Trong chương trình Ngữ văn lớp 10, học sinh sẽ được tìm hiểu về cách lập luận trong văn nghị luận.
Download.vn sẽ cung cấp tài liệu Soạn văn 10: Lập luận trong văn nghị luận, mời bạn đọc tham khảo.
Soạn văn 10: Lập luận trong văn nghị luận
Hãy đọc đoạn văn lập luận sau đây và trả lời câu hỏi:
a. Kết luận [mục đích] của lập luận là: chỉ rõ cho kẻ giặc thấy nếu không hiểu thời thế, lại dối trá thì không thể nói đến việc binh.
b. Để dẫn tới kết luận đó, tác giả đã đưa ra những lí lẽ hoặc dẫn chứng [luận cứ]:
- Người dùng binh giỏi là ở chỗ biết xét thời thế mà thôi.
- Được thời có thế thì biến mất làm còn, hóa nhỏ thành lớn.
- Mất thời không thế thì mạnh quay thành yếu, yên chuyển làm nguy, chỉ như khoảng trở bàn tay mà thôi.
=> Cuối cùng đưa ra kết luận: nếu không hiểu thời thế, lại dối trá thì không thể nói đến việc binh.
c. Một lập luận là đưa ra các lí lẽ, bằng chứng để dẫn dắt người đọc người nghe đến một kết luận nào đó mà người nói, người viết muốn đạt tới.
II. Cách xây dựng lập luận
1. Xác định luận điểm
- Luận điểm là ý kiến thể hiện tư tưởng, quan điểm trong bài văn nghị luận.
- Đọc văn bản trong SGK và trả lời câu hỏi:
a.
- Bài văn nghị luận trên bàn về thái độ tự trọng trong việc sử dụng tiếng mẹ đẻ.
- Quan điểm của tác giả về vấn đề đó: tác giả cho rằng chỉ khi nào thật sự cần thiết mới sử dụng tiếng nước ngoài.
b. Bài văn có hai luận điểm
- Tiếng nước ngoài đang lấn lướt tiếng Việt trong các bảng hiệu, quảng cáo ở nước ta.
- Một số trường hợp tiếng nước ngoài được đưa vào báo chí một cách không cần thiết, gây thiệt thòi cho người đọc.
2. Tìm luận cứ
- Để làm sáng tỏ cho luận điểm, làm người đọc hiểu, tin vào tính đúng đắn của nó, người viết cần đưa ra các lí lẽ và bằng chứng thuyết phục, tức là tìm các luận cứ cho luận điểm.
- Đọc lại đoạn văn lập luận ở mục I, và “Chữ ta” và trả lời câu hỏi:
a. Các luận cứ cho mỗi luận điểm:
* Trong “Chữ ta”:
- Luận điểm 1: Tiếng nước ngoài đang lấn lướt tiếng Việt trong các bảng hiệu, quảng cáo ở nước ta.
Các luận cứ:
- Chữ nước ngoài, chủ yếu là tiếng Anh nếu có thì viết nhỏ đặt dưới chữ Triều Tiên to hơn ở phía trên.
- Đi đâu, nhìn đâu cũng thấy nổi bật những bảng hiệu chữ Triều Tiên
- Trong khi đó thì ở một vài thành phố của ta bị lạc sang một nước khác… mà ta nên suy ngẫm.
- Luận điểm 2: Một số trường hợp tiếng nước ngoài được đưa vào báo chí một cách không cần thiết, gây thiệt thòi cho người đọc.
Các luận cứ:
- Tôi không biết chữ Triều Tiên nhưng cũng xem… in rất đẹp.
- Nhưng các tờ báo phát hành trong nước đều không có mấy trang viết bằng tiếng nước ngoài… bài cần đọc.
- Trong khi đó ở ta, khá nhiều báo… trang thông tin.
* Trong “Thư dụ Vương Thông lần nữa:
- Người dùng binh giỏi là ở chỗ biết xét thời thế mà thôi.
- Được thời có thế thì biến mất làm còn, hóa nhỏ thành lớn.
- Mất thời không thế thì mạnh quay thành yếu, yên chuyển làm nguy, chỉ như khoảng trở bàn tay mà thôi.
b.
- Luận cứ trong đoạn trích Thư lại dụ Vương Thông của Nguyễn Trãi đều là các lí lẽ.
