Sổ tay chẩn đoán của hiệp hội Tâm thần mỹ [APA] định nghĩa nghiện như sau: Các triệu chứng bao gồm hiện tượng dung nạp [Cần phải tăng liều lượng sử dụng để đạt được khoái cảm], sử dụng ma tuý để giảm triệu chứng cai, không thể giảm liều sử dụng thuốc hay ngưng sử dụng và tiếp tục sử dụng dù biết nó có hại cho bản thân hay những người khác.
Theo tổ chức y tế thê giới [WHO] thì nghiện ma tuý là tình trạng lệ thuộc về mặt tâm thần hoặc thể chất hoặc cả hai khi một người sử dụng ma tuý lặp đi lặp lại theo chu kỳ hoặc dùng kéo dài liên tục một thứ ma tuý và tình trạng lệ thuộc này làm thay đổi cách cư xử, bắt buộc đương sự luôn cảm thấy sự bức bách phải dùng ma tuý để có được những hiệu ứng ma tuý về mặt tâm thần của ma tuý và thoát khỏi sự khó chịu, vật vã do thiếu ma tuý. Tình trạng lệ thuộc này có thể kèm theo hiện tượng quen ma tuý hoặc không, và một người có thể bị lệ thuộc vào nhiều lọai ma tuý.
Ma tuý có tác dụng ức chế, giảm đau, kích thích mạnh mẽ hoặc gây ảo giác.
Vậy tại sao ma túy có thể tác động tới hệ thần kinh và cơ thể?
Nhờ vào các tiến bộ của khoa học và công nghệ nhất là trong lĩnh vực sinh học phân tử và nhất là từ khi phát hiện ra các điểm thụ cảm [receptor] tương ứng [receptor là điểm trong cơ thể, có thể là mô, tế bào, cơ quan…] để các chất ma tuý gắn vào sau khi ma tuý được đưa vào cơ thể, và sau khi tìm và gắn được vào các điểm thụ cảm tương ứng thì ma tuý mới phát huy được tác dụng của nó], thì các cơ sở sinh học của nghiện ma tuý mới dần dần được sáng tỏ.
Sau khi vào cơ thể, các chất gây nghiện đã tìm và gắn được vào các điểm thụ cảm [receptor] của nó trong cơ thể [gọi là Opioid Receptor – viết tắt OR]. Các OR này có mặt ở nhiều cơ quan trong cơ thể, nhưng có nhiều nhất ở não và tuỷ sống.
Theo các nhà nghiên cứu, đến nay đã phát hiện được 4 loại OR với các”chức năng nhiệm vụ khác”nhau:– OR muy [OR mu [ µ ]]: Là receptor khi morphin gắn vào gây tác dụng giảm đau, gây khoái cảm, ức chế hô hấp và gây nghiện [lệ thuộc vào ma tuý];– OR kappa [kappa OR]: đảm nhận gây an thần, thu hẹp đồng tử mắt.– OR xích ma [sigma OR [ б ]]: Đảm nhận gây ảo giác,kích thích tim;
– OR đen ta [delta OR: Mới phát hiện được, chưa rõ vai trò.
Trong năm 2011, BV. Tâm thần TP.HCM nhập viện cấp cứu 113 bệnh nhân và 560 bệnh nhân đến khám điều trị ngoại trú vì các triệu chứng hoang tưởng ảo giác và rối loạn hành vi liên quan đến sử dụng ma túy, trong đó có “hàng đá”. Vậy “hàng đá” là gì?
Hiện nay, thanh thiếu niên chơi “hàng đá”, “hàng đá” là gì, xuất xứ từ đâu?
“Hàng đá” hay còn gọi ma túy “đá” thực chất là một dẫn chất khác của amphetamin gọi là methamphetamin [trước đây còn xuất hiện với tên biệt dược là Methedrine nên còn được viết tắt là Met]. Nên lưu ý amphetamin và các dẫn chất amphetamin [có MDMA tức thuốc lắc, có Met tức “hàng đá” và nhiều chất khác] được xếp loại là ma túy gây kích thích hệ thần kinh trung ương. Dân chơi ở xứ ta gọi “hàng đá” hay ma túy “đá” vì tiếng lóng dân chơi Anh Mỹ gọi là ICE [nước đá]. Đặc biệt, thay vì được uống như thuốc lắc là dạng thuốc viên nén, “hàng đá” có dạng tinh thể kết tinh thành dạng phiến to trong suốt, trông như miếng nước đá, được đốt lên để hút hoặc, sẽ cho tác dụng “phê” nhanh và kéo dài hơn rất nhiều so với các dẫn chất amphetamin khác. Hàng đá được sử dụng nhiều vì việc tổng hợp sản xuất độc chất này khá dễ dàng [methamphetamin có thể tổng hợp hóa học dễ dàng từ tiền chất là ephedrin, pseudoephedrin, phenylpropanolamin là các dược chất có sẵn trong các thuốc trị cảm-sổ mũi]. Là một dẫn chất amphetamin, cho nên tác dụng và tác hại của hàng đá cũng tương tự như thuốc lắc.
Chơi “hàng đá” có gây nghiện như heroin, ma túy không?
Người ta dùng dùng thuốc lắc thì uống [dân chơi gọi là cắn] còn dùng “hàng đá” không uống mà đốt lên hút [dân chơi gọi là ục] nhằm để nhảy nhót, lắc như điên cuồng thâu đêm suốt sáng. Điều đáng nói là không chỉ những người sử dụng mà ngay cả một số bạn trẻ đang còn đi học cũng mơ hồ về tác dụng thật sự của thuốc lắc và “hàng đá”. Nhiều người vẫn cho rằng đây là thuốc không gây nghiện như các loại ma túy khác và tác dụng kích thích của nó chỉ thoáng qua cho cuộc vui và tác hại thì không đáng ngại. Thực chất đây là thuốc gây nghiện thuộc loại nguy hiểm. Dùng chúng chẳng chóng thì chầy sẽ đi dùng heroin và ma túy khác.
Ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe?
Về mặt hóa học, thuốc lắc là chất được tìm từ đầu thế kỷ 20, với cấu trúc là 3 - 4 - methylendioxymethamphetamin [viết tắt MDMA]. Còn “hàng đá” là một dẫn chất khác của amphetamin gọi là methamphetamin bị lạm dụng sau thuốc lắc. Và tác hại của chúng là cũng giống nhau. Thuốc lắc và “hàng đá” không được dùng như thuốc trong lĩnh vực điều trị mà lại được dùng như loại “thuốc cấm” mang khoái cảm, ảo giác đến cho người nghiện. Rất gần đây, sự lạm dụng thuốc lắc và “hàng đá” ngày càng tăng vì có quan niệm sai lầm cho rằng mặc dù có thuốc cấm nhưng so với ma túy và các chất gây nghiện khác, thuốc lắc an toàn! Theo nghiên cứu từ năm 1986 đến năm 1990 tại một trường đại học Mỹ, sự lạm dụng một vài ma túy trong giới sinh viên có giảm, nhưng một vài loại khác thì tăng, trong đó thuốc lắc và “hàng đá” bị lạm dụng đã tăng từ 16% lên 24%. Ở Úc, trong các buổi dạ vũ của giới trẻ ở bờ biển, thuốc lắc đã được dùng thoải mái. Ở Indonesia, chỉ trong vài tháng đã có ít nhất 500.000 viên thuốc lắc lưu hành bất hợp pháp, có ít nhất 6 người chết vì dùng thuốc này, và báo chí hằng ngày đều đưa tin về việc sử dụng thuốc lắc ở nước được xem là quốc gia Hồi giáo đông nhất trong thời gian mấy năm nay.
Trái với lời đồn đãi trong giới nghiện cho rằng thuốc lắc và “hàng đá” an toàn, các cuộc thử nghiệm khoa học cho thấy đây là hợp chất hoàn toàn độc hại. Về mặt tác dụng dược lý, khi thử trên súc vật, thuốc lắc và “hàng đá” cho thấy có tác dụng hỗn hợp của sự kích thích hệ thần kinh trung ương và gây ảo giác bằng cách ảnh hưởng đến các chất sinh học trung gian của não là serotonin và dopamin, đặc biệt đối với serotonin. Do tác động đến chức năng “sinh serotonin” của não mà thuốc lắc và “hàng đá” gây nên hội chứng gọi là “hội chứng serotonin” [serotonin syndrome] gây thay đổi cách cư xử, thái độ, thuốc lắc và “hàng đá” còn gây tăng thân nhiệt [người nóng lên như bị sốt]. Thử trên chuột cống đực, sự sử dụng lặp đi lặp lại thuốc lắc làm thay đổi hành vi tình dục, có kéo dài thời gian trước khi xuất tinh. Nhưng quan trọng hơn hết là nó gây độc tính đối với não. Nó làm giảm trữ lượng serotonin ở nhiều vùng trên não, phá hủy đầu tận cùng dây thần kinh sinh ra serotonin [serotonergic nerve terminals]. Trong vòng 2 - 3 năm gần đây, nhiều báo cáo cho biết thuốc lắc gây ngộ độc cấp và làm tử vong nhiều người sử dụng nó có lẽ do gây độc tính đối với não như vừa kể . Chính tác dụng gây tăng thân nhiệt cũng góp phần làm tử vong người lạm dụng thuốc lắc và “hàng đá”. Đặc biệt, người ta ghi nhận chính sự sử dụng thuốc lắc trong các buổi dạ vũ tập thể [được gọi là “raves”], với âm thanh đinh tai nhức óc, nhiệt độ do đám đông chen chúc, sự mất nước do nhảy múa cuồng loạn gây đổ mồ hôi, cộng với sự tăng thân nhiệt do tác dụng thuốc lắc làm cho các đồ đệ của chất gây nghiện này dễ gục xuống cận kề với thần chết. Còn phải kể thêm việc sử dụng thuốc lắc lâu dài không đưa đến cái chết tức khắc hay từ từ cũng dẫn đến các bệnh tâm thần, từ lo sợ vô cớ, trầm cảm đến loạn thần kinh thật sự.
Thuốc lắc và “hàng đá” là các chất gây nghiện thật sự, tuy không gây nghiện mạnh mẽ như như heroin nhưng cũng làm cho người nghiện nó khốn đốn và làm băng hoại xã hội. Dùng thuốc lắc và “hàng đá” lâu ngày sẽ dần đi đến dùng ma túy mạnh hơn là heroin, dùng đường uống, hút rồi sẽ đi đến dùng đường tiêm chích để “phê” nhanh, mạnh hơn. Và khi dùng độc chất ma túy bằng con đường tiêm chích sẽ không chóng thì chầy đi vào cửa “tử” vì bị nhiễm HIV/AIDS. Nói cứ thoải mái sa vào “lắc” do cắn [dùng thuốc lắc] hay ục [dùng “hàng đá”] đều đưa vào cửa tử là do vậy.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC
Trong thời gian đầu, ma túy đá làm tăng ham muốn tình dục cả về thời gian và tần suất. Điều này làm cho dân chơi lầm tưởng chơi ma túy đá sẽ "khỏe hơn" khi quan hệ tình dục, song ngược lại, nó để lại những hậu quả khôn lường…
Theo một nghiên cứu, người bình thường khi hưng phấn bởi các kích thích ngoài ma túy, chỉ số dẫn truyền thần kinh [dopamine] là 200 đơn vị; còn với người sử dụng ma túy đá [Methamphetamin], chỉ số này tăng cao gấp 15 đến 20 lần. Sự sản sinh dopamine thái quá âm thầm phá hủy não bộ, nhưng lại tạo cho người sử dụng hưng phấn mạnh về cảm xúc và tư duy.
Đặc biệt, trong thời gian đầu, nó làm tăng ham muốn tình dục cả về thời gian và tần suất. Điều này làm cho dân chơi lầm tưởng chơi ma túy đá sẽ "khỏe hơn" khi quan hệ tình dục, song ngược lại, nó để lại những hậu quả khôn lường…
Theo bệnh án nội trú của Bệnh viện Tâm thần Trung ương I, N.T.Q., trú tại phường Phúc Tân, quận Hoàn Kiếm, TP Hà Nội mới sang 19 tuổi; hoàn cảnh gia đình bố mẹ bỏ nhau, N.T.Q. thường xuyên bỏ học và đã có "thâm niên" khoảng 6 năm sử dụng ma túy với liều lượng khó kiểm soát.
Bệnh nhân nhập viện trong tình trạng rối loạn tâm thần do sử dụng ma túy đá. Khi vào viện, bệnh nhân hoang tưởng, thấy nam giới là lao vào ôm ấp. Do sợ bị xâm hại tình dục bởi các bệnh nhân nam, gia đình đã xin cho chị N.T.Q. được ra viện để cai nghiện tại cơ sở điều trị khác.
| Một bộ dụng cụ hút ma túy đá. [Ảnh minh họa] |
Cũng giống như N.T.Q., V.M.L. cũng là "nô lệ" của ma túy. Mỗi lần "đập đá" xong, V.M.L. đều hưng phấn tình dục cao độ, đòi hỏi quan hệ tình dục nhiều lần trong ngày khiến cơ thể bị suy sụp, gia đình phải đưa vào bệnh viện tâm thần điều trị.
Khi đã được điều trị ổn định, chị V.M.L. cho biết, khác với nam giới, khi "chơi đá", nếu có nhu cầu tình dục thì có thể dễ dàng kiếm gái theo kiểu "bóc bánh trả tiền", còn với phụ nữ, phải chọn luôn nhóm nam giới "đập đá" cùng để thỏa mãn dẫn tới tình trạng quan hệ tình dục theo kiểu bầy đàn.
Trong những trường hợp này, khi cả hai bên nam nữ đều trong tình trạng "ngáo đá", không sử dụng các biện pháp an toàn khi "quan hệ" thì nguy cơ lây nhiễm các bệnh qua đường tình dục, đặc biệt là HIV/AIDS là rất lớn. Ngay cả với những đối tượng đồng tính nam, khi sử dụng ma túy đá cũng có tác động kích thích quan hệ, là nguyên nhân lây truyền các bệnh nguy hiểm…
Ma túy đá và hậu quả xã hội của nó thì có thể kể ra khá nhiều. Nhưng với những đối tượng sử dụng ma túy đá, thực hiện hành vi quan hệ tình dục không kiểm soát, dẫn tới phạm tội hiếp dâm cũng không phải là hiếm.
Như trường hợp của Nguyễn Mạnh Hùng, do phê đá đã bắt giữ chị Nguyễn Thị H., trú tại quận Ba Đình, đưa vào một ngôi nhà trên đường Âu Cơ, quận Tây Hồ, TP Hà Nội để đánh đập, hiếp dâm suốt đêm.
Ngược lại, cũng có đối tượng sử dụng ma túy đá để đưa nạn nhân "sập bẫy" tình. Công an huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh đã điều tra làm rõ trường hợp của cô gái tên G., bị bạn rủ đi ăn và hát karaoke với 2 người đàn ông có tên là Phong và Dũng ở xã Kỳ Tiến. Theo lời khai của G., sau đó nhóm người này đã đưa chị đến nhà nghỉ, ép sử dụng ma túy đá. Lợi dụng chị G. phê thuốc, hai đối tượng trên đã hiếp dâm nạn nhân…
Cơ thể con người là một "cỗ máy" tự điều chỉnh. Ở cơ thể người bình thường, tự tạo ra cơ chế phản xạ để báo hiệu về tình trạng sức khỏe bản thân. Khi nguồn năng lượng sắp hết, cơ thể có cảm giác đói, mệt, cơ thể rệu rạo không muốn vận động. Nhưng khi sử dụng chất kích thích, đặc biệt là ma túy đá, cơ thể con người hưng phấn sẽ hoạt động quá tải, làm cạn kiệt nguồn năng lượng, nẩy sinh bệnh tật, cơ thể suy sụp, đặc biệt gây ra rối loạn tâm thần như một số trường hợp dẫn chứng nêu trên.
Đối với nam giới, sau những phút "huy hoàng" nhờ hậu thuẫn của ma túy đá, bệnh nhân nhiều khả năng sẽ mất khả năng tình dục, liệt dương. Theo một chương trình nghiên cứu của Viện phát triển sức khỏe cộng đồng Ánh sáng, nghiên cứu trên nhóm bệnh nhân có tiền sử sử dụng ma túy từ 2 năm đến 7 năm, các trường hợp đến viện để nhờ tư vấn và can thiệp, đa số không còn khả năng quan hệ tình dục; một số trường hợp sau điều trị có cải thiện hơn chút ít nhưng cũng phập phù, hiệu quả không rõ rệt. Nguyên nhân bởi tác động của thuốc gây nghiện trực tiếp vào trung tâm điều khiển hành vi cảm xúc trên não.
Như vậy, đối với cả nam và nữ, lạm dụng ma túy đá vừa không cải thiện mà ngược lại còn phá hủy chức năng tình dục, là nguyên nhân của nhiều bệnh nguy hiểm lây truyền qua đường tình dục. Lạm dụng ma túy đá sẽ gây nghiện, khiến cơ thể bị lệ thuộc vào ma túy; gây ra những hậu quả nặng nề với sức khỏe, làm rối loạn tâm thần, rối loạn hành vi, trầm cảm, tự tìm đến cái chết. Ma túy đá cũng là nguyên nhân của nhiều vụ trọng án cướp của, giết người, hiếp dâm; gây tan nát cho bao gia đình, gây mất trật tự trị an xã hội.
Đào Minh Khoa