Quan hệ giữa các khái niệm
[ Logic học đại cương Nguyễn Tuấn Anh]
Về mặt nôi hàm có hai loại quan hê là không so sánh được và so sánhđược.
Về mặt ngoại diên, các khái niêm không so sánh được nằm trong quan hê tách rời [ngang hàng], còn các khái niêm so sánh được có thể quan hê với nhau theo môt trong 6 kiểu, được chia thành 2 nhóm quan hê điều hoà và không điều hoà.
Quan hệ điều hoà là quan hê giữa những khái niêm mà ngoại diên của chúng có ít nhất môt đối tượng chung nhau. Nhóm quan hê này lại gồm 3 kiểu:
- Quan hệ giao nhau. Là quan hê giữa các khái niêm mà môt phần ngoại diên của khái niêm này là môt phần ngoại diên của những khái niêm khác.
- Quan hê bao hàm [lệ thuộc]. Là quan hê giữa những khái niêm mà ngoại diên của khái niêm này là toàn bô ngoại diên của những khái niêm kia, nhưng không ngược lại. Khái niêm có ngoại diên lớn hơn [bao hàm] được gọi là khái niêm loại, còn khái niêm có ngoại diên nhỏ hơn [bị bao hàm] được gọi là khái niêm chủng.
- Quan hệ đồng nhất [trùng nhau]. Là quan hê giữa những khái niêm mà ngoại diên của chúng hoàn toàn trùng nhau, nhưng nôi hàm của chúng vẫn phân biệt.
Quan hệ không điều hoà là quan hê giữa những khái niêm mà ngoại diên của chúng không có phần nào trùng nhau. Quan hê này gồm 3 kiểu:
- Quan hệ ngang hàng [cùng bị bao hàm]: Là quan hê giữa các khái niêm chủng mà ngoại diên của chúng tách rời nhau và cùng lê thuộc ngoại diên của khái niêm loại.
- Quan hệ đối lập: là quan hê giữa những khái niêm mà nôi hàm của chúng có những dấu hiệu trái ngược nhau, nhưng tổng ngoại diên của chúng không lấp đầy ngoại diên của khái niệm loại chung cho chúng.
- Quan hệ mâu thuẫn: là quan hệ giữa những khái niệm có nôi hàm không chỉ trái ngược mà còn loại trừ nhau và tổng ngoại diên của chúng luôn lấp đầy ngoại diên của môt khái niệm loại.