- Luận cứ của cả hai luận điểm trong bài Chữ ta đều là bằng chứng thực tế “mắt thấy tai nghe” của chính người viết khi tác giả sang Xơ-un [Hàn Quốc] và quay về Việt Nam.
3. Lựa chọn phương pháp lập luận
a. Đoạn văn của Nguyễn Trãi lập luận theo phương pháp diễn dịch và quan hệ nhân - quả: đầu tiên đưa ra nhận định khái quát “Người dùng binh giỏi là ở chỗ biết xem thời thế mà thôi”, sau đó triển khai nhận định bằng các luận cứ [đồng thời cũng là nguyên nhân] và cuối cùng là lời đánh giá từ các luận cứ [đồng thời cũng là kết quả].
- Bài văn của Hữu Thọ lập luận theo phương pháp quy nạp và so sánh đối lập. Để đi đến kết luận về “thái độ tự trọng của một quốc gia”, tác giả đã xây dựng hai luận điểm. Trong mỗi luận điểm, người viết đều so sánh thực tế giữa Hàn Quốc và Việt Nam về phương diện chữ viết trên quảng cáo, bảng hiệu và trên báo chí.
b. Một số phương pháp lập luận như: phương pháp quy nạp, phương pháp diễn dịch, phương pháp nêu phản đề…
Tổng kết:
- Lập luận là đưa ra các lí lẽ, bằng chứng nhằm dẫn dắt người nghe [đọc] đến một kết luận nào đó mà người nói [viết] muốn đạt tới.
- Để xây dựng lập luận trong văn bản nghị luận, cần xác định được luận điểm chính xác, minh bạch; tìm các luận cứ [lí lẽ và dẫn chứng] thuyết phục và vận dụng các phương pháp lập luận hợp lí [phương pháp quy nạp, phương pháp diễn dịch, phương pháp nêu phản đề…]
Câu 1. Tìm và phân tích các luận điểm, luận cứ và phương pháp lập luận trong đoạn trích ở bài Khái quát văn học Việt Nam từ TK.X đến hết TK.XIX [SGK]
- Luận điểm: Chủ nghĩa nhân đạo trong văn học trung đại rất phong phú, đa dạng.
- Lí lẽ: Chủ nghĩa nhân đạo biểu hiện ở lòng thương người, lên án, tố cáo những thế lực tàn bạo chà đạp lên con người; khẳng định, đề cao con người...
- Luận cứ: Các tác phẩm cụ thể giàu tinh thần nhân đạo trong văn học trung đại Việt Nam từ văn học Phật giáo thời Lý đến văn học giai đoạn TK.XVI đến giữa TK.XIX [Cáo bệnh, bảo mọi người của thiền sư Mãn Giác; Tỏ lòng của thiền sư Không Lộ; Đại cáo bình Ngô, Tùng, Cảnh ngày hè... của Nguyễn Trãi; Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ, Cung oán ngâm của Nguyễn Gia Thiều; Truyện Kiều của Nguyễn Du...].
Câu 2. Hãy tìm luận cứ làm sáng tỏ luận điểm sau:
a. Đọc sách đem lại cho ta nhiều điều bổ ích
- Sách giúp ta có thêm tri thức, mở rộng hiểu biết, thu thập thông tin một cách nhanh nhất.
- Sách bồi dưỡng tinh thần, tình cảm cho chúng ta, để chúng ta trở thành người tốt.
- Sách là người bạn động viên, chia sẻ làm vơi đi nỗi buồn.
b. Môi trường đang bị ô nhiễm nặng nề :
- Không khí bị ô nhiễm nặng nề.
- Nguồn nước sạch bị ô nhiễm bởi các chất thải hóa học.
- Rừng bị phá hủy nghiêm trọng.
- Đất đai bị xói mòn, nhiễm mặn…
- Động vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng…
c. Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng
Câu 3. Chọn một trong các lập luận vừa xây dựng ở bài tập 2 để viết thành một đoạn văn.
- Văn học dân gian gồm nhiều loại hình như: truyền thuyết, truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn, ca dao, tục ngữ…
- Văn học dân gian là sáng tác tập thể, được lưu truyền từ theo phương thức truyền miệng, diễn xướng.
Gợi ý:
a. Đọc sách đem lại cho ta nhiều điều bổ ích
Sách có vai trò quan trọng bởi trước tiên nó chính là nguồn tri thức vô giá nhân loại. Sách cung cấp cho con người những nguồn thông tin, kiến thức phong phú. Không chỉ là những tri thức của hiện tại mà còn là những nghiên cứu, những tinh hoa mà phải trải qua một quá trình dài mới có thể đúc kết ra được. Qua những trang sách, chúng ta có thể tìm về với quá khứ, bước đến tương lai hoặc có thể phiêu lưu khắp mọi nơi trên thế giới. Harvey MacKay nói rằng: “Cuộc đời ta thay đổi theo hai cách: qua những người ta gặp và qua những cuốn sách ta đọc”. Quả vậy, khi bạn đọc xong một cuốn sách có nghĩa là đã tự cung cấp cho mình một nguồn kiến thức mới, một bài học mới, một lối tư duy khác. Bạn cũng sẽ khám phá ra nhiều điều mới lạ mà trước đây bạn chưa từng thấy, hoặc thấy rồi nhưng theo một chiều hướng khác. Có đôi khi những cuốn sách còn giúp bạn xác định được cho mình những mục tiêu, gây dựng những ước mơ tốt đẹp. Đồng thời, có những cuốn sách còn giúp con người có thêm niềm tin, sức mạnh để vượt qua những khó khăn, nghịch cảnh trong cuộc sống. Tất cả điều này sẽ giúp bạn trở thành một người thành công hay thất bại. Một cuốn sách hay có khả năng giáo dục. Không thể phủ nhận được rằng, sách cũng giống như một người bạn có ảnh hưởng đến mỗi người. Những tác phẩm văn chương giàu giá trị giúp khơi dậy cho chúng ta biết xúc động, biết đồng cảm và chia sẻ. Ví dụ những tác phẩm văn học của nhà văn Thạch Lam: Gió lạnh đầu mùa, Hai đứa trẻ, Nhà mẹ Lê… đã khắc họa cuộc sống của những kiếp người nhỏ bé trong xã hội. Những tác phẩm này đã khơi dậy trong lòng người đọc lòng thương cảm, sự sẻ chia với những con người đó. Cùng với đó, sách cũng là một hình thức giải trí phổ biến của con người.
b. Môi trường đang bị ô nhiễm nặng nề
Môi trường hiện nay đang bị ô nhiễm nặng nề. Lượng khói bụi mà hàng ngày các ống khói nhà máy và xe cộ thải ra làm cho tầng ôzôn [tấm lá chắn] của chúng ta bị thủng. Cũng từ đó mà nhiệt độ của trái đất hàng năm cứ nhích dần lên làm cho băng ở Bắc Cực và Nam Cực tan ra. Và như thế có nghĩa là loài người sẽ đứng trước nguy cơ bị dìm trong biển nước. Hành vi chặt phá rừng bừa bãi khiến tài nguyên rừng của chúng ta bị cạn kiệt, môi trường sống của chúng ta không được trong lành mà còn gây ra mất cân bằng sinh thái. Diện tích rừng đầu nguyên bị hủy hoại cũng chính là nguyên nhân sâu xa khiến chúng ta phải đối diện với nhiều trận lũ lụt đã cướp đi sinh mạng của nhiều người. Thậm chí, việc sử dụng bao bì ni-lông cũng sẽ gây hại cho môi trường sống của con người. Các bao bì và túi làm từ ni-lông không phân hủy. Nó có thể tồn tại hàng trăm năm trong đất và làm triệt hại mầm sống của các cây con. Chúng làm ô nhiễm những dòng sông, làm chết các loài cá và thậm chí còn làm ngộ độc gây chết người nếu chúng ta ngửi phải quá nhiều hơi đốt từ các phế phẩm ni lông.
c. Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng
Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng. Các tác phẩm văn học dân gian được lưu giữ bằng phương thức truyền miệng từ đời này sang đời khác, từ địa phương này sang địa phương khác. Quá trình sáng tác của các tác phẩm thuộc văn học dân gian diễn ra đầu tiên một người khởi xướng, tác phẩm hình thành và được tập thể tiếp nhận. Sau đó, những người khác tiếp tục lưu truyền và sáng tác lại làm cho tác phẩm biến đổi dần, hoàn thiện và phong phú thêm về nội dung cũng như hình thức nghệ thuật. Nó bao gồm nhiều loại hình như: truyền thuyết, truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn, ca dao, tục ngữ…