I. THẾ NÀO LÀ TÓM TẮT VĂN BẢN TỰ SỰ?
- Tóm tắt văn bản tự sự là dùng lời văn của mình trình bày ngắn gọn nội dung chính [bao gồm sự việc tiêu biểu và nhân vật quan trọng] của văn bản đó.
- Văn bản tóm tắt cần phản ánh trung thành nội dung của văn bản được tóm tắt.
- Muốn tóm tắt văn bản tự sự cần đọc kĩ để hiểu đúng chủ đề văn bản, xác định nội dung chính cần tóm tắt, sắp xếp các nội dung ấy theo một trình tự hợp lí, sau đó viết thành văn bản tóm tắt.
1. Trong cuộc sống hàng ngày, có những tác phẩm tự sự chúng ta chưa có điều kiện đọc, nhưng lại muốn biết nội dung chính của nó. Những lúc ấy, chúng ta có thể đọc qua bản tóm tắt tác phẩm.
2. Tóm tắt văn bản tự sự là ghi lại một cách ngắn gọn, trung thành những nội dung chính của văn bản tự sự.
II. CÁCH TÓM TẮT VĂN BẢN TỰ SỰ
1. Những yêu cầu đối với văn bản tóm tắt.
Văn bản [SGK].
a. Văn bản tóm tắt kể lại nội dung của văn bản Sơn Tinh, Thủy Tinh. Dựa vào sự kiện, tên nhân vật, cốt truyện để nhận ra văn bản.
Văn bản đã tóm gọn được những nội dung chính của văn bản Sơn Tinh, Thủy Tinh.
b. Sự khác nhau giữa văn bản gốc với văn bản tóm tắt:
+ Văn tóm tắt có dung lượng ngắn hơn văn bản gốc.
+ Văn bản tóm tắt có số lượng sự việc, nhân vật ít hơn so với tác phẩm.
c. Yêu cầu đối với văn bản tóm tắt:
+ Ngắn gọn, chính xác về nhân vật và sự kiện quan trọng.
+ Lời văn của văn bản tóm tắt là lời văn của mình, không phải lời văn của văn bản.
2. Các bước tóm tắt văn bản.
- Đọc toàn bộ tác phẩm, nắm được ý tưởng nội dung của tác giả.
- Lựa chọn những nội dung chính cần ghi lại.
- Sắp xếp hợp lý nội dung chính theo trình tự hợp lý.
- Diễn đạt bằng lời văn của mình những nội dung đã xác định.
Page 2
SureLRN
1
Sắp xếp các ghi chú. Vậy là phần khó nhất – đọc cuốn sách – đã xong! Khi đã có trong tay tất cả những gì đã ghi chú, bây giờ sẽ là lúc bạn sẵn sàng bắt tay vào viết tóm tắt. Bạn sẽ phải sắp xếp các ghi chú của mình dựa trên thứ tự thời gian của truyện. Hãy tìm nơi câu chuyện mở đầu và kết thúc cũng như hành trình trải qua của nhân vật chính từ đầu đến cuối truyện.[8]
- Tiếp tục với ví dụ về truyện Harry Potter, bạn sẽ phải nhìn vào những sự kiện Harry đã trải qua, từ khi cậu biết mình là phù thuỷ cho đến cuộc chiến đánh bại Voldemort.
- Với tác phẩm Odyssey, bạn sẽ cần theo chân Odysseus từ khi chàng mất hết người tuỳ tùng và giạt lên hòn đảo Calypso cho khi chàng chiến thắng những kẻ cầu hôn Penelope và thuyết phục nàng tin rằng chàng chính là chồng của nàng đã trở về.
- Một truyện cố tích ngắn như Cô bé quàng khăn đỏ, bạn sẽ cần tìm ra lý do khiến cô bé đi vào rừng, bị con sói lừa và nuốt chửng như thế nào, và cuối cùng được cứu ra sao.
2
Viết tóm tắt. Giờ thì công việc dễ rồi vì bạn đã có tất cả các ghi chú được xếp theo thứ tự. Mọi việc bạn cần làm chỉ là viết một đoạn văn ngắn thuật lại các điểm chính của Ai? Cái gì? Khi nào? Ở đâu? Tại sao? có trong các ghi chú của bạn. Nhớ nêu nhan đề của truyện và tên tác giả.[9]
- Đảm bảo chỉ tập trung vào cốt truyện chính. Đừng đi lan man sang cảnh Harry chơi trò Quidditch hay mối thù của Harry với Malfoy.
- Tương tự, bạn cũng đừng đưa ra các trích dẫn trong truyện. Bạn không cần phải lặp lại các câu thoại của truyện trong phần tóm tắt. Có thể bạn cũng cần nhắc qua điểm mấu chốt trong một đoạn đối thoại [chẳng hạn như “Khi Harry và các bạn của cậu được Hagrid cho biết hòn đá phù thuỷ có thể không còn an toàn, họ đã đi ngăn chặn tên ăn trộm.”]
3
Tìm đọc các đoạn tóm tắt cốt truyện. Công việc viết lách của bạn sẽ dễ hơn nhiều nếu bạn xem một số ví dụ và học được cách viết sao cho gói gọn được nhiều yếu tố trong một đoạn văn ngắn và mạch lạc.
- Harry Potter và hòn đá phù thuỷ của J.K. Rowling kể về cậu bé mồ côi mười một tuổi Harry Potter đã phát hiện mình là phù thuỷ và vào học phép thuật tại một trường dành cho phù thuỷ là trường Hogwarts, vương quốc Anh. Tại đây, Harry đã khám phá ra rằng cha mẹ của cậu đã bị sát hại bởi một phù thuỷ độc ác là Voldemort, kẻ đã bị Harry làm mất sức mạnh khi cậu còn là một em bé. Harry cùng với các bạn của cậu là Ron Weasley vốn xuất thân từ một gia đình phù thuỷ đông anh chị em, và Hermione Granger, cô phù thủy xuất sắc nhất trường, đã phát hiện ra rằng hòn đá phù thuỷ đem đến sự bất tử được giấu ở tầng thứ ba cấm địa. Khi Harry và các bạn của cậu được Hagrid cho biết rằng hòn đá phù thuỷ không còn an toàn nữa, họ đã đi ngăn chặn kẻ trộm mà họ cho là giáo sư Snape, một người vốn không ưa Harry. Khi tìm được hòn đá, Harry mới khám phá ra rằng kẻ trộm là giáo sư Quirrell, người của Voldemort. Nhờ lời nguyền của mẹ Harry, cậu có thể đánh bại Quirrell và Voldemort bị buộc phải quay về nơi ẩn náu.”
- Cuốn sử thi Odyssey của Homer kể về câu chuyện của Odysseus, một anh hùng Hy Lạp và hành trình kéo dài mười năm trở về nhà ở hòn đảo Ithaca, nơi mà vợ của chàng là Penelope và con trai chàng là Telemachus đang chờ đợi. Tác phẩm mở đầu với việc Odysseus bị nữ thần Calypso cầm giữ cho đến khi các vị thần Hy Lạp buộc nàng thả chàng đi. Ôm mối hận thù vì con trai của mình là Cyclops Polyphemus đã bị Odysseus làm mù mắt, thần Poisedon đã tìm cách đánh đắm tàu của Odysseus nhưng đã bị nữ thần Athena ngăn chặn. Cuối cùng Odysseus đã đến được Scheria, miền đất của người Phaeacians, và ở đây chàng được an toàn. Odysseus kể cho họ nghe về những chuyến phiêu lưu chàng đã trải qua cùng với các thuỷ thủ của chàng, chuyến đi dến vùng đất của người ăn hoa sen, chuyện chàng chọc mù mắt gã Polyphemus ăn thịt người, cuộc tình của chàng với tiên nữ-phù thuỷ Circe, những nàng tiên cá nguy hiểm chết người, hành trình xuống Hades và cuộc chiến của chàng với con quái vật biển Scylla. Người Phaeacian đã đưa chàng về Ithaca bình an, và chàng bước vào cung điện dưới bộ dạng của một kẻ ăn mày. Tại Ithaca, nơi mà Odysseus được cho là đã chết, những kẻ cầu hôn vợ chàng là Penelope đã chiếm dinh thự của chàng, âm mưu giết chết con trai chàng và cố thuyết phục Penelope chọn một trong số họ. Tin rằng Odysseus vẫn còn sống, Penelope đã từ chối bọn họ. Nàng thách đố những kẻ cầu hôn bắn chiếc cung của Odysseus mà chỉ có chàng mới có thể làm được. Khi giương được cây cung, chàng đã bắn chết những kẻ cầu hôn và đoàn tụ cùng gia đình.”
- Các tóm tắt này thuật lại cốt truyện chính của truyện, trong đó sử dụng những câu như “Khi Harry tìm thấy hòn đá…” thay vì diễn giải chính xác hòn đá được tìm thấy như thế nào, vốn không phải là điểm cốt yếu của một bài tóm tắt. Bài tóm tắt ngắn gọn và chỉ tập trung vào các nhân vật chính quan trọng như Odysseus, Penelope, các vị thần, v.v…
Tóm tắt văn bản là thao tác không thể thiếu trong quá trình học môn Ngữ văn. Bởi lẽ, nhờ vào việc tóm tắt văn bản, học sinh có thể nắm vững cốt truyện với các chi tiết, sự việc tiêu biểu, tạo tiền đề cho việc tiếp cận chủ đề, nắm được giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
Đặc biệt, đối với các văn bản tự sự khá dài, không phải lúc nào giáo viên cũng có thể cho học sinh đọc toàn bộ văn bản tại lớp. Bởi vậy, việc hướng dẫn con tóm tắt văn bản rất cần được chú trọng.
Cách tóm tắt văn bản bằng lời văn- Phương pháp học Văn truyền thống
Khi nói về tóm tắt văn bản, Thầy Nguyễn Phi Hùng– giáo viên môn Ngữ văn của Hệ thống Giáo dục HOCMAI đã từng đưa ra khái niệm như sau: “ Tóm tắt văn bản nghĩa là dùng lời văn của mình [của người tóm tắt] nêu ngắn gọn các nội dung chính, sự việc chính của câu chuyện. Qua đó, người đọc, người nghe có thể nắm bắt được nội dung, chủ đề, tư tưởng chính của tác phẩm vừa được tóm tắt.”
Thầy Nguyễn Phi Hùng đưa ra khái niệm về tóm tắt văn bản
Người ta có thể tóm tắt rất nhiều thể loại văn bản như: văn bản tự sự, văn bản nghị luận, văn bản thuyết minh,… cùng với đó là nhiều cách để tóm tắt hoàn chỉnh văn bản. Tuy nhiên, theo thầy Phi Hùng cách tóm tắt văn bản phổ biến và dễ hiểu nhất là tóm tắt theo ngôi kể của nhân vật chính, cụ thể theo các bước:
- Bước 1: Đọc hiểu và xác định nội dung chính của văn bản đó [hay chủ đề và tư tưởng của văn bản.
- Bước 2: Xác định các nhân vật chính và các sự kiện gắn liền với nhân vật chính
- Bước 3: Sắp xếp các dữ liệu đã thu thập được theo trình tự trong tác phẩm
- Bước 4: Dùng lời văn, cách thức mong muốn để truyền tải nội dung câu chuyện.
Đối với thao tác tóm tắt, học sinh cần đặc biệt lưu ý không được đảo lộn trật tự các sự việc trong văn bản, bởi tóm tắt chỉ yêu cầu thu gọn dung lượng văn bản gốc, truyền tải chính xác để giúp học sinh dễ dàng ghi nhớ nội dung chính, các sự kiện diễn ra trong văn bản chứ không yêu cầu sáng tạo thêm chi tiết hay kể câu chuyện của riêng mình.
Cách tóm tắt văn bản bằng hình ảnh- Phương pháp học Văn độc đáo
Hiện nay, có một thực tế ít ai dám thừa nhận đó là: một bộ phận học sinh dù đã soạn bài nhưng chưa hề đọc văn bản trước khi lên lớp. Việc soạn bài của các em chỉ dựa phần lớn vào những quyển sách tham khảo.
Bên cạnh đó, kỹ năng tóm tắt văn bản của học sinh đa phần đều chưa tốt, dẫn đến việc khi được giáo viên yêu cầu tóm tắt thì bị động, ấp úng, không nắm vững cốt truyện và các chi tiết quan trọng. Để khắc phục điều này, bên cạnh cách tóm tắt văn bản bằng lời văn thông thường, phụ huynh có thể hướng dẫn con cách tóm tắt văn bản bằng hình ảnh, dựa trên các sự kiện chính, biến hoá thành hình ảnh để dễ dàng ghi nhớ.
Tóm tắt truyện cổ tích “Tấm Cám” bằng hình ảnh [Nguồn: Fb Trần Lê Duy]
Muốn tóm tắt một văn bản bằng hình ảnh, học sinh cần đọc trước văn bản ở nhà, nắm vững các chi tiết, sự kiện tiêu biểu. Cha mẹ cần tập cho con thói quen tự đưa ra những câu hỏi như: Kể tên những nhân vật xuất hiện trong văn bản? Đâu là các chi tiết, sự kiện tiêu biểu trong văn bản? Trình tự các sự việc trong văn bản diễn ra thế nào?…
Tóm tắt văn bản truyện
Có nhiều phương pháp khác nhau để tóm tắt một văn bản truyện, tuy nhiên thầy Hùng [giáo viên HOCMAI] khuyên các em học sinh nên tóm tắt thông qua nhân vật chính của câu chuyện. Đây là cách đơn giản và được áp dụng rất nhiều hiện nay. Cụ thể, để tóm tắt văn bản truyện, các em học sinh cần làm theo các bước sau:
Bước 1: Đọc và xác định nội dung của văn bản đó [hoặc chủ đề và tư tưởng của văn bản]
Bước 2: Xác định các nhân vật chính của truyện và các sự kiện chính gắn với nhân vật đã xác định
Bước 3: Sắp xếp trình tự các sự việc theo câu truyện
Bước 4: Sử dụng lời văn của mình để thổng hợp và tóm tắt văn bản truyện
Tham khảo chi tiết cách tóm tắt văn bản truyện: tại đây
Thói quen tự học và chuẩn bị bài trước khi lên lớp rất quan trọng đối với thao tác tóm tắt văn bản. Chỉ khi tự học và tìm hiểu bài, người học mới hiểu sâu các chi tiết được văn bản đề cập đến nhờ vào khả năng tự phân tích, tổng hợp tài liệu, từ đó vận dụng dữ liệu đã có vào việc tóm tắt văn bản.
Việc hình thành thói quen tự học không khó nhưng lại phụ thuộc nhiều vào ý thức của học sinh cũng như cách cha mẹ tạo điều kiện cho con. Hiện nay, nhiều phụ huynh thể hiện việc giúp đỡ con bằng hình thức cho con học tập trực tuyến. Khoá học online vừa giúp con cân bằng giữa việc học và những hoạt động nghỉ ngơi, thư giãn hợp lý, nắm vững nội dung bài học, vừa giúp phụ huynh tiết kiệm thời gian, tiền bạc khi không phải đưa đón con qua lại giữa các lớp học thêm.
Hiện nay, hình thức học online đang được triển khai trên toàn Hệ thống Giáo dục HOCMAI. Với vai trò là trang web giáo dục trực tuyến lớn nhất Việt Nam, HOCMAI luôn cung cấp những bài giảng hay, bổ ích, trực tiếp giảng dạy bởi đội ngũ giáo viên nhiều năm kinh nghiệm. Đặc biệt, chương trình Học tốt được thiết kế dành riêng cho học sinh từ lớp 6-9, bao gồm hệ thống bài giảng bám sát SGK, kho bài tập đa dạng, phong phú, sẵn sàng hỗ trợ giải đáp 24/7 là lựa chọn của rất nhiều bậc phụ huynh thông thái!
Mọi thắc mắc liên quan đến chương trình Học Tốt 2019 – 2020, phụ huynh và học sinh vui lòng liên hệ cho HOCMAI qua hotline 0936 58 58 12 để được giải đáp nhanh chóng và hoàn toàn miễn phí!