Tổ chức hoạt động trải nghiệm là một hoạt động giáo dục có ý nghĩa thiết thực và đem lại những hiệu quả nhất định đáp ứng tốt những yêu cầu đổi mới trong giáo dục phổ thông nói chung và giáo dục mầm non nói riêng. Tuy nhiên, để phát huy những lợi ích của hoạt động trải nghiệm trong giáo dục trẻ, góp phần phát triển toàn diện cho trẻ em ở lứa tuổi mầm non, nhà giáo dục cần phải xác định rõ được những phương pháp và điều kiện tổ chức hoạt động trải nghiệm sao cho phù hợp với thực tiễn mà một trong những yếu tố cần thiết phải kể đến là phương pháp thực hành – trải nghiệm trong giáo dục mầm non để vận dụng vào thực tiễn tổ chức hoạt động trải nghiệm cho trẻ.
Học sinh trường mầm non Trumpkids tham gia trải nghiệm tại Phân hiệu ĐHTN tại tỉnh Lào Cai
1. Hoạt động trải nghiệm trong giáo dục mầm non
Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong giáo dục mầm non tức là giúp trẻ em ở lứa tuổi này được trải qua các hoạt động, được làm, được tiếp xúc trực tiếp, thông qua các hoạt động thực tế để trẻ được lĩnh hội, nhận thức và cảm nhận thấu đáo các nội dung giáo dục, qua đó giúp trẻ tăng cường hiểu biết, phát triển kĩ năng, định hình các giá trị sống và phát triển tiềm năng bản thân.
Phương pháp thực hành – trải nghiệm là phương pháp giúp trẻ trong quá trình tìm hiểu, khám phá và lĩnh hội sự vật, hiện tượng một cách sâu sắc, ngoài nghe giáo viên nói, quan sát, trẻ cần trực tiếp tham gia các hoạt động thực tế để phát hiện ra những tính chất đặc trưng của sự vật hiện tượng.
Ở bậc học mầm non có rất nhiều các phương pháp khác nhau để tổ chức hoạt động trải nghiệm cho trẻ, trong đó phương pháp thực hành – trải nghiệm là một trong những phương pháp giúp trẻ tích lũy được những kỹ năng và kinh nghiệm cần thiết góp phần phát triển tiềm năng của bản thân trẻ.
2. Vận dụng phương pháp thực hành – trải nghiệm trong giáo dục mầm non
Phương pháp thực hành – trải nghiệm trong tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho trẻ mầm non thường gắn với các phương pháp cụ thể như:
Phương pháp thực hành thao tác với đồ vật, đồ chơi: Đây là phương pháp giúp trẻ sử dụng và phối hợp các giác quan trong hoạt động, phát triển sự linh hoạt của các giác quan trong hoạt động nhận thức, cũng như rèn sự linh hoạt khéo léo trong vận động của cơ thể, của đôi bàn tay, hình thành các phẩm chất vận động cho trẻ thông qua các hành động, thao tác với đồ vật,đồ chơi, qua đó giúp trẻ được trải nghiệm các thao tác hành động với đồ vật, đồ chơi giúp trẻ lĩnh hội được những kinh nghiệm của lịch sử – xã hội ẩn tàng trong thế giới đồ vật. Vì vậy, giáo viên cần thường xuyên cho trẻ khám phá đồ vật, đồ chơi thông qua các hoạt động thực tiễn với đồ vật như: Cầm, nắm, chồng xếp, xếp hạt, xâu hạt…
Khi tổ chức cho trẻ thực hành thao tác với đồ vật, đồ chơi cần chú ý đến khả năng của trẻ, cũng như các điều kiện thực tiễn, hướng dẫn làm mẫu cho trẻ quan sát để trẻ bắt chước và làm theo. Quan sát trẻ hoạt động, giúp đỡ trẻ khi cần thiết, nhận xét đánh giá sản phẩm hoạt động của trẻ trên tinh thần động viên khích lệ, tạo hứng thú, niềm tin và động lực cho trẻ trong các hoạt động tiếp theo.
Trẻ 24 – 36 tháng tham gia trải nghiệm xâu hạt và xếp chồng các khối gỗ
Phương pháp trò chơi: Là thông qua hoạt động chơi để thực hiện các mục tiêu giáo dục và dạy học cho trẻ và cũng qua chơi trẻ được trải nghiệm cuộc sống, hoạt động, công việc, các mối quan hệ của người lớn trong xã hội.
Phương pháp dạy học bằng trò chơi gây được hứng thú tích cực cho trẻ, khi tham gia vào trò chơi trẻ được hoạt động với niềm vui sướng và hạnh phúc vô tận khiến cho việc dạy học và giáo dục trẻ trở lên nhẹ nhàng mà hiệu quả lại cao.
Các trò chơi thường được tổ chức cho trẻ ở trường mầm non như: Trò chơi đóng vai theo chủ đề, trò chơi học tập, trò chơi đóng kịch, trò chơi xây dựng kiến trúc, trò chơi vận động… Việc lựa chọn các các trò chơi để qua đó tổ chức hoạt động trải nghiệm phải được giáo viên tiến hành công phu sao cho phù hợp với mục tiêu, nội dung và các chủ đề giáo dục cho trẻ mầm non. Khi tổ chức giáo viên cần phải luôn khéo léo, không áp đặt gò bó để giữ được tính hồn nhiên của trẻ thơ, kích thích trí thông minh, trí tưởng tượng, phát huy sáng kiến, làm giàu cảm xúc cho trẻ.
Trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi tham gia trải nghiệm trò chơi vận động kéo co
Trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi tham gia trải nghiệm trò chơi đóng vai làm bác sĩ
Phương pháp luyện tập: Là phương pháp được thực hiện khi trẻ phải hoàn thành một nhiệm vụ thực tiễn nào đó do người lớn yêu cầu như xây trường tiểu học, công viên, xây một cây cầu…. Phương pháp luyện tập có hai cách giao nhiệm vụ cho trẻ, thứ nhất là giao nhiệm vụ theo mẫu có sẵn, trẻ được xem mẫu do giáo viên giới thiệu về đối tượng, nhưng quan trọng nhất là giải thích cho trẻ biết cách làm thế nào. Cách thứ hai là giao nhiệm vụ theo điều kiện, ở đây trễ chỉ được giới thiệu những điều kiện để làm nhiệm vụ, qua đó kích thích tính tích cực, chủ động đồng thời khơi dậy nhiều sáng kiến của trẻ khi hoạt động. Tổ chức phương pháp luyện tập giáo viên cần lưu ý cho trẻ luyện tập đi luyện tập lại nhiều lần, bài tập phải sắp xếp từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, thường xuyên cho trẻ luyện tập hàng ngày, có như vậy trẻ được trải nghiệm trong các hoạt động thường xuyên, giúp trẻ hình thành những kĩ năng cần thiết.
Trẻ 5 – 6 tuổi trải nghiệm xây khu phố của bé
Phương pháp làm thí nghiệm đơn giản: Là phương pháp tổ chức cho trẻ thực hiện hành động thực tiễn tạo ra một kết quả nào đó nhằm kiểm định tính chất của sự vật và hiện tượng xung quanh. Ví dụ như: quan sát sự nảy mầm của hạt, cho các thanh nam châm tác động vào nhau để tạo ra sức hút, lực đẩy, cho gió thổi làm quay chong chóng hay đậy nắp lên cốc nước sôi để hơi nước ngưng tụ lại đó, tạo thành những giọt nước [như mưa]…..Đây là phương pháp giúp trẻ được trải nghiệm qua các tình huống thực tiễn mà giáo viên tổ chức, giúp trẻ có cơ sở nhận thức khám phá thế giới xung quanh, phát huy tính tích cực hoạt động, óc tò mò, trí tưởng tượng sáng tạo của trẻ phát triển.
Trẻ 5 – 6 tuổi tham gia trải nghiệm thí nghiệm hạt nảy mầm
Như vậy có thể nói phương pháp thực hành – trải nghiệm bao gồm các phương pháp nêu trên góp phần giúp giáo viên tổ chức hoạt động trải nghiệm thành công. Tuy nhiên, hiệu quả của các phương pháp này trong quá trình thực hiện còn bị chi phối bởi nhiều yếu tố, do đó người giáo viên mầm non phải luôn có sự chủ động, linh hoạt và sáng tạo trong quá trình hoạt động.
Tổ chức hoạt động trải nghiệm có ý nghĩa quan trọng trong giáo dục trẻ em mầm non, giúp trẻ biết vận dụng những kiến thức, kĩ năng, thái độ và cả những kinh nghiệm của bản thân vào thực tiễn một cách sáng tạo, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng tốt yêu cầu đổi mới trong giáo dục mầm non hiện nay.
Bài và ảnh: La Thị Bích Ngọc – Khoa Sư phạm
Nhằm tiếp tục thực hiện đổi mới hoạt động chăm sóc - giáo dục, nâng cao chất lượng chương trình giáo dục mầm non [GDMN], ngay từ đầu năm học 2016 -2017, Sở GD&ĐT Bắc Giang đã chỉ đạo phòng GD&ĐT các huyện, thành phố triển khai tới các cơ sở giáo dục tiếp tục thực hiện có hiệu quả việc đổi mới hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ theo quan điểm giáo dục toàn diện, tích hợp, lấy trẻ làm trung tâm; tăng cường hoạt động vui chơi, tạo cơ hội để trẻ được trải nghiệm, khám phá; chú trọng giáo dục hình thành và phát triển kỹ năng sống phù hợp với độ tuổi của trẻ, với yêu cầu của xã hội hiện đại trên cơ sở kế thừa truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Cùng với đó, việc đảm bảo an toàn cho trẻ trong các hoạt động thực hành, trải nghiệm phải được đảm bảo, cụ thể hóa tại các văn bản hướng dẫn, đợt bồi dưỡng, sinh hoạt chuyên môn trong năm học; một trong những yêu cầu xuyên suốt đối với hoạt động giáo dục trẻ đã được Sở GD&ĐT xác định đó là phải bám sát, đảm bảo mục tiêu chương trình GDMN; mỗi hoạt động dạy học dù trong lớp học hay trải nghiệm thực tế cũng đều hướng đến mục đích trang bị kiến thức, rèn luyện kỹ năng sống, góp phần hình thành nhân cách cho trẻ; các nhà trường cần chuẩn bị đầy đủ các điều kiện để các bé có những buổi học vui - khỏe - an toàn.
Để thực hiện được mục tiêu trên, năm học 2016-2017 công tác bồi dưỡng thường xuyên, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên các cơ sở GDMN đã được chú trọng cả về nội dung, quan điểm đổi mới công tác quản lý, cho tới việc tổ chức thực hiện chương trình GDMN; chủ động xây dựng kế hoạch tăng cường giao lưu, trao đổi, học tập kinh nghiệm phương pháp GDMN lấy trẻ làm trung tâm của các trường chất lượng cao; nâng cao năng lực tổ chức hoạt động giáo dục theo quan điểm giáo dục toàn diện, tích hợp, lấy trẻ làm trung tâm và tăng cường hoạt động trải nghiệm của trẻ.
Tăng cường các hoạt động giáo dục thực hành, trải nghiệm
Bằng trải nghiệm thực tế “học bằng chơi - chơi mà học”, hoạt động này đã tạo cho các bé niềm hứng thú tìm tòi, khám phá thế giới xung quanh. Khi va chạm với các tình huống trong thực tế, trẻ dễ dàng thể hiện cảm xúc, những kỹ năng xử lý; từ đó bộc lộ những điểm mạnh, yếu của mình - điều mà khi học trong môi trường lý thuyết, sách vở rất ít khi có được. Hoạt động thực hành, trải nghiệm vừa giúp trẻ mạnh dạn trong giao tiếp, vừa giúp giáo viên nhận biết tính cách, sở trường của từng trẻ để điều chỉnh phù hợp trong quá trình dạy học.
Trẻ được thực hành trải nghiệm trong các giờ học có chủ đích, giờ chơi
Khác với những hoạt động khám phá trước kia chỉ tổ chức trong lớp học, hiện nay những hoạt động lên lớp của giáo viên đã có nhiều thay đổi, linh hoạt và phong phú hơn. Trẻ được học ngay tại sân trường, khám phá những hiện tượng, sự vật có ngay trong khuôn viên của nhà trường, như hoạt động khám phá về nước, sỏi, cát - giáo viên sử dụng ngay khu vui chơi cát sỏi, trẻ học được qua chơi, thực hành, quan sát mình làm, bạn làm.
Thấy được sự kì diệu của gió...
Ý thức được việc bảo vệ môi trường sống
Hiểu biết về một số nghề trong xã hội
...qua các hoạt động giáo dục đó, kiến thức về những đặc điểm, tính chất của sự vật, hiện tượng, những hiểu biết sơ đẳng về cuộc sống xung quanh được trẻ tiếp thu một cách tự nhiên và khắc sâu.
Những hoạt động trải nghiệm trong các giờ chơi các bé thực sự được thỏa mãn với nhu cầu khám phá, được chơi theo hứng thú, được đóng vai tham gia vào cuộc sống thu nhỏ của người lớn như:
Bé bán hàng, mua hàng
Bé làm chú bộ đội ở trường MN Bắc Lý
Bé tập làm bánh
Trong các giờ hoạt động ngoài trời bé được quan sát sự lớn lên của cây, thấy được sự khác nhau của các loài hoa trong khuôn viên trường...
Sự chìm nổi của vật:
Những trải nghiệm thực tế ngoài trường đáng nhớ ở tuổi mầm non
Những nội dung cho trẻ khám phá xã hội về lễ hội, truyền thống văn hóa, di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh thường khó đối với giáo viên, theo cách tiếp cận dạy học xưa giáo viên thường chú trọng đến tranh ảnh, sưu tầm video cho trẻ xem và học thụ động. Nhưng với việc đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường môi trường xã hội, cho trẻ được cảm nhận thông qua thực tế. Năm học này, nhiều trường mầm non trong tỉnh đã tổ chức các hoạt động hết sức thiết thực và ý nghĩa. Trẻ được sống trong khung cảnh của lễ hội, được tận mắt nhìn và sờ vào những di sản của quê hương, được tham gia các hoạt động văn hóa của địa phương như hoạt động ngày hội văn hóa quê em ở Lục Ngạn được mô phỏng trong khuôn viên trường mầm non thị trấn Chũ, lễ hội Xương Giang ở thành phố Bắc Giang, di tích lịch sử Hoàng Hoa Thám ở Yên Thế. Chắc hẳn trong các bé không thể quên được ấn tượng của những buổi học đó.
Với những lợi ích trong rèn luyện kỹ năng sống cho trẻ, phương pháp học này đã nhận được phản ứng tích cực từ phụ huynh cũng như trẻ và xã hội. Hầu hết trẻ đều rất hào hứng và phấn khởi khi kể chuyện cùng ông bà, bố mẹ những điều chúng được trải nghiệm. Phụ huynh cũng nhận thức được tầm quan trọng của việc cho con hòa nhập, trải nhiệm thực tế.
Một phụ huynh trường mầm non Hoa Sen, thành phố Bắc Giang [có con học lớp 5 - 6 tuổi] chia sẻ: “Tôi vừa cùng con tham gia chuyến thực tế tại siêu thị Big C Bắc Giang. Lần đầu tiên các con được tận mắt nhìn thấy cách làm bánh, đóng gói, trưng bày, được tự tay làm những chiếc bánh xinh xắn các con phấn khích vô cùng, về đến nhà không ngừng bi bô kể chuyện. Thú thật, khi tham gia hoạt động này, ngoài mục đích cùng con trải nghiệm thì còn một lý do nữa là tôi có chút lo lắng cho sự an toàn của cháu khi sinh hoạt ở một môi trường bên ngoài lớp học. Mặc dù, nhà trường tổ chức khá chu đáo, nhưng ở lứa tuổi của các bé, vấn đề an toàn luôn là mối quan tâm hàng đầu của phụ huynh”.
Ý kiến của phụ huynh trên cũng là tâm trạng của không ít phụ huynh khi đề cập đến vấn đề này.
Trao đổi kinh nghiệm tổ chức những buổi học ngoài trời, cô Mỹ Vượng - trường MN Hoa Sen, TP Bắc Giang chia sẻ: “Lợi ích mà phương pháp này mang lại cho trẻ không phải bàn cãi nhưng vấn đề an toàn phải là trên hết. Môi trường bên ngoài sẽ tiềm ẩn nhiều nguy cơ hơn, bởi vậy, trước mỗi chuyến tham quan, nhà trường phải lên kế hoạch tỉ mỉ, khảo sát địa hình, phối hợp đơn vị sở tại để họ hỗ trợ khi cần; đồng thời, tập huấn cho giáo viên, huy động đội ngũ nhân viên phục vụ, nhân viên y tế cùng tham gia; trẻ được đeo bảng tên có số điện thoại của giáo viên chủ nhiệm đề phòng trường hợp đi lạc. Trong thời gian hoạt động diễn ra, giáo viên luôn phải bao quát, kiểm soát trẻ, thiết lập hàng rào an ninh và đảm bảo các bé luôn nằm trong tầm kiểm soát”.
Năm học 2016 -2017 đã khép lại, nhưng chắc hẳn trong tâm trí các bé, đặc biệt là các bé chuẩn bị vào lớp Một sẽ không thể quên những trải nghiệm trong tuổi thơ của mình. Còn các phụ huynh vẫn tin tưởng rằng, các hoạt động trải nghiệm cho con em mình vẫn tiếp tục diễn ra trong một môi trường giáo dục lành mạnh của năm học mới 2017 - 2018.
Hải Thanh - CV, Phòng GDMN
Sở GD&ĐT Bắc Giang
25/08/2017