có loại thuốc nào có thể chữa được bệnh ái kỷ. Liệu pháp tâm lý cá nhân là cách điều trị bệnh ái kỷ tốt nhất được các bác sĩ tâm thần sử dụng. Bố mẹ hoặc người thân trong gia đình nên thường xuyên trò chuyện hàng ngày với bệnh nhân để tạo mối quan hệ thân mật.
Ngoài ra, còn có một phương pháp điều trị ái kỷ khác gọi là phương pháp nhận thức hành vi. Phương pháp này giúp phát hiện ra suy nghĩ và hành vi không lành mạnh, đồng thời thay thế bằng những hành động và suy nghĩ tích cực hơn. Liệu pháp nhận thức-hành vi có thể phù hợp với bệnh nhân bị ái kỷ bởi vì nhu cầu được khen ngợi có thể cho phép một nhà trị liệu định hình hành vi của họ. Một số bệnh nhân bị chứng rối loạn nhân cách ái kỷ nhận thấy liệu pháp nhận thức-hành vi quá đơn giản hoặc chung chung cho các nhu cầu đặc biệt của họ.
Bên cạnh đó, thuốc chống trầm cảm đôi khi được dùng ở bệnh nhân ái kỷ có triệu chứng trầm cảm hoặc lo âu. Bệnh nhân ái kỷ cũng cần áp dụng những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của bệnh bao gồm: chế độ sinh hoạt phù hợp, giảm bớt các tương tác trên mạng xã hội, tránh xa những tin tức tiêu cực, giảm căng thẳng bằng cách thiền, tập yoga hoặc thái cực quyền.
Tóm lại, bệnh ái kỷ là một rối loạn tâm thần có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống và công việc của bệnh nhân. Đây là một bệnh lý khó điều trị, đòi hỏi sự hợp tác tích cực từ bệnh nhân, người nhà và chuyên gia tâm lý. Bạn nên tìm hiểu về bệnh lý này để sớm nhận ra các dấu hiệu hoặc triệu chứng của bệnh. Để từ đó có những phương pháp điều trị phù hợp. Hãy đến cơ sở y tế hoặc tìm gặp các chuyên gia tâm thần nếu bạn nghĩ đến việc làm hại bản thân hoặc người khác.
Theo dõi website Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec để nắm thêm nhiều thông tin sức khỏe, dinh dưỡng, làm đẹp để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và những người thân yêu trong gia đình.
Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đăng ký lịch trực tuyến TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn!
XEM THÊM